زندگی علی بن ابیطالب

زندگی امام

علی بن ابیطالب به سرپرستی پسر عمویش پیامبر پرورش یافت و سپس شاگرد وی شد و اخلاق وروش او درباره زندگی و خلق  فراگرفت و به ارث برد و این میراث در قلب و عقل او بطور یکسان نفوذ یافت . در برسی  قرآن با بینش و نظر حکیمانه ای – که مغز اشیاء را جستجو می کند تا حقایق آنرا بدست آورد – دقت نمود و در زمان طولانی خلافت ابوبکر و عمر و عثمان فرصت یافت که به این بررسی عمیق و کامل بپردازد و ظاهر و باطن قرآن را به خوبی بداند و درک کند وزبان وقلب او بوسیله آن استوار گردد و با آن بهم آمیزد .

اوصاف ظاهری امام

کسانی که اوصاف ظاهری امام علی بن ابیطالب را نقل و تعریف کرده اند گفته اند : علی در وقتی که کامل مرد بود قامتی معتدل ومتناسب داشت که کمی کوتاه به نظر می رسید رنگ او سخت گندم گون بود . ریش سفید و بلندی داشت و چشمانی درشت و سیاه . زیبا صورت وگشاده روی کثیر التبسم بود باگردنی دراز مانند ابریق نقره فامم !. شانه های پهنی داشت واستخوان های آن مانند شیران بود . و دارای ساعد و بازوی چنان در هم فرو رفته که از یکدیگر پیدا نبودند . با پنجه های پهن و درشت وشکمی که کمی چاق به نظر می رسید !. عظله ساق پا کتف و منتهای آن باریک بود !. عظله بازوان نیز سطبر بود با انتهایی باریک . در راه رفتن شبیه پیامبر بود آنچنان که گویی پیامبر راه میرود و هنگامی که به میدان رومیکرد حالت دو و با شتاب می رفت و به هیچ چیزی اعتنا و توجه نمی کرد.

از نظر نیروی بدنی و قوای جسمی طوری بود که باعث شگفتی همگان بود . و بسیار دیده شد که سوار قهرمانی را بدون کوچک ترین رنج و دشواری همانند کودک تازه متولد با دست بلند کرده و به زمین می کوبید . و بسا بازوی دلاوری را می گرفت و گویی که جانش را می گرفت !. بدان سان که که دیگر قدرت نفس کشیدن نداشت . و معروف است که با هیچ قهرمانی – به هراندازه که نیرومند و در جنگ آوری شهره بود – به مبارزه برنخاست مگر آنکه او را از پای درآورد .

خصوصیات اخلاقی امام

بسیار دشوار و ساختگی خواهد بود خصایل و اخلاق یک انسان – بویژه اگر بزرگ مردی باشد – جدا از هم بیان شود چه آن ها طوری به هم پیوسته و در هم موثر و تکمیل کننده یکدیگرند که ممکن است یکی سبب دیگری و دیگری نتیجه آن باشد و یا در انگیزه و نتیجه مرادف همدیگر باشند . روی این اصل بحث و بررسی ما یک تقسیم بندی نظری است که در تطبیق خارجی نمای واحدی را تشکیل می دهد و در سایه همین تقسیم نظری است که من میتوانم به استنتاج منطقی برسم استنتاجی که بطور عادی و طبیعی جریان دارد. والبته همه اینها بطور اشاره و اختصار خواهد بود و هدف نهایی ما آن است که شخصیت امام علی را از تمامی جنبه ها بشناسیم تا این شناخت و آشنایی به خصلت ها و اخلاق امام محوری باشد که بحث آینده ما به دور آن بچرخد .

