اضطراب در نوجوانان

اضطراب عبارت از یک حالت عاطفی است که در آن عامل مبهمی از ترس ناشی از پیش بینی حوادث نامطلوب در آینده، وجود دارد. این حالت در فرد حتی قبل از آنکه محرک واقعی ترس زا، حضور داشته باشد، اتفاق می افتد. در بسیاری از موارد افرادی که اضطراب را تجربه می کنند نمی توانند علت اضطراب خویش را بیان کنند. البته مواردی نیز وجود دارد که علت اضطراب را در آنها می توان مشخص نمود.، مثلاً در اضطراب از امتحان پیش بینی یک امتحان واکنشهای عاطفی تولید می کند. اضطراب شدید احتمالاً با لرزش دست و بدن عرق کردن، شدت ضربان نبض و تنفس و دیