عوامل موثر بر افت تحصیلی دانش آموزان دختر

یکی از مشکلات شایع نظام های آموزشی در بسیاری از کشورهای جهان اعم از کشورهای پیشرفته و عقب مانده یا در حال رشد، پدیده شکست تحصیلی است که به صورت مردودی، تجدیدی، تکرار پایه و ترک تحصیل داوطلبانه یا اجبرای ظاهر می شود. نگرانی و علاقه نسبت به مطالعه این پدیده و کشف علل آن توجه اندیشمندان بسیاری را بخود معطوف نموده است. بخش اعظم این توجه ناشی از زیانهای مالی، اقتصادی، فرهنگی و علمی است که متوجه دولتها و خانواده ها می شود این مشکل از دیرباز گریبانگیر نظام آموزشی کشور ما نیز بوده است. به طوری که میزان مجموع خسارتهای اقتصادی ناشی از افت تحصیلی در سال 1265 تقریبا معادل 14/1 برابر کل هزینه های جاری آموزش و پرورش بوده است. در سال 1367 این رقم به 26/1 برابر افزایش یافته است (فولادی، 1371 به نقل از پولادی 1375). در برنامه 5 ساله اول در مجموع 517 میلیارد ریال صرف کسانی شده است که پایه تحصیلی را تکرار کرده اند، در حالی که مجموع هزینه های جاری آموزش و پرورش طی برنامه اول 2500 میلیارد ریال بوده اتس.

تعداد مردودین مقطع تکحصیلی در سال 63-1362، 330/421/1 نفر بوده که می بایست حدود 35 الی 47 هزار کلاس مجددا برای انها دایر گردد(هاشمی، 1371 به نقل از پولادی 1375).

با توجه به امار و ارقام ارائه شده، تلاش برای شناسایی و کشف عوام مهم افت تحصیلی و شناخت بیشتر این پدیده، ضروری به نظر می رسد. زیرا که ارائه راهبردهای کاربردی و اقدامات عملی جهت کاش ضایعات ناشی از افت تحصیلی و خسارتهای سنگین اقتصادی و فرهنگی ناشی از آن، مستلزم تحقیق و پژوهش های گسترده ای در این زمینه است.

بطور کلی عوامل متعدد و پیچیده ای سبب افت تحصیلی می شوند. پژوهش هایی که در داخل کشور پیرامون این مسئله صورت گرفته است بیشتر جنبه توصیفی داشته و کمتر به ریشه ها و عوامل موجده آن توجه داشته اند. پژوهش حاضر برای فراهم نمودن پاسخ به این پرسش که «چه عواملی باعث افت تحصیلی دختران در پایه سوم راهنمایی می شود» طراحی و اجرا شده است.

چکیده

در این تحقیق هدف اصلی شناسایی عوامل مهم افت تحصیلی دانش آموزان دختر پایه سوم راهنمایی شهر اهواز در سال 81-1380 بوده است. از بین کلیه دانش آموزان دختر پایه سوم راهنمایی شهر اهواز که حداقل یکبار در پایه سوم مردود شده بودند بطور تصادفی 200 نفر انتخاب شدند. برای جمع  آوری اطلاعات از دو مقیاس سنجش عوامل افت تحصیلی و شاخص افت تحصیلی یا 95 متغیر استفاده شده است. تحلیل عوامل نشان داد که 6 عامل قابل استخراج است. عوامل استخراج شده روی هم در 8/43 درصد واریانس افت تحصیلی را تبیین می کرد. این عوام به ترتیب واریانس تبیین شده عبارتند از: مسائل ناشی از معلم و تدریس؛، مسائل مربوط به خانواده، مشکلات ناشی از برنامه ریزی درسی، مسائل مربوط به سلامت جسمانی و روانی دانش آموز، مسائل عمومی و مشکلات ناشی از مدیریت آموزشی، همه عوامل استخراج شده از پایایی و روایی رضایت بخشی برخوردار بودند. ضرایب همبستگی عوامل ششگانه با تعداد سالهای مردودی نیز در سطح مورد انتظار معنی دار بودند.

