رویکردی اجتماعی به مطالعه ی ورزش

طبيعت اجتماعي ورزش

طبيعت اجتماعي ورزش و فعاليت بدني ،با تمام وجود، خود را به عنوان يك نمود بارز اجتماعي ،هم بر پژوهشگران اجتماعي ،هم بر عامل تحقيقي در زمينه ي تربيت بدني و ورزش ،تحميل مي كند.

ورزش پديده اي اجتماعي -فرهنگي است كه پيوندي اندام وار با مجموعه ي نهادها و ساختارهاي اجتماعي دارد: بدين معنا كه دستاوردهاي ورزش و فعاليتهاي آن ،بطور كلي يك شاخص عمومي است. از يك سو، مي توان از طريق آن درباره ي سطح پيشرفت اجتماعي و فرهنگي يك جامعه وابسته است.به همين دليل ،تحليل نهايي شرايط اقتصادي ،اجتماعي ،فرهنگي و حجم و ميزان هماهنگي اجتماعي موجود ميان اين شرايط – از رهگذر شماري از روابط غير مستقيم است كه تعيين مي كند ورزش تا چه اندازه مي تواند پيشرفت كند و تا چه حد مي تواند واپس رود.

پيدايش و تكامل مسائل اجتماعي ورزش

برخي از نوشته هاي قديمي به بررسي پديده ي ورزش يا گيمها از ديدگاه اجتماعي پرداخته اند،اما اغلب اين نوشته ها به صورت حاشيه اي و نامتمركز صورت گرفته است و بيشتر آنها به بررسي كاركرد گيمها و تفسير بازي توجه نشان نداده اند.

لوشين و سيج(Luschen & Sage) معتقدند كه نقطه هاي آغازين رويكرد به مطالعه ي نظري مسائل اجتماعي ورزش ،به مثابه ي يك پديده ي اجتماعي ،به افلاطون(Plato) بر   مي گردد و شايد نخستين تحقيقات ،نظريه اي باشد كه شاعر آلماني شيللر(Schiller) در سال 1875 و اسپنسر(Spencer) در سال 1861 درباره ي بازي ارائه داده و آن را بر مبناي تئوري «انرژي اضافي» تفسير كرده اند .تحقيقات بعدي در اين زمينه توسط پيشروان جامعه شناسي و مردم شناسي ،امثال تيلور(Tylor)1896،ماكس وبر(Max Weber)1920،زنانيخي (Znaniecki)1930جرج زيمل(G.Simmel)1918 صورت پذيرفت.

عوامل ظهور دير هنگام پژوهش اجتماعي در ورزش

توتكو(Tutko)به پاره اي از عواملي كه پژوهشها و مطالعات اجتماعي در زمينه ي ورزش را به تأخير انداخته  است ،اشاره مي كند و آن را به برداشتها و تصورات حاكم بر اذهان مربيان و معلماني بر مي گرداند كه معتقد بودند پژوهش اجتماعي ورزش كاري بيفايده است و در ارتقاي عملكرد ورزشي عملاً نقش و تأثيري ندارد.چنان كه فارغ التحصيلان كارآمد مراكز و مؤسسالت آموزشي تربيت بدني نيز از دير باز ،نسبت به تواناييهاي خود در انجام مطالعات وتحقيقات اجتماعي ورزشي شك و ترديد داشتند.لوي(Loy)به دست اندكاران تدريس مسائل اجتماعي ورزش حمله مي كند و آنها را به بيكفايتي متهم مي سازد.

جامعه شناسي ورزشي ،هاري ادواردز(Harry Edwards)يكي از عوامل اين تأخير كه فارغ التحصيل تربيت بدني به نحو شايسته اي پرورش نيافته اند كه بتوانند دشواريهاي اين نوع تحقيقات را برخورد هموار سازند.همچنين اين افراد با شك و ترديد برخي كارشناسان علوم ديگر درباره ي دشوار بودن عيني گرايي در اين گونه تحقيقات روبه رو بودند.شيوع پاره اي از مفاهيم كه در آ عصر پيرامون ورزش حاكم بود و اين پديده را صرفاً يك سرگرمي و بازي(Fun & Games)مي دانست ،مزيد بر علت شد.اين عوامل مانعي بر سر راه پيشرفت مطالعات اجتماعي -فرهنگي -ورزشي به شمار مي رفت،ت جايي كه جامعه شناس برجسته اي چون كارل ديم(C.Diem)در سال 1949 ورزش را يك فعاليت بي فايده ناميد،گو اين كه او در اواخر عمر خود از اين نظر برگشت،اما در مجموع ،اين نحوه ي تفكر بر محافل كلاسيك تربيتي در غرب حاكم بود كه بعد عقلي و فعاليت فكري را بر جنبه ي جسمي و فعاليت ورزشي برتري مي داد.

ورزش به مثابه ي تكامل فرهنگي بازي و گيمها

بسياري از پژوهندگان بر اين باورند كه ورزش در واقع تبلوري اجتماعي از همان بافت فرهنگي بازي و گيمهاست؛زيرا ورزش شناسه هاي فرهنگي را كه در ابزارهاي بازي مانند راكت و چوب و توپ و تور تجسم يافته است و ديگر شناسه هاي فرهنگي كه در گيمهاي ساده ي قومي وجود داشته و بازتابي از واقعيت محيطي و فرهنگي اين گيمها بوده ،اخذ كرده است.اما همگام با روند تمدن انسان ،شكلهاي سازماني اين گيمها نيز تحول پيدا كرده ،برخي از آنها قالبهاي اجتماعي رسمي به خود گرفته و پاره أي ديگر چنان پيشرفت كرده و شيوع يافته اند كه از محدوده ي محلي يا منطقه اي به عرصه ي جهاني قدم گذاشته و به صورت ورزشي  بين المللي يا المپيكي در آمده اند.

دلايل فراواني در دست است كه اين تفسير را تأييد مي كند؛مثلاً ريشه ي بسياري از ورزشهاي پرآوازه معاصر در گذشته ي دور،بازيهاي ساده و ابتدايي و يا شايد آيينهايي ديني با ماهيت تشريفاتي بوده است كه نمونه ي آنها را در يونان باستان مي يابيم .در تمدن آزتك در امريكاي جنوبي ،نشانه هايي وجود دارد كه از پديده أي شبيه ورزش بسكتبال حكايت مي كند.در آغاز قرن نوزدهم فوتبال يك بازي خشن و تقريباً بينظم و خونين و وحشيانه بود،به طوري كه دادگاههاي انگلستان با صدور حكم رسمي اين بازي را بكلي  قدغن كردند.

علاوه بر اينها ،ورزش معاصر هنوز از ريشه هاي قوم نگاري(Ethnography)گيمهايي كه از آنها برآمده ،كاملاً نرسته است؛مثلاً در جشنواره هاي ورزشي ،به عنوان مراسمي اجتماعي ،همچنان برخي نشانه هاي توتميسم مانند نظر قرباني جشنواره يا قهرماني يا آنچه در فرهنگ غربي به آن «Mascot »    مي گويند،به چشم مي خورد.