خودباختگى و توكل بر خدا

بازتاب توکل در زندگى پیامبران

در آیات قرآن مجید، به ویژه در تاریخ انبیا، صفت «توکل‏» به عنوان یکى از بارزترین صفات آنها در طول تاریخ مشاهده مى‏شود که همواره در برابر حوادث سخت، مشکلات طاقت فرسا و دشمنان بى رحم اعتمادشان بر خدا و تکیه‏گاهشان ذات پاک او بوده است، و از وابستگى و اعتماد بر ما سوى الله مبرى بوده‏اند.

نخست از نوح(ع) پیامبر بزرگ خدا شروع مى‏کنیم:

در نخستین آیه مورد بحث مى‏خوانیم: هنگامى که نوح(ع) در برابر دشمنان نیرومند و لجوج و متعصب قرار گرفت، با اعتماد به خداوند و توکل بر ذات پاکش در برابر همه آنان مقاومت کرد، قرآن در این زمینه به پیامبر اسلام(ص) مى‏گوید: «سرگذشت نوح(ع) را براى آنها(مسلمانان نخستین که در چنگال دشمنان زورمند گرفتار بودند) بخوان، در آن هنگام که به قوم خود گفت: اى قوم من! هرگاه موقعیت من و یادآورى‏هایم نسبت‏به آیات الهى بر شما سنگین(و غیر قابل تحمل) است، (هر کار از دستتان ساخته است‏بکنید، من ترس ندارم) من بر خدا توکل کرده‏ام، نیروى خود و نیروى معبودهایتان را جمع کنید، سپس چیزى بر شما مخفى نماند و بعد به حیات من پایان دهید و لحظه‏اى مهلتم ندهید(اما بدانید در برابر قدرت خداوند کارى از شما ساخته نیست!)»، (و اتل علیهم نبا نوح اذ قال لقومه یا قوم ان کان کبر علیکم مقامى و تذکیرى بآیات الله فعلى الله توکلت فاجمعوا امرکم و شرکائکم ثم لایکن امرکم علیکم غمه ثم اقضوا الى و لاتنظرون) (1)

راستى این چه عاملى بود که نوح(ع) را با مومنان اندکى که اطراف او بودند، در برابر دشمنان قدرتمند و سرسخت، شجاعت و شهامت مى‏بخشید که این چنین ایستادگى کردند و قدرت آنان را به باد مسخره گرفتند و بى اعتنایى خویش را به نقشه‏ها و افکار و بتهاى آنها نشان دادند، و به این وسیله ضربه‏اى محکم روانى بر آنان وارد ساختند.

آرى این عامل چیزى جز ایمان به خدا و توکل بر ذات پاک او نبود، و عجب اینکه نه تنها اظهار بى اعتنایى نسبت‏به آنها و معبودهایشان کردند بلکه آنان را بر مخالفت تشجیع نموده و به مبارزه طلبیدند، آرى این قدرت نمایى تنها زیبنده متوکلان است!

با توجه به اینکه سوره یونس که این آیه در آن است مکى است، خداوند مى‏خواهد به گروه اندک مسلمانان که در مکه همچون پروانه‏ها گرد شمع وجود پیامبر اسلام(ص) جمع شده بودند و در چنگال دشمنان نیرومند سرسختى قرار داشتند، قوت و قدرت روحى ببخشد و به آنها نشان دهد که از این قدرت‏هاى پوشالى در برابر اراده خدا کارى ساخته نیست.

تعبیر به «شرکائکم‏» ممکن است اشاره به بتها باشد که شریکهاى ساختگى بت‏پرستان براى خدا بودند، و در موارد دیگر قرآن نیز کرارا این تعبیر براى بتها آمده است.

یا اینکه منظور دوستان و بستگان آنها باشد، یعنى تمامى نیروهایتان را بر ضد من بسیج کنید!

دومین آیه از زبان هود پیامبر7 است که بعد از دوران نوح(ع) مى‏زیسته هنگامى که از سوى قوم بت‏پرستش تهدید به مرگ مى‏شود، با صراحت‏به آنها مى‏گوید: «من خدا را گواه مى‏گیرم و شما هم گواه باشید که از همتایانى که براى خدا قرار داده‏اید بیزارم – همه شما براى من نقشه بکشید، و لحظه‏اى مرا مهلت ندهید(اما بدانید کارى از شما ساخته نیست چرا که) – من توکل بر خداوندى کرده‏ام که پروردگار من و شماست‏»! (…قال انى اشهد الله و اشهدوا انى برى‏ء مما تشرکون × من دونه فکیدونى جمیعا ثم لاتنظرون × انى توکلت على الله ربى و ربکم) (2)

جالب اینکه نه تنها به قدرت عظیم مخالفان بت‏پرست و توطئه‏ها و شرارتهاى آنها اعتنا نمى‏کند، بلکه آنها را تحریک به قیام بر ضد خود مى‏نماید، تا به آنان ثابت کند قلب و روح او به جاى دیگرى وابسته است که با توکل بر ذات پاک او کمترین واهمه‏اى از توطئه‏هاى دشمنان ندارد، هر چند قوى و نیرومند و سرسخت و لجوج باشند، و این خود نشان مى‏دهد که توکل بر خدا تا چه اندازه به انسان شجاعت و شهامت و پایمردى و استقامت مى‏بخشد!