توهین به مقدسات و مجازات آن در نظام حقوقى اسلام‏ و کامن لا

چکیده:

برخى کشورها از جمله «ایران‏» که روابط حقوقى آنها بر پایه قوانین اسلامى بنانهاده شده است و کشور «انگلستان‏» که بر مبناى نظام کامن لا اداره مى‏شود، نسبت‏به مقدسات دینى به نوعى حمایتهاى قانونى را اعمال مى‏نمایند، و پاره‏اى دیگر از کشورها چنین حمایتى را پیش بینى نکرده و جرم شناختن توهین به مقدسات را مخالف آزادى بیان و حقوق بشر مى‏پندارند.

در حقوق اسلام، مقدسات دینى، مورد حمایت‏حقوقى قرار گرفته و توهین به آن از جرایم مهم به شمار مى‏رود. علاوه بر این، از دیدگاه بسیارى از فقهاى شیعه و اهل سنت، توهین به «سایر پیامبران الهى‏» (ع) نیز جرم محسوب مى‏شود. اما در نظام حقوقى «کامن لا» فقط نسبت‏به مقدسات دین مسیحیت، حمایتهاى حقوقى اعمال گردیده و سایر ادیان الهى مورد پشتیبانى قانونى قرار نگرفته‏اند، به همین دلیل با وجود آن که قضیه توهین «سلمان رشدى‏» به پیامبر گرامى اسلام (ص) در کشور انگلستان واقع شده و این کشور محل وقوع جرم محسوب مى‏گردید ولى دادگاههاى این کشور عمل مزبور را غیر قابل تعقیب اعلام نمودند که این مساله نه تنها موجبات اعتراض شدید مسلمانان را برانگیخته است‏بلکه برخى از حقوقدانان غربى نیز نتوانسته‏اند در مورد تبعیض‏آمیز بودن این قاعده و غیر منطقى و ناعادلانه بودن آن سکوت نمایند.
در این نوشتار به بررسى تطبیقى این موضوع در نظام حقوقى «اسلام‏» و «کامن لا» پرداخته‏ایم.

گفتار اول: قلمرو مفهوم توهین به مقدسات

در این گفتار به بررسى این مساله خواهیم پرداخت که توهین به مقدسات از نظر گستره مفهومى تا چه حد قابل تسرى است؟ و به عبارت دیگر آیا جرم توهین به مقدسات در نظام حقوقى «اسلام‏» و «کامن لا» صرفا شامل مقدسات مربوط به همان دین است‏یا مقدسات سایر ادیان را نیز مورد حمایت قرار مى‏دهد؟

قلمرو توهین به مقدسات از دیدگاه سایر مذاهب اسلامى

دیگر مذاهب اسلامى، در خصوص گستره مفهوم توهین به مقدسات و سایر شرایط مربوط به آن با مذهب شیعه اختلاف زیادى ندارند.
مالکیه بر این عقیده‏اند که توهین و دشنام به خداوند یا پیامبر گرامى اسلام (ص) و یا دیگر پیامبران الهى، مستوجب قتل است. (18) بنابراین فقهاى مالکى صراحتا توهین به سایر پیامبران الهى را نیز داخل در مفهوم توهین به مقدسات اسلام دانسته‏اند. (19)
فقهاى مذهب حنبلى بر این عقیده‏اند که اهانت‏به خداوند و یا پیامبر اسلام (ص) و یا دیگر پیامبران الهى و یا کتب آسمانى، مستوجب کفر است. (20)

برخى از فقهاى مذهب شافعیه نیز هر گونه اهانت‏به قرآن، خداوند، پیامبر گرامى اسلام و یا دیگر انبیاى الهى را که توسط کافر ذمى صورت گرفته باشد موجب نقض قرار داد ذمه دانسته‏اند (البته در صورتى که در پیمان ذمه چنین شرطى قید شده باشد.) . (21)
اما حنفیه بر این باوراند که اهانت‏به پیامبر اسلام (ص) توسط کافر ذمى موجب مجازات نیست‏بلکه فقط از این عمل نهى خواهد شد. زیرا توهین کافر ذمى به پیامبر اسلام صرفا زیادت بر کفر است و بدین جهت مستحق مجازات نیست. (22)

گفتار دوم: مجازات توهین به مقدسات

یکى از مسائلى که در مبحث توهین به مقدسات از دیدگاه حقوق بشر، قابل بررسى است مساله «نوع مجازات‏» به حسب انواع مجرمین، و «کیفیت اجراى مجازات‏» است. این دو موضوع را در دو بند جداگانه پى مى‏گیریم.

الف) نوع مجازات

توهین به مقدسات در نظام حقوقى کامن لا خواه به صورت شفاهى باشد و یا کتبى از نوع درجه «جنحه‏» محسوب شده (32) و براى مرتکبین آن یکى از مهم‏ترین مجازات‏هاى مرسوم در حقوق فعلى کشورهاى غربى یعنى «زندان‏» ، مقرر شده است. (33) و در این خصوص تفاوتى میان مرتکبین از نظر «مذهب‏» وجود ندارد.
در حقوق اسلام، براى مجازات مرتکبین توهین به مقدسات، مى‏توان تفاوت منطقى به حسب نوع مذهب، قائل شد با این بیان که هر گاه مرتکب این جرم، «مسلمان‏» باشد، چنان که قبلا نیز اشاره گردید، اکثر مذاهب اسلامى، براى چنین شخصى یکى از شدیدترین مجازات‏هاى مقرر در حقوق اسلام یعنى، مجازات «قتل‏» را پیش بینى کرده‏اند. (34)
اما در صورتى که مجرم غیر مسلمان (کافر ذمى) باشد بر اساس دیدگاه بسیارى از فقهاى مذاهب اسلامى مجازات او قتل نیست. بعضى دیگر از مذاهب اسلامى کافر ذمى را نیز مانند مسلمان، مستحق قتل دانسته‏اند ولى در صورتى که پس از توهین به مقدسات، مسلمان شود از مجازات قتل معاف خواهد شد. و برخى دیگر نیز در این خصوص قائل به تفصیلند.