حقوق زن در اسلام

کتاب « نظام حقوق زن در اسلام» کتابی است مشتمل بر سلسله مقالاتی از این استاد عزیز در باب خواستگاری،زن، استقلال اجتماعی، اسلام و تجدد زندگی، مقام زن در قرآن ، حیثیت و حقوق انسانی، مبانی حقوق خانوادگی، تفاوت های زن و مرد ، مهر و نفقه، ارث، طلاق و …

ایشان در مقدمه این مجله چنین نوشته اند:

« مقتضیات عصر ما ایجاب می کند که بسیاری از مسائل مجددا مورد ارزیابی قرار گیرد و به ارزیابی های گذشته بسنده نشود.» نظام حقوق و خانوادگی از جمله این سلسه مسائل است. در این عصر چنین فرض شده که مساله اساسی در این زمینه،      « آزادی زن» و « تساوی حقوق» او با مرد است . همه مسائل دیگر فرع این مساله است.

اساسی ترین مساله در مورد « نظام حقوق خانوادگی» لااقل در ردیف مسائل اساسی این است که  آیا نظام خانوادگی نظامی است مستقل از سایر نظامات اجتماعی و منطق و معیار ویژه ای دارد، جدا از منطقها و معیار هایی که در سایرتاسیسات اجتماعی به کار می رود. یا هیچ گونه تفاوتی میان این واحد اجتماعی با سایر واحد ها نیست؛ و این واحد همان منطق و همان فلسفه و همان معیارها حاکم ا ست که بر سایر واحد ها و موسسات اجتماعی؟ وثیئه این تردید «دو جنسی» بودن دو رکن اصلی این واحد از یک طرف و توالی نسلی والدین و فرزندان از جانب دیگر است.

دستگاه آفرینش، اعضای این واحد را در وضعهای « نا مشابه» و نا همسانی و با کیفیات و چگونگیهای مختلفی قرار داده است. اجتماع خانوادگی اجتماعی است «طبیعی، قراردادی» یعنی حد متوسطی است میان یک اجتماع غریزی( مانند اجتماع زنبور عسل و موریانه که همه حدود و مقرارات از جانب طبیعت معین شده و امکان سرپیچی نیست) و یک اجتماع قراردادی ( مانند اجتماع مدنی انسانها مه کمتر جنبه طبیعی و غریزی دارد ).

ایشان در ادامه با اشاره به نظر قدمای فلسفه که فلسفه زندگی خانوادگی را بخش مستقلی از حکمت عملی می شمرند.

بزرگانی چون« افلاطون در رساله جمهوریت ، ارسطو در کتاب سیاست، بوعلی در کتاب شفاء » و در ادامه با اشاره به گروهی از نویسندگان و متفکران دنیای غرب از قرن هفدهم به بعد همانند ژان ژاک روسو، ولنزوفتسکیو، این گروه را محق به داشتن حق عظیمی بر جامعیت بشریت چونان مکتشفان ، مخترعان بزرگ می داند.

استاد شهید مطهری در این کتاب با دیدی عمیق و موشکافانه در لابلای صفحات تاریخ چنین متذکر می گردند که : « در همه نهضت های اجتماعی غرب از قرن هفدهم تا قرن حاضر محور اصلی دو چیز بود: « آزادی» و « تساوی» و نظر به اینکه نهضت زن در غرب دنباله سایر نهضت ها بود و بعلاوه ، تاریخ حقوق زن در اروپا از نظر آزادی ها و برابریها فوق العاده مرارت بار بود .

استاد شهید مطهری در بخش چهارم و پنجم از این کتاب به بررسی اسلام و تجدد زندگی می پردازد . ، از آنجا که موضوع « مذهب  و پیشرفت » از موضاعاتی است که بیشتر از آنکه برای مسلمانان مطرح باشد . برای پیروان سایر مذاهب مطرح بوده است ، لذا بررسی این موضوع در جهت تدوین قوانین نو و تازه جهت تحکیم روابط اجتماعی ضروری بنظر می رسد . شاید عدم توجه به این مسئله بوده است که بسیاری از این روشنفکران به دلیل عقیده باطل در دینداری یعنی توقف ، سکون، مبارزه با تحرک و تحول از دین مذهب فاصله گرفته اند . کسانی چون جواهر لعل نهرو رهبر فقیه هند ، که حتی او هم در پایان عمر پس از شکست عقاید سوسیالیستی علمی و رکوردها و نارسائی های مارکسیسم رو به سوی راه حل های اخلاقی و روحی می آورد چنانکه خود را موافق با نظرات گاندی در همین رابطه می خواند .

آنچه که مهم است این است که در میان ادیان و مذاهب هیچ دینی مانند اسلام  در جزء ، جزء زندگی مردم مداخله نکرده است . در این دین  فقط به یک سری مقررات مربوط به یک سلسه عادات ، اذکار ، اوراد و اندرزهای اخلاقی بسنده نشده بلکه خطوط اصلی روابط انسانها و حقوق و ظایف افراد در شکلها و حدود گوناگون بیان شده است .

اسلام دینی است که با جمود و جهالت مخالف است و حتی این دین از همین ناحیه ضربه پذیر است و خطر متوجه آن است. پس برای نیل به موفقیت باید دید که      پدیده ها و جریانهای نو که در زمان رخ می دهد از چه منابعی سرچشمه می گیرد و به سوی چه جهتی جریان دارد و یا اساسا از کدام تمایل وجود آرمان سرچشمه گرفته است .

حال باید به این پرسش پاسخ داده شود . که راز و رمز تحرک و انعطاف در قوانین اسلامی چیست ؟

به قلم توانای استاد این راز مشتمل بر چند نکته است :

1. اسلام به شکل ظاهر و صورت زندگی که وابستگی تام و تمامی به میزان دانش بشر دارد نپرداخته است .  دستورهای اسلامی  مربوط ا ست به روح  و معنی و هدف زندگی و بهترین راهی که بشر باید برای وصول به آن هدفها پیش بگیرد . اسلام با تشویق به بکارگیری عوامل توسعه تمدن یعنی ، علم ، کار و تقوا و اراده و همت و استقامت ، شاخصهایی نیز در خط سیر بشر نصب کرده است . این شاخصها از طرفی مسیر و مقصد را نشان می دهد و از طرف دیگر با علامت خطر، انحراف ها و سقوط ها و تباهی ها را نشان می دهند.
2. اسلام برای احتیاجات ثابت بشر قوانین ثابت و برای احتیاجات متغیر او وضع متغیری در نظر گرفته است .
3. یکی دیگر از این نکات ، جنبه عقلانی دستورهای این دین است . چرا که همه دستورهای آن ناشی از یک سلسله مصالح عالیه است ، که در آن درجه اهمیت  مصلحتها بیان شده و لذا مسائل و اساس اولویت ” اهم” و “مهم”  بودن انتخاب می شوند . 4-  دیگری این است که سلسله قواعد و قوانین در خود این دین وضع شده  که کار آنها کنترل و تعدیل قوانین دیگر است . که فقها این قواعد را «حاکم» می نامند. به عبارتی اسلام برای این قواعد نسبت به سایر قوانین و مقررات حق «وتو» قائل شده است .