عبادت و پرستش امام:

علی بن ابیطالب به پرهیزگاری وتقوا مشهور است که همین عامل بسیاری از کارهای او درباره شخص خود و نزدیکان و مردم است و به عقیده من پارسایی و تقوای علی چیزی از قماش پرستش و عبادت پارسایان دیگر نیست که ناشی از شرایط اوضاع یا هوای نفسانی باشد . عبادت در نظر علی پیگیری باتمام تقوا برای پیوند همه حلقه های عالم هستی است بطوری که می خواهد حتی زمین و آسمان رابه هم بپیوندد . و مفهومی است از مفاهیم جهاد در راه پیوند زندگی با هرگونه خیر و نیکی … این عبادت در هر صورت چیزی است از روح سرکشی و عصیان بر ضد فساد و تباهی که علی میخواهد همه جانبه با آن بجنگد و قیامی است بر ضد نفاق و روح استثمار و کشتار به خاطر منافع گروه خاص از یک طرف و بر ضد خواری و فقر و بیچارگی و ضعف و همه صفات پستی که عصر مضطرب و پریشان او با آن متمایز بود ازطرف دیگر.

جوانمردی :

علی بن ابیطالب مردانگی را در بهترین معانی آن و با هرچه که این صفت می تواند در خود جمع کند مجسم می ساخت . خویشتن داری و بزرگ منشی که دو اصل از اصول حقیقت جوانمردی و مردانگی است هر دو از خصلت های امام بود و از همین جا بود که دوست نداشت به کسی آزار برساند ولو اینکه او را اذیت کرده باشد و یا به کسی در ستم و تجاوز پیشی جوید اگر چه مطمئن باشد که او قصد کشتنش را دارد. روح خویشتن داری و بزرگ منشی او را به این مقام بلند رسانید که از ناسزا گوئی به بنی امیه در روزی که از هر سوی به او دشنام می دادند خودداری کند زیرا از اخلاق بزرگ آن نیست که دشمنان خود را به خاطر ناسزا گوئی ناسزا بگوید بلکه او یاران خود را هم از ناسزا گوئی به بنی امیه منع نمود.

گذشت:

مروت وگذشت امام کمیاب تر از آن است که در تاریخ نظیری داشته باشد و رویدادهایی که در زندگی او در این زمینه نقل شده بیشتر از آن است که به حساب آید و ما برای نمونه یک رویداد را نقل می کنیم : امام بر سربازان خود فرمان داد که مبادا در حال خشم و ناراحتی دشمنی را که فرار می کند به قتل برسانند یا دشمنی را که زخمی است به حال خود بگذارند و به او کمک ننمایند او همچنین نهی کرد که پوشاک کسی را بردارند یا مالی را به ناحق بگیرند…

صدق و اخلاص: 

این صفات انسانی و پسندیده در رشته زنجیری بی انتها به هم پیوسته اند و بعضی بر بعضی دیگر نشانه و گواهند. از عالی ترین حلقه های این زنجیر صدق و اخلاص است راستی و صدق علی به مرحله ای رسید که خلافت را از دست او خارج ساخت و اگر علی به جای راستی چیز دیگری را در بعضی اوقات می پذیرفت نه دشمنی بر او دست می یافت و نه دوستی از او روی می تافت!.

شجاعت:

شجاعت در چهار چوب صحیح خود یک کار بدنی و جسمانی نیست بلکه خصلتی از خصال نفس و مزیتی از مزایای ایمان است شجاعت امام از امام بمثابه بیان طرز فکر و به منزله عمل ناشی از اراده است زیرا محور شجاعت دفاع از حق و ایمان به نیکی است.

اگر ما بدانیم که عبد الله بن زبیر از نیرومند ترین قهرمانان و از سخت ترین دشمنان علی بود در آن وقتی که میخواهد در شجاعت خود مبالغه کند خود را چنان نشان می دهد که در برابر علی در میدان جنگ ایستاده است! مقدار شجاعت علی را به خوبی در می یابیم.

