مفهوم پیشداوری و انواع آن

انواع پیش داوری

هرگاه افرادی در یک صفت قابل ملاحظه اجتماعی مانند دین ، قومیت ، جنس ، سن ، گرایش سیاسی ، جایگاه اجتماعی و زمینه فرهنگی مشترک باشد یک گروه اجتماعی محسوب می شوند، هر چند دیگران آنان را یک گروه در نظر نگیرند و گاه خود نیز از این که یک گروه تشکیل داده اند بی خبرند. مثلاً مسافران یک کشتی که سفری نسبتاً طولانی در پیش دارند یک گروه محسوب می شوند ، هر چند روابط اعضای چنین گروهی اغلب با پایان سفر بیشتر ادامه نخواهد یافت . پیشداوری مبتنی بر ملاک های فوق شکل می گیرد و به همین جهت در جوامع بشری شاهد پیشداوری گروهی بر اساس علایق دینی ، نژادی ، قومیت و سایر ملاک ها هستیم. نتایج بررسی های بارن ، بایرن نشان می دهد که غیر از گروههای اجتماعی ، گاهی افراد دارای تیپ های جسمانی مختلف چاق ، لاغر و عضلانی در معرض پیشداوری قرار می گیرند. مثلاً افراد چاق در مصاحبه های شغلی بی کفایت تر از دیگران ارزیابی می شوند و پرستاران نیز از همدلی کمتر خویش با افراد چاق و بی میلی به مراقبت از آنان گزارش می دهند. این در حالی است که هیچ افراد چاق یک گروه اجتماعی محسوب نمی شوند.(بارون ، بایرن، 1997) .

پیشداوری و تعصبات قومی و دینی

یکی از قدیمی ترین منابع اختلاف گروهها که پیشداوری ، تعصب ناروا به دنبال داشته است . عقاید دینی و گرایش های مذهبی بوده است بسیاری از جنگ های خونین ، قتل و پرخاشگری و تفتیش عقاید را می توان از پیامدهای ناگوار تعصبات دینی بر شمرد مخالفت های یهودیان با عیسی (ع) معارضه یهودیان مدینه با پیامبر اسلام جنگ های صلیبی ، اشغال سرزمین فلسطین و سرانجام جنگ نابرابر صربستان با مسلمانان بوسنی و تجاوز به کوزور از تعصبات دینی نشات گرفته است. در آسیا به ویژه هند و پاکستان نیز شاهد اختلاف ادیان هستیم . در میان گروندگان به هر دین نیز اختلافات فرقه ای متداول است که اختلاف بین کاتولیک ها و پروتستان ها در مسیحیت و اختلاف شیعه و اهل سنت در اسلام از این نمونه اند . در همه این موارد آمیزه ای از علایق دینی و قومی موجب اختلافات شده است. بررسی ها نشان می دهد که طرفداران و معتقدان به ادیان و مذاهب در قبال دین یا مذهب مقابل، تصورات قالبی منفی شدیدی داراند که موجب پیشداوری نسبت به آنها می شود. و زمینه اختلاف و تعارض شدید را فراهم می کند. گر چه این نوع پیشداوری و تعصب اهمیتی در ردیف انواع دیگر پیشداوری دارد و حتی در خور توجه بیشتری است ، ولی در متون روانشناسی اجتماعی از آن غفلت شده است .

پیشداوری جنسی

نیمی از جمعیت دنیا را زنان تشکیل می دهند ، ولی با وجود این واقعیت در برخی فرهنگها با آنان مشابه گروه های اقلیت برخورد می شود؛ تصورات قالبی منفی بر ضد آنان رواج می یابد و در نتیجه از برخی مزایای اجتماعی محروم می شوند. در برهه ای از تاریخ حتی انسانیت زنان مورد تردید قرار می گرفت ولی اکنون به توانایی ها و استعدادهای این جنس توجه بیشتری می شود. اگرچه رفتار تبعیض آمیز آشکار در برخی کشورها بر اساس قوانینی منع شده است ولی هنوز پیشداوری جنسی در مناطقی از جهان ادامه دارد و باید اذعان کرد که این نوع پیشداوری فراگیرتر از سایر انواع پیشداوری است.

نژاد پرستی

امروزه ،نژاد پرستی به صورت قبلی خود وجود ندارد تحول اجتماعی موجب شده است که تصورات قالبی و پیشداوری های اجتماعی ، حتی اگر از بین نرفته باشد، مثل سابق آشکارا بیان نشود . برای اجتناب از به کار بردن کلمه نژادپرستی ، کلمات و عبارات دیگری ساخته شده است. مثلاً به جای گفتن « سیاهان» از عبارت اقلیتهای قابل توجه استفاده می شود . امروزه بر حسب نژادپرست با نکوهش اجتماعی بسیار شدید همراه است. در کشورهای اروپایی و آمریکایی اتهام نژادپرستی به اشخاص ، بزرگترین توهین به حساب می آید.

منابع پیشداوری

هر دوی اینها رفتارهایی اکتسابی است و کلیه توضیحات روان شناختی ، جامعه شناختی و اقتصادی به فهم چگونگی پیدایی و توسعه این رفتارها کمک می کند.

تبیین های روان شناختی

اکتساب پیشداوری و تعصب فرآیندی سه مرحله ای است که در خلال اجتماعی شدن یا جامعه پذیری حادث می شود . از مطالعه ای که اخیراً انجام شده ، چنین بر می آید که کودکان تا 8 سالگی از ویژگی های نژادی برداشتی روشن و ثابت ندارند. دومین مرحله ، پیشداوری با حمایتهای اجتماعی که از یک گروه به عمل می آید همراه می شود. مثلاً بچه ها تا سال دوم دبستان بیشتر دقت می کنند و اهمیت نمی دهند ، اما در کلاس پنجم در انتخاب دوستان بیشتر دقت می کنند و همرنگهای خودشان را ترجیح می دهند. مرحله سوم توانایی کاربرد عملی پیشداوری و تبعیض است. در دبیرستان شاگردان نسبت به اشخاص متعلق به نژادهای دیگر مودبانه یا بی ادبانه رفتار می کنند که با رفتار 8 ساله ها بسیار تضاد دارد ، زیرا گروه اخیر فقط معمولاً حرف می زنند ، اما گروه اول عملاً پیشداوری و تبعیض را به کار می گیرند.

تبیین های فرهنگی

زبان از اجزای مهم فرهنگ است . آمریکائیها بدون واژه های سیاه، سفید ، زرد، سرخ نمی توانند تفاوتهای رنگ پوست را مشخص کنند. به علاوه آنچه همراه این لغات می آید ، معمولاً با عواطف زیادتری همراه است. مثلاً برای سیاه مفاهیم چندی بر شمرده اند که اکثراً منفی است : شریر ، بدجنس، بدکردار، شیطان … در حالی که 134 واژه مترادف «سفید» عمدتاً بار مثبت دارد: بیگناهی، حرمت، خلوص ، درستکاری، قابل اعتماد.