زنان و خانواده

 زنان و تعارض های شغلی و خانواده

با ظهور انقلاب صنعتی به دلیل فقدان نیروی‌انسانی مورد نیاز به تولید ، صاحبان صنایع به سراغ نیروی عظیم تولیدی جامعه آمدند و از زنان به عنوان نیروی کار در صنایع بهره بردند . به ویژه در جامعه شهری بسیاری از کشورها گرایش زنان به اشتغال و دسترسی آنان به سازمان‌های آموزشی و فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی چهره جهان را تغییر داد . در کشور ما نیز برای دستیابی به دستاوردهای دنیای امروز دگرگونی‌هایی در گستره تحولات اجتماعی رخ نمود که بازتاب عمیق آن نقش برجسته حرکت زنان در دنیای اشتغال بود(استیگلیتز، 1382: 200) قطعاً این پدیده ، یعنی ورود زنان به بازار اشتغال و دستیابی آنان به منابع اقتصادی ناشی از کار در خارج از خانه و تسخیر فضاهای تازه اجتماعی توسط آنان از یک سو شکل سنتی خانواده را تغییر داد و از سوی دیگر در زندگی و نگرش خود زنان تحولی نو به وجود آورد امروزه اثرات این تغییر و تحولات مورد توجه محافل و سازمان‌های جهانی قرار گرفته است و گزارش‌هایی نیز از طرف سازمان ملل منتشر شده که ضمن آوردن آمار و ارقام ،‌ وقایع زندگی زنان را در محیط‌های شغلی و مشکلات و صدمات ناشی از کار را بیان می‌دادو نشان می‌دهد که زندگی زنان در حالی که به لحاظ درآمد وضع بهتری یافته ، لکن از نظر جسمی و روانی با توجه به شرایط و نوع کار در محیط‌های شغلی گاه وضعیت غیر قابل تحملی را به وجود آورده است لذا همواره این سوال مطرح می‌شود : در چنین شرایطی که زنان ناچاراً دو شغل تمام وقت را برعهده گیرند ،یکی شغل بی‌مزد خانگی و یکی شغل بیرون از خانه با همه پیچیدگی‌ها و نتایج مثبت و منفی آن چگونه می‌توانند میان این دو قطب انسانی و نیز تعدد نقش‌های متنوع اجتماعی که ضرورتاً بر دوش دارند تعادلی مطلوب و ارزشمند به وجود آورند ؟

مشارکت زنان و فصل حضور تازه آنان در عرضه تحولات اجتماعی و تاریخی همواره در توسعه و پیشرفت جوامع بشری مطرح بوده است ، زنان به عنوان بخشی از نوع بشر که مسئولیت رفاه بشری را در تمام طول تاریخ برعهده داشته‌اند همواره در برنامه‌های توسعه همه کشورها نقش فعال و اساسی داشته‌اند ، گرچه در بسیاری از دوره‌های تاریخی تعادل مطلوب و استفاده منصفانه از فرصت‌های مشارکت و بروز خلاقیت و استعداد آنان برقرار نشده است . امروزه یکی از مهم‌ترین شاخص‌های توسعه و نوسازی ساختار اقتصاد ملی مشارکت زنان و نقش آنان در تحرک‌های شغلی و اجتماعی از یک سو و از سوی دیگر پایبندی آنان در حفظ و حراست از کیان خانواده است . تغییر در نقش اجتماعی زنان و حق‌طلبی آنان در عرصه فعالیت‌های شغلی و آموزشی و اجتماعی سبب گردید آنان به هویت تازه‌ای دست یابند تا نه تنها نیمی از رسالت انسانیت را بر دوش گیرند بلکه در مقابل همه انسان‌ها احساس مسئولیت نمایند بدیهی است هنگامی‌که زنان از پوسته محدود وظایف خانگی خود رها شدند در نگرش و عملکرد آنان نسبت به وظایف شغلی و خانوادگی تغییراتی عمیق به وجود آمد که می‌توان این تغییرات را تابعی از همان روابط کلی و مناسبت اجتماعی حاکم بر جامعه دانست آثار اجتناب‌ناپذیر کار زنان بر روابط با همسران و فرزندان و آثاری که اشتغال زن بر سرنوشت خودش بر جای می‌گذارد پیچیدگی بیشتری می‌یابد به ویژه که زنان کوشیدند زندگی خانوادگی را براساس نوع شغل برنامه‌ریزی کنند. این پیچیدگی هنگامی انعکاس می‌یابد که زنان درصدد تعریف نقش خود برآمدند و در تامین معاش و بروز خلاقیت‌ها و توانایی‌های آموزشی و شغلی با مردان به رقابت برخاستند و از جهتی نیز نمی‌توانستند از روابط خانوادگی و وظایف عمده‌ای که در شبکه ارتباطی خانواده و روابط با اعضای خانواده دارند غفلت ورزند(بیکر، 1382: 29)

