نماتدهای انگل گیاهی و کاهش محصولات کشاورزی (سیب زمینی)

گیاه سیب زمینی، منشا و تاریخچه:

گیاهان سر منشا زنجیره غذایی و حیات در کره زمین بوده و به عنوان ثروت ملی هر کشور به شمار می روند. هر قدر مساحت اختصاص یافته برای گیاهان مربوط به یک گونه و یا یک جنس بیشتر باشد اهمیت آن گیاه نیز به طور طبیعی افزایش خواهد یافت.

بعد از ذرت، سیب زمینی دارای گسترده ترین توزیع در دنیا است. این محصول در 140 کشور کشت می شود که بیش از 100 کشور آن در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری واقع شده اند, اما هنوز بیشترین تولید در مناطق معتدله در کشورهای صنعتی متمرکز است. تقریباً یک سوم این محصول در کشورهای در حال توسعه، عمدتاً در کشورهای آسیایی تولید می گردند. (بیوکما و وان  در زاگ، 1375).

سیب زمینی یکی از مهمترین گیاهان دو لپه ای در تغذیه انسان است. در جهان این محصول از نظر اهمیت در مقام پنجم و بعد از محصولاتی چون گندم، برنج، ذرت وجو قرار دارد. سیب زمینی ظاهراً از سلسله کوههای آند در آمریکای جنوبی منشا گرفته است (یازرلو، 1384 . بیوکما ووان در زاگ، 1375) . به عقیده اسکات سرخپوستان اینکا اولین بار آن را در 200 سال قبل از میلاد کشف نمودند. در سال 1537 جنگجویان آسیایی به کشت آن بوسیله سرخپوستان اینکا آن را «پایا» می نامیدند واقف شدند. این محصول سپس وارد اسپانیا و از آنجا به ایتالیا وسایر نقاط اروپای مرکزی انتشار یافت و بتدریج بصورت یک محصول غذایی اصلی در اروپا مخصوصاً آلمان، روسیه و ایرلند درآمد. سیب زمینی در سال 1719 از ایرلند وارد ایالات متحده شد و نخستین بار در لاندون دری در ایالت همشایر کشت گردید. (جعفرپور، 1370).

در سالهای اخیر سیب زمینی به کشورهای زیادی که دارای اقلیم های گرمتر و خشک تر هستند وارد شده و در مناطقی مانند آفریقای شمالی دشتهای هندوستان، بنگلادش، پاکستان، آمریکای مرکزی، چین، آرژانتین، اروگوئه و دشت های ساحلی پرو اهمیت یافته است.

در قرن هفدهم، سیب زمینی به وسیله مبلغان مذهبی، از بریتانیا و اندونزی وارد کشور چین گردید.

در همان زمان نیز این محصول وارد هند شد. ورود این محصول به ایران ظاهراً در دوره قاجاریه و توسط شخصی به نام سرجان ملکم صورت گرفته است (2001، Guenthner  ) .

سطح زیر کشت و عملکرد :

بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط سازمان خواربار جهانی (FAO) در سال 1991 میزان تولید سیب زمینی در سطح جهان 293 میلیون تن و سطح زیر کشت این محصول به 18 میلیون هکتار رسیده است. در حال حاضر کشور چین بزرگترین تولید کننده سیب زمینی در جهان است و کشور هند مقام چهارم را در جهان دارا است. (رجبی ، 1379).

بر اساس آمار منتشر شده در سال زراعی 81-1380 سطح زیر کشت سیب زمینی در استان خراسان برابر با 7658 هکتار، مقدار تولید محصول 181275 تن و متوسط عملکرد محصول 23671 کیلوگرم در هکتار بوده است (آمارنامه کشاورزی سال زراعی 81-80).

همچنین بر طبق آمار منتشر شده در سال زراعی 82-81 سطح زیر کشت سیب زمینی در استان خراسان برابر با 7052 هکتار، مقدار تولید محصول 180994 تن و متوسط عملکرد محصول 25666 کیلوگرم در هکتار بوده است . (آمارنامه کشاورزی سال زراعی 82-81).

بر اساس آخرین آمار در سال 82-81 سطح زیر کشت سیب زمینی در ایران مجموعاً برابر با 173000 هکتار، میزان کل محصول تولید شده 21/4 میلیون تن و میزان عملکرد محصول به طور متوسط بین 11843 کیلوگرم (کشت دیم) تا 24493 (کشت آبی) بوده است (آمارنامه کشاورزی سال زراعی 82-81).

