روانشناسی تفاوت های فردی

امروزه توجه به آموزش و پرورش از شاخص‌های عمده و توسعه جوامع انسانی محسوب می‌شود . یعنی کشور‌ها نه بر اساس رشد و توسعه اقتصادی بلکه بر اساس میزان توجه به آموزش و پرورش مورد ارزیابی قرار می‌گیرند . برای ارزیابی میزان توسعه آموزش و پرورش به میزان توجه آموزش و پرورش به امر تفاوتهای فردی دانش آموزان اهمیت داده می شود. همان گونه که می‌دانیم هیچ انسانی کاملاً شبیه به دیگری نیست . این تفاوتها در همه جا و بین همه انسانهایی در بین دوقلوها و حتی دوقلوهای هم شکم یکسان ملاحظه می‌شود . این تفاوتها به گونه‌ای است که به جرات می‌توان ادعا کرد به تعداد انسانها روی زمین یعنی شش میلیارد انسان استثنایی وجود دارند که در کنار هم زندگی می‌کنند . این مسئله هم در تفاوت سر انگشتان انسان مشهور است و هم در حیطه‌های غیر مادی همچون ابعاد عاطفی ، احساسی ، روانی و شناختی ، البته این امری است که باید آن را به فال نیک گرفت چون ار رازهای خلقت است زیرا همین تفاوت‌ها وناهمسانی هاست که ادامه زندگی میسر می‌سازد از امام صادق (ع) نقل است که فرموده‌اند اگر قرار بود انسان‌ها با هم برابر باشند هر آینه هلاک می‌شوند .تفاوت‌ها موجب جدایی بین انسانها و در عین جال موجب آن است که هر فرد بر اساس ویژگی‌های خاص خویش رشد کند.

حقیقت این است که بین انسانها تفاوت هر چند اندک وجود دارد . چه آن تفاوتهایی که مربوط به ظواهر جسمانی مانند اندازه قد، چاقی و لاغری ، رنگ پوست است و آن را می توان به راحتی مشاهده کرد . و چه تفاوتهای رفتاری ، عاطفی و شخصیتی که در پاسخ به محیط و پدیده های مختلف خود را آشکار می سازد. در برابر یک محرک،پدیده یا حادثه انسانها رفتارهای متفاوت از خود نشان می دهند و در حل یک مسئله انسانها راه حلهای مختلفی را بر اساس علایق ، نگرش و سوابق تجربی خود پیدا می کنند . چرا انسانها رفتار و یا رفتارهای متفاوت دارند ؟

فواید آشنایی با تفاوتهای فردی

1. افزایش دانش
2. توجه به این نکته که هرکس توانایی انجام دادن هر کاری را ندارد.
3. آگاهی به والدین در خصوص تواناییهای کودکان و نوجوانان
4. توجه به این نکته که رشد انسان با همدیگر تفاوت دارد.
5. آگاهی به والدین دانش آموزان استثنایی
6. آگاهی معلمان در خصوص نوع برخورد با دانش آموزان بدو ورود به هر مفطع
7. توجه معلمان به استعدادهای خاص دانش آموزان
8. توجه معلمان به ظهور استعداد دانش آموزان در زمانهای خاص
9. توجه به تفاوتهای افراد در چگونگی و سرعت سازگاری
10. شناخت تفاوتهای بین دو جنس
11. استفاده از شیوه های مختلف تربیت فرزند و یا مدیریت کلاس

تاریخچه

انسانها از بدو خلقت به موضوع وجود تفاوتهای فردی توجه داشته است. این تفاوت چه از لحاظ ظاهری (مانند جنسیت و یا رنگ پوست ،  شکل و قیافه) و چه از لحاظ نوع رفتار و سرعت یادگیری مورد توجه بوده است.اما دانشمندان به امر وجود تفاوتهای فردی نگاه ویژه ای داشتند. اگر چه ذکر همه دانشمندانی که در زمینه تفاوتهای فردی کار کردند و نظریه ارائه کردند و همچنین توضیح نظریه آنها با اهداف این دوره مناسب نمی باشد اما ذکر نام تعدادی از این دانشمندان جهت آشنایی سیر تغییر نگاه به امر تفاوتهای فردی خالی از فایده نخواهد بود.

بقراط: این دانشمند و حکیم یونانی که در فرون 4 و 5 فبل از میلاد زندگی می کرد انسانها را به چهار گروه سودایی ( افسرده ، غیر اجتماعی ، از کار و کوشش گریزان ) ، صفرایی ( تند خو ، زود خشم ، جاه طلب ، خود بزرگ بین ، ثابت قدم ) ، دموی ( خوش گذران ، خوش بین ، جدی و فعال ) و بلغمی مزاج ( اجتماعی ، کم فعالیت ، کند ذهن ) تقسیم بندی نمودند.