بازتابی از این پیچیدگی نقش ، که در میدان آن اشتغال زنان بود ، وظایف سنگین و دشواری‌هایی را پیش‌ روی آنان قرار داد که قطعاً تحمل نابی را می‌طلبد . پیدایش چنین تغییراتی در جوامع و روابط اجتماعی آن روز بروز جلوه‌های تازه‌ای را از فعالیت‌های حرفه‌ای زنان نمایان ساخت این دگرگونی‌ها بر ساختار شغلی جامعه ، نظام ارزشی ، دیدگاه‌های سنتی ، توزیع نقش ،‌ پایگاه‌های اجتماعی زن و مرد ساخت خانواده و روابط سنتی زوجین و از همه مهم‌تر سرنوشت کودکان تاثیر انکارناپذیر به وجود آورد . بدیهی است ،(آزاد ارمکی و همکاران، 1383: 129).

هر رویداد مهمی که در جامعه رخ می دهد می‌بایستی تحت بررسی‌های دقیق و علمی روانشناختی و جامعه شناختی قرار گیرد تا جنبه‌های مثبت و منفی آن موشکافانه مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد . چنین برخورد اصولی می‌تواند به تقویت جنبه‌های مثبت این فرآیند در جهت تعالی و رشد تاکید ورزد و جنبه‌های منفی آن را مورد ترمیم و بازسازی قرار دهد . ابعاد گسترده خروج بی‌سابقه زنان از خانه گرچه مزایاهایی در برداشت ،‌ اما تاثیری مهم برنهاد خانواده و شالوده اساسی رشد کودک در شبکه ارتباطی خانواده و فضای روانی دورن آن برجای نهاد . این رویداد بارها مورد توجه محققان و روانشناسان قرار گرفته است.

اشتغال زنان و تقسيم كار در خانواده

مشاركت زنان در فعاليت‌هاي اجتماعي و شغلي روزنه اميدي در جهان كار به ويژه در كشورهاي صنعتي و در حال حاضر در كشورهاي درحال توسعه به وجود آورد . اين امر چهره دنياي كار را دگرگون ساخت كه در بهره‌وري كار ، كارآيي اقتصادي و شكوفايي سازمان‌ها در سطوح ملي و بين‌المللي مطرح بوده است . به خصوص در جهاني كه رقابت راه را براي ايجاد امكانات شغلي جديد هموار نموده است و زنان توانستند نيروي كار ارزاني را تشكيل دهند بدين‌ترتيب متناسب با نيازهاي جامعه تنوع مشاغل به وجود آمد و بهره‌گيري از نيروي بالقوه زنان بيش از گذشته احساس گرديد .

قطعاً در چنين موقعيتي كاركرد خانواده نيز مي‌بايستي تغيير يابد و زنان ناچاراً در كنار همسران خود ساختار خانواده را براساس شغل خود برنامه‌ريزي كردند كه در اين راستا زنان شاغل را مي‌توان به سه گروه تقسيم‌بندي نمود

گروه اول : آنهايي كه به رغم كار خارج از خانه ، به هنگام بازگشت به خانه مسؤوليت‌هاي خانه‌داري و فرزندپروري را برعهده دارند(جوادي، 1384: 144)