خصوصیات گیاه سیب زمینی

سیب زمینی گیاهی علفی حامل غده است. این گیاه از بخش های زیر تشکیل شده است. الف) شاخ و برگ ب) غده و استولون ج) ریشه که به طور کلی فقط غده مورد مصرف قرار می گیرد.

ساقه های هوایی که ممکن است منشعب باشند در برش عرضی عموماً توخالی و سه گوش هستند.

غده را می توان بخشی از ساقه در نظر گرفت که برای ذخیره سازی مواد غذایی و تولید مثل سازش یافته است. همچنین غده را می توان یک استولون متورم شده هم در نظر گرفت. پوست غده دارای تعداد زیادی عدسک است . این عدسک ها را نیز می توان به عنوان روزنه های غده در نظر داشت (بیوکما، 1375).

مروری بر مطالعات انجام شده در جهان

حافظ و اراجی (1914)،گلدن و همکاران (1980) ، سانتو و همکاران (1980) از روی  سیب زمینی در ایداهو جنس های Meloidogyne  (نماتد مولد گره ریشه)  Pratylenchus (نماتد مولد ز خم ریشه) ، Trichodorus  و نماتد پوسیدگی غده سیب زمینی  Ditylenchus destructor را  گزارش کردند که نماتد پوسیدگی غده و نماتد مولد گره ریشه مشکلات اساسی را در جمعیت سیب زمینی های نواحی ایداهو ایجاد میکند (Gollden et al , 1980 ;Santo et al ,1980 ; Hafez & Araji, 1914)

مورسینک( 1966)،مای و همکاران( 1960) بیان نمودند بعضی گونه های جنس Pratylenchus و به احتمال زیاد گونه P. Steineri نیز می تواند مستقیماً به غده های سیب زمینی خسارت بزند. P. Penetrans دارای میزبانهای متعدد از جمله سیب زمینی می باشد (Morsink , 1966. Mai et al , 1960)میلر و همکاران( 1967 )گزارشاتی از خسارت به سیب زمینی بوسیله چندین گونه نماتد مولد زخم (Pratylenchus spp.) ارائه کرده اند.در  بعضی موارد خسارت مستقیم است در حالی که در موارد دیگر خسارت غیر مستقیم یا بصورت تشدید کننده بیماریهای دیگر است (Miller et al ,1967).

صلاتی و همکاران (1381) با بررسی غده های برای سیب زمینی رقم کوزیا، مربوط به منطقه کوهستانی استان گلستان نوعی خاص از پوسیدگی غده ها را مشاهده کرده که پس از بررسی های آزمایشگاهی از آن نماتد پوسیدگی غده سیب زمینی Ditylenchus destructor  استخراج گردید . با توجه به اهمیت موضوع انبارهای مربوط که در ارتفاعات کردکوی، گرگان، گنبد بودند بازدید بعمل آمده و انبارهای آلوده شناسایی گردیدند. میزان آلودگی از 5 تا 30 درصد متغیر بود. این اولین گزارش از استخراج این نماتد از استان گلستان میباشد. (مزدشت و همکاران، 1379).

مجتهدی وسی آر براون (1383) گزارش کردند که گونه های مختلف نماتد مولد گره Meloidogyne hapla ، M.arenaria  ، M. chitwoodi ، M. fallax ، M. incognita ، M.javanica  و M. thanmesi از جمله بیمارگرهایی هستند که در کاهش کیفی تولید سیب زمینی بسیار موثر میباشد. بدون شک در اروپا نماتد M.hapla شایع ترین نماتد مولد غده محسوب می شود. با اینحال، اخیراً از وجود M.chitwoodi در کشورهای هلند، بلژیک، آلمان، پرتقال نیز گزارشاتی ارائه شده است. همچنین وقوع گونه جدید M.fallax که بسیار نزدیک به M.chitwoodi می باشد، در هلند، بلژیک و آلمان مشخص گردیده است. در کشورهای گرمسیری و نیمه گرمسیری M.incognita گونه غالب بوده و خسارت زیادی به سیب زمینی وارد می کند. در منطقه شمال غرب آمریکا (شامل ایالت های واشنگتن، اورگان و آیداهو) دو گونه نماتد مواد غده M.hapla ، M.chitwoodi بطور وسیعی در نواحی سیب زمینی کاری پراکنده اند (مجتهدی و سی آر براون ، 1383) .