تعاریف اصطلاحات و متغیرها

برخی محققان شکست را معادل افت گرفته و شکست یا افت تحصیلی را عبارت از «وقوع زودرس ترک تحصیل و تکرار پایه تحصیلی در نظام آموزش و پرورش یک کشور می دانند (نفیسی، 1271) . امین فر (1365) معتقد است که بهت راست به جای افت تحصیلی اصطلاح «تصور در تحصیل» و یا «دلزدگی از تحصیل» را به کار برد. موسائی (1360 به نقل از پولادی 1375) نیز افت تحصیلی را یک مفهوم کلی دانسته و آن را شامل «اصلا به مدرسه نیامدن، رد شدن، عدم رغبت و بی میلی به مدرسه و مواد درسی، غیب های متوالی، ترک تحصیل و کیفیت نامرغوب تعلیم و تربیت می داند». نکته ای که برخی محققان ایرانی از آن غفلت کرده اند تمایز ماین ترک تحصیل داوطلبانه و ترک تحصیل اجباری است. ترک تحصیل ار به معنی نقطه مقابل «اتمام تحصیل» می دانیم. در این تحقیق شکست تحصیلی را به معنی عدم توانایی دانش آموز در اخذ نمره قبولی و ارتقاء به پایه تحصیلی بالاتر تعریف می کنیم. شکست تحصیلی در این تحقیق متغیر وابسته است و هدف تحقیق کشف و طبقه بندی متغیرهایی است که در شکست تحصیلی موثر می باشند و همچنین تعیین وزن عاملی و سهم هر متغیر در پیش بینی شکست تحصیلی دانش آموز در آینده.

بازنگری پیشینه تحقیق

امروزه یکی از بحرانهای نظامهای آموزشی در کشورهای مختلف، بویژه کشورهای جهان سوم، مساله افت و شکست تحصیلی است. بسیاری از محققان، جامعه شناسان و روانشناسان بر حسب دیدگاههای خاص خود به این مساله نگریسته و این پدیده را مورد پژوهش و بررسی قرار داده اند. در اینجا به برخی از تحقیقات انجام گرفته در داخل و چه در خارج از کشور اشاره ای می کنیم.

صفوی (1369) به نقل از مله تحقیقات تربیتی آمریکا چاپ 1385 می نویسد «عوامل تحصیلی مربوط به مدرسه عمده ترین دلیل ترک در دبیرستان است. حدود یک سوم افرادی که ترک تحصیل کرده اند ضعیف بودن در درس را دلیل ترک تحصیل قلمداد نموده اند.

خیر (1371) نشان داد که مهمترین عاملی که معلمین در مورد علت مردودی دانش آموزان ذکر می کنند در درجه اول مسائل خانوادگی و اجتماعی، و سپس به ترتیب عدم توانایی و عدم کوشش است. در صورتیکه دانش آموزان به ترتیب اهمیت در درجه اول به عدم کوشش خو و درجه دوم به مسایل خانوادگی و اجتماعی و در درجه سوم به عدم توانایی خویش اشاره می کنند. معلمین همچنین علل شکست پسران را در درجه اول به عدم توانایی و بعد به مسایل خانوادگی – اجتماعی و عدم کوشش نسبت داده اند.

در مورد دختران علل شکست را ابتدا مسائل خانوادگی و اجتماعی و در درجه دوم عدم توانائی و درجه سوم عدم کوشش نسبت داده اند . می توان گفت دختران بیش از پسران علت عدم موفقیت خود را به عوامل بیرونی نسبت داده اند، د رحالیکه پسران بیشتر علت عدم موفقیت خود را عوامل درونی نسبت داده اند. نتیجه مطالعات پیشین نیز نشان داده است که در دختران چنین تمایلی وجود دارد که بیشتر به عوامل بیرونی توجه کنند بطور کلی دختران توانایی خود را کمتر از پسران ارزیابی می کنند (ا. جی. ج. سمون، آن. تی . فدر 1973 به نقل از پولادی 1375)

اهداف پژوهش

اهداف این پژوهش عبارتند از:

1. کشف عوامل افت تحصیلی در پایه سوم راهنمایی با روش تحلیل عوامل.
2. بررسی همبستگی بین عوامل مستخرجه افت تحصیلی با تعدد مردودی های دوران تحصیلی دانش آموزان.
3. ساخت پرسشنامه ای برای پیش بین افت تحصیلی در آینده.
4. تعیین بهترین پیش بینی کننده های تعداد مردودی دانش آموزان دختران پایه سوم راهنمایی.

سوالات پژوهش

پژوهش حاضر برای پاسخ به این پرسش طرح ریزی و اجرا شده است که چه عواملی باعث افت تحصیلی در مدارس راهنمایی دخترانه شهر اهواز می شوند. بر همین اساس سوالهای زیر تنظیم و تدوین شده اند.

1. آیا می توان عوامل مهم شکست تحصیلی دانش آموزان را با روش تحلیل عوامل، شناسایی و دسته بندی شده اند.
2. آیا عوامل شناسایی شده از پایانی و اعتبار رضایت بخش و معنی داری برخوردارند
3. آیا ضرایب همبستگی چند متغیر ی بین عوامل موثردر افت تحصیلی و تعداد مردودی های دوران تحصیل دانش آموزان بیش از ضرایب همبستگی ساده این عوامل با تعداد مردودی است؟
4. بهترین پیش بینی کننده های افت تحصیلی از میان ماده های عوامل مستخرجه کدامند و چه مقدار از افت رامی توانند تبیین کنند؟

نتیجه گیری

هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی عوامل مهم افت  تحصیلی در مدارس راهنمایی دخترانه شهر اهواز بود. همانطور که در بخش یافته های تحقیق ملاحظه شد با استفاده از روش تحصلیل عوامل که روی داده پژوهش انجام گرفت 6 عام لبه عنوان عوامل مهم افت تحصیلی، مشخص و استخراج گردید. عناوین عوامل فوق به ترتیب عبارت بودد از: مسائل ناشی از معلم و تدریس، مسائل مروبط به خانواده، مسائل مربوط به برنامه ریز درسی، سلامت جسمانی و روانی دانش آموز، مسائل عمومی و مشکلات ناشی از مدیریت آموزشی. د رمجموع عوامل ششگانه فوق به میزان 8/38 درصد از کل واریانس افت تحصیلی را توجیه می کنند.

در ارتباط با پایایی و اعتبار عوامل ششگانه بدست آمده لازم به ذکر است که پایایی هر شش عامل بالاتر از 75/0 بوده است، که از طریق روش همسانی درونی (آلفای کرونباخ) محاسبه شده اند. برای  اعتبار عاملها، هر شش عامل با تعداد مردودی دانش آموزان همبسته شد که همبستگی هر شش عامل در سطح 05/0> P معنی دار بوده است.

1. امین فر، مرتضی (1376). « علل و عوامل افت تحصیلی و چگونگی کاهش آن». فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره های 13 و 14.
2. امین فر، مرتضی (1375). «افت تحصیلی یا اتلاف در آموزش و پرورش» ، فصلنامه تعلیم و تربیت شماره 7 و 8.
3. پولادی ، محمد علی(1375). « بررسی عوامل مهم افت تحصیلی در دبیرستانهای پسرانه اهواز» پایان نامه، 1275 اهواز.
4. پولادی، محمد علی (1379). «بررسی عوامل مهم افت تحصیلی در دبیرستانهای پسرانه شهرستان اهواز» فصلنامه علوم تربیتی و روان شناسی داشنگه شهید چمران، دوره سوم، سال هفتم، شمار 3 و 4.
5. خیّر، محمد (1365). «رابطه شکست تحصیلی با زمینه ها و شرایط خانوادگی» مجلسه علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره اول، شماره دوم.
6. رئیس دانا، فرخ لقا (1365). « چگونگی درد قبولی و مردودی در دوره های ابتدائی، راهنمائی و متوسطه در سطح کشور در سال تحصیلی 64-1363»، فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره های 7 و 8. صفوی، امان ا… (1365) . «افت تحصیلی در ایالات متحده آمریکا و علل آن ». فصلنامه تعلیم و تربیت ، سال دوم، شماره مسلسل 7 و 8.
7. نفیسی، عبدالحسین (1365). «تمرین مقدماتی برآورد هزینه و سودمندی اقتصادی طرح پیشنهادی نظام آموزشی و پرورشی جمهوری اسلامی ایران» سازمان برنامه بودجه، تهران.
8. مهران، کلنار (1375) . «بررسی علل ترک تحصیل دختران در مقطع آموزش ابتدائی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بویژه در ایران» فصلنامه تعلیم و تربیت ،سال دوازدهم، شماره 46.
9. Bearfen , L. & Spencer, W.A (1989) A study of high school Dropouts, The school counselor Vol . 37, N. 2.
10. Pittman, R. B. (1986) Importance of personal , social factors as potential means for reducing high school dropout rate,. The High school Journal, 70.7-B.
11. Gadwa, K,& Grigs, S. A.(1985). The school Dropout: Implications for counselors. The school counselor, 9-17.