گروه دوم : زناني كه براساس تفاهم و روحيه مشاركت وظايف خانه‌داري و تربيت فرزندان را به اتفاق همسران خود انجام مي‌دهند . در اين گروه خانه و خانواده فضاي مشاركت و مسالمت است نه سلطه ، در چنين خانواده‌هايي  مسؤوليت‌ها و وظايف چنان توزيع شده كه همسران صميمانه خود را متعهد به انجام آن مي‌دانند . در چنين بافتي زنان از حمايت بي‌دريغ همسران خود برخوردارند . تحقيقات نشان مي‌دهد مرداني كه در كار خانه به همسران خود كمك مي كنند از سلامت بهتر، آرامش بيشتر و تعارض و كشمكش‌هاي كمتري در زندگي زناشويي دارند و در نهايت از بهداشت رواني بهتر در زندگي شغلي و خانوادگي برخوردارند و مهم‌تر از همه اينكه اين احساس مسئوليت و شيوه مطلوب را به فرزندان خود منتقل مي‌كنند.

گروه سوم : زنان شاغلي كه به دلايل مختلف فاقد همسر بوده و خودشان نان‌آور خانواده مي‌باشند و انجام وظايف دوگانه يعني كار در خارج از خانه و كار در خانه اشتغال دارند و چاره‌اي جز اين هم نمي‌بينند . اين گروه از زنان هم نقش زنانه و هم نقش مردانه را ايفا مي كنند، قطعاً با چنين مسئوليت سنگين و خطيري چنانچه از حمايت‌هاي شغلي و اجتماعي لازم برخوردار نباشد ، تعارض‌ها و پيامدهاي منفي در بر خواهد داشت و به بهداشت رواني اين گروه از زنان لطمه خواهد زد . تحقيقات نشان مي‌دهد كه ميان حمايت اجتماعي و سلامت رابطه وجود دارد ، افرادي كه از حمايت‌هاي اجتماعي برخور دارند نسبت به خود احساس مثبت دارند و در زندگي خانوادگي از ثابت بيشتري برخوردارند و مي‌توانند از پيامدهاي زيان‌بار دوري جويند.

تعارض‌هاي ميان شغل و خانواده

وقتي كه مادر به طور تمام وقت در خارج از خانه كار مي‌كند چه مي‌شود ؟ پدرها معمولاً بيشتر درگير كارخانه و بچه‌داري مي‌شوند ،‌ ولي كارهاي خانه به ندرت به طور مساوي تقسيم مي‌شود . با وجود اين تحقيقات نشان مي‌دهدمادران شاغل غالباً از خود احساس رضايت بيشتري مي‌كنند تا مادراني كه كار نمي‌كنند ( گولد و آندرسن ، 1990 ) كودكي كه در خانواده‌اي زندگي مي‌كند كه مادر شاغل است شاهد روابط مبتني بر برابري بيشتر ميان والدين خواهد بود ،‌ از افرادخارج از خانواده توجه بيشتري مي‌بيند و در خانه در مقايسه با ساير كودكان مسؤوليت‌هاي بيشتري خواهد داشت گرچه تأثير اشتغال مادر در سازگاري اجتماعي و شخصيتي دخترها بهتر از پسرها گزارش شده است ، زيرا دختران مادران شاغل اميدهاي بيشتري به موفقيت و تحصيل دارند و تمايل دارند خود نيز حرفه‌اي داشته باشند گرچه در بيشتر جوامع مسئوليت خانه‌داري و تربيت فرزندان برعهده زنان است و معمولاً تعادلي از نظر تقسيم كارهاي خانه‌داري و مراقبت از فرزندان وجود ندارد اما برخي از مردان دوست دارند در كارهاي خانه به همسران خود كمك كنند و چنين مرداني همان‌طور كه اشاره شد سالم‌تر و راحت‌تر و بي‌تعارض‌ترند و اين تفاهم منجر به احساس تعادل در درون خانواده مي‌شود البته نبايد منكر اين شد كه در هردو والد با مشاغل تمام وقت كمبود عاطفي ديده مي‌شود ، زيرا آنان كمتر همديگر را مي‌بينند ،خيلي كم با هم حرف مي‌زنند و به طوركلي زمان كمتري را در كنار هم سپري مي‌كنند . حال سؤال چنين مطرح مي‌شود ، زنان شاغل چگونه مي‌توانند ميان هويت شغلي و هويت شخصي و خانوادگي خود تعادل برقرار كنند ؟ تحقيقات نشان مي‌دهد : هم مردان و هم زنان تعارض‌هاي ميان مطالبات خانواده و شغل را گزارش كرده‌اند . اما معمولاً مشكلات بيشتري از آن زنان است ،زيرا زنان درگير دو شغل تمام وقت هستند تحقيقي از والدين مرد و زن در مشاغل مديريتي وحرفه‌اي كه همسرانشان هم عهده‌دار شغل مديريتي و يا حرفه‌اي بودند نشان داد كه هم زنان و هم مردان در ايجاد تعادل ميان مطالبات شغل و خانواده ، مشكلاتي دارند ،اما در اجراي پرسش‌نامه استرس زنان بودند كه بيشترين ميزان استرس را تجربه مي‌كردند (مهداد ، 1381 ).