افلاطون: این فیلسوف یونانی نیز افراد را از لحاظ استعداد به سه دسته زیر تقسیم بندی نموده است:

• الف) طلا : این گروه کسانی هستند که می توانند زمام امور کشور را به دست بگیرند.
• ب) نقره: این گروه افرادی هستند که باید دستیاران  گروه رهبری باشند.
• پ) ترکیبی از مس و آهن : این گروه توده عادی مردم هستند که باد فر مانبردار گروه رهبری باشند.

روشهای برقراری انضباط در خانواده از طرف والدین:

1. ابراز قدرت: والدین برای ایجاد نظم و انظباط در منزل از قدرت خود استفاده می کنند. که گرایش اخلاقی بر اساس معیارهای بیرونی پرورش می یابد. و معیارهای اخلاقی را درونی نمی کند
2. کناره گیری عاطفی: همانند ابراز قدرت حالت تنبیهی شدیدی دارد. تهدید به رها کردن و جدایی از نظر هیجانی برای فرد علی الخصوص کودک مشکل ایجاد می کند.
3. استدلال کردن: تلقیق کردن و یا استدلال کردن از طریق توضیح دادن پیامدهای زیانبخش رفتار و توجه به افتخارات کودک و نوجوان و اهمیتی برای دیگران می تواند معیارهای درونی برای کنترل رفتار ایجاد کند.

به اعتقاد ما اکثر خانواده ها از انواع شیوه های  ارائه شده  استفاده می کنند . اما به توجه به رشد فرزند علی الخصوص در دوره نوجوانی شیوه استدلال کردن نتایجی بهتری به بار می آورد .

روشهای اندازه گیری تفاوتهای فردی

به طور کلی روشهایی که برای اندازه گیری تفاوتهای فردی مطرح می شوند  را می توان در دو دسته کلی زیر طبقه بندی کرد:

1. روشهای غیر علمی
2. روشهای علمی

روشهای غیر علمی: بسیاری از مردم تصور می کنند که قدرت تشخیص تفاوتهای فردی را دارند . تعداد زیادی از معلمان بر این باورند که می توانند تفاوتهای هوشی ، شخصیتی دانش آموزان را به درستی تخمین بزنند. تعدادی از این گروه آنقدر بر اعتقاد خود راسخ هستند که اجرای هرگونه آزمونها و روش های علمی را برای تشخیص و اندازه گیری هوش دانش آموزان بی فایده می دانند. اگر چه همه با تا حدودی قادر به تشخیص و تخمین در زمینه های شاختی و شخصیتی دیگران هستیم . اما تحقیقات متعدد روا نشناسان نشان داده است که ما در تشخیص و تخمین ( اگر بدون استفاده از یک ابزار باشد ) خطاهای زیادی را مرتکب می شویم.تشخیص عقب مانده ها یا باهوش ها  از روی قیافه و یا عکس آنها نمی تواند به اندازه تشخیص از روی آزمونهای عینی درست باشد ما در تشخیص صفات شخصیتی افراد ( بدون استفاده از آزمونهای عینی ) خطاهای بیشتری را مرتکب می شویم. بنابر این برای کاهش خطاها ناگزیر به استفاده از روشهای علمی هستیم. روشهایی که نگرش ، باور و حالات عاطفی ما در آن کمترین تاثیر را داشته باشد.

روش های علمی: اگرچه شروع علمی اندازه‌گیری، سنجش ، آزمودن و ارزشیابی مسائل مربوط به رفتار و فرآیند ذهنی انسان، در قرن19 آغاز شده است . اما انسان‌ها در همه اعصار و دوران تاریخ زندگی با استفاده از روش‌های مختلف به ارزیابی و سنجش همدیگر می‌پرداختند. چنانچه به کتاب‌های قدیمی از جمله کتاب‌های ادبی کشور خودمان مراجعه نمائیم، می‌توانیم علاقمندی انسان‌ها را به ارزیابی و سنجش توانایی‌ها و استعدادها را مورد مشاهده قرار دهیم. گنجی (16-1370) در این خصوص می‌نویسد:

«اگر دیوان‌های شعرا، مخصوصاً شاهنامه فردوسی را مطالعه کنیم به کلمات آزمایش، آزمون، آزمودن و امتحان برمی‌خوریم که همه حاکی از این است که انسان‌ها همیسه در پی آزمودن یکدیگر بوده‌اند.»

• تعریف
• فواید آشنایی با تفاوتهای فردی
• تاریخچه
• عوامل موثر در تفاوتهای فردی
• روشهای اندازه گیری تفاوتهای فردی
• هوش
• انگیزش
• شخصیت
• تفاوتهای بین دو جنس

منابع

1. اتکینسون، و…..(1989) زمینه روان‌شناسی(براهنی و همکاران 1378) رشد
2. شعاری نژاد،علی اکبر(1373) روان شناسی رشد اطلاعات
3. شکلتون و فلچر تفاوتهای فردی ( کریمی و جمهری 1371 فاطمی
4. گنجی ، حمزه (1380) تفاوتهای فردی کودکان پیام نور
5. لطف آبادی،حسین (1378) روان شناسی رشد(2) سمت
6. ماسن و همکاران رشد و شخصیت کودک(یاسایی 1380) نشر مرکز