علی باهمه نیروی شگرف و شجاعت فوق العاده ای که داشت در هیچ موقعیتی به ظلم دست نیالود. همه راویان و تاریخ نویسان در این امر متحدند که علی تا مجبور نمی شد وارد کارزار نمی شد. او تا میتوانست سعی میکرد که از راههای مسالمت آمیز اختلافات را با دشمنان خود برطرف سازد و از خونریزی و جنگ جلوگیری کند و همیشه این سخن را به فرزندش حسن تکرار میکرد :” هرگز کسی را به مبارزه دعوت نکن “. و چون گفتار امام از دل پاکی خارج میشد خود اوی نیز وصیت به فرزندش حسن را همیشه مورد عمل قرار می داد و از نبرد جز در صورت اضطرار و ناچاری پرهیز می کرد.

دوری از ظلم و ستم:

خصلت دوری از ظلم اصلی از اصول روح علی و خلقی از اخلاق علی است. و همین خصلت با اندیشه کلی علی پیوند ناگسستنی داشت اندیشه ای که بر پایه مردم دوستی وفاء به عهد و نگهداری پیمان استوار بود مگر آنکه مردم خیانتی در پیمان کنند و بی رحمی پیشه سازد که این روش در منطق امام قابل اغماض نبود…

و از عالی ترین نمودارهای دوستی و نشانه های وفا آن است که قهرمانی در میدان جنگ بایستد و به دوستان و آشنایان سابق خود که اکنون به جنگ او آمده اند به چشم برادری بنگرد و آنان را به صلح بخواند و سابقه عهد و پیمان را بیاد آنان بیاورد و بدین ترتیب بخواهد که آن ها اسلحه را کنار بگذارند و مشکلات امور را به نحوی که به صلح و صفا نزدیک تر است رفع نمایند او با دشمنی نمی جنگد که با او سابقه دوستی دارد مگر پس از آنکه این سابقه را بیاد او آورد و دوران برادری و صفا را گوشزد کند و شاید در دوستی قدیمی چیزی باشد که وجدان این دشمن را بیدار سازد و او را از دشمنی و ستیز مانع گردد. اگر این جوشش بزرگ و وفاء و مهر از دل علی سرچشمه نمی گرفت علی صداقت را بر عداوت ترجیح نمی داد.

عدالت:

و هیچ جای شگفت نیست که علی دادگرترین مردم باشد بلکه اگر چنین نبود جای تعجب بود!.

داستان علی در موضوع عدالت از یادگارهای پرارزشی است که مقام انسانیت و روح انسانی را شرف می بخشد. از همین نمونه ها است آن چه که گفتیم: علی برادر خود عقیل را که می خواست اندک تصرفی در مال مردم بکند ردکرد زیرا که بیچارگان نیازمندتری وجود داشتند و این مال سهم آن ها بود. برادرش او را تهدید کرد که به معاویه خواهد پیوست! ولی این تهدید کوچک ترین تاثیری در علی نداشت… و عقیل به سوی معاویه شتافت در حالی که می گفت:” معاویه برای دنیای من بهتر است “.  امام در موقع محاکمه یا اجرای عدالت بین خود و توده مردم فرقی نمی گذاشت بلکه برای آرامش روح خویش در صورت لزوم در محاکمه شرکت می کرد و به همین سبب علی وقتی که زره خود را در نزد یک مرد عادی مسیحی پیدا کرد او را به پیش یکی از قضات بنام شریح برد تا موضوع را در آنجا حل کنند. هنگامی که هر دو در برابر قاضی قرار گرفتند علی گفت: این زره من است و من آن را نه فروخته ام و نه به کسی بخشیده ام! قاضی از مرد مسیحی پرسید که درباره ادعای پیشوای مسلمانان چه می گوئی؟ عرب مسیحی گفت: این زره از آن من است و البته من امیرمومنان را دروغگو نمی دانم!. قاضی بسوی علی برگشت و پرسید: شما: گواه و دلیلی دارید که این زره مال شماست؟ علی خندید و گفت: شریح راست گفت! من گواهی ندارم و شریح حکم داد که زره مال مرد مسیحی است.