• مقدمه 2
• اشتغال زنان و تقسیم کار در خانواده 7
• تعارض های میان شغل و خانواده 11
• مشارکت زنان 16
• زنان سرپرست خانوارها و سازمانهای متولی 20
• زنان کارمند مسئولیتی مضاعف 23
• منابع 32

منابع

فارسی:

1. اعزازی (ش) : « جامعه‌شناسی خانواده » تهران ، انتشارات روشنگران و مطالعات زنان ، ‌1376
2. روی (م) : « زنان کتک خورده » ترجمه مهدی قراچه‌داغی ، تهران ،‌ انتشارات علمی ، 1377
3. ساروخانی (ب) : « طلاق پژوهشی در شناخت واقعیت و عوامل آن » تهران ، انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ دوم ، 1377
4. ساروخانی (ب) : « جامعه‌شناسی خانواده » تهران ،‌ انتشارات سروش ، چاپ سوم ، 1379
5. ساروخانی (ب) : نگاهی به جامعه‌شناسی خانواده در ایران » تهران ، انتشارات امداد ، چاپ نخست ، 1379
6. ساروخانی (ب) : « دایره‌المعارف علوم اجتماعی » تهران ، انتشارات کیهان ، چاپ دوم ، 1377
7. ساروخانی (ب) ، عزیزیان (ر) : « بررسی عوامل خشونت علیه زنان » در مجله دانشکده بهداشت دانشگاه تهران ، تهران ،‌ دوره 2 ، شماره‌3 پاییز 1382 ، صص 49-37
8. محبی (ف) : « آسیب‌شناسی اجتماعی زنان ، خشونت علیه زنان ، ‌خشونت علیه زنان »‌ در فصلنامه شورای فرهنگی زنان ،‌ شماره 14 ، سال 1380 ، صص 38-25
9. مولاوردی (ش) : « علل و ریشه‌های خشونت علیه زنان » نشریه حقوق زنان ، سال سوم ، شماره 10 ، تیرماه 1371 ، صص 23-18
10. نوایی‌نژاد (ش) : « آتش در خانه »‌ نشریه‌فرزانه ، دوره سوم ، شماره 8 ، زمستان 1375 ، صص 100-93
11. طایفی :علی، 1383، خانواده ایرانی، خانواده مقدس،

لاتین:

1. Guth (A), Patcht (L) : “Domestic violence and trauma surgeon” . In American journal of surgery vol 179. fall 2000, PP 77-98
2. Hanmer, J : “Violence and social control of women” in G Little john. B., smart. J, Waskerford and N. Yuval – Davis (eds): “Power and the state, London, Croom-helm, 1978.
3. Hanmer, J and Maynard, M” “Women, violence, and social control”, London, Macmllan, 1987 Lenski, Gm “Power and privilege” in S.Lukes (ed): Power Oxford, Basil Blackwell, 1986.
4. Nazroo, J: “Uncovering Gender Differences in the use of Marital violence: The Effect of methodology,” in the sociology of the family, edit G.Allan, London, Black wall, 1999, PP: 149-169
5. Yoshihama (M): “Battered women’s coping strategies and psychological distress; by immigration status” in American journal of community psychology, vol 30, june 2002, PP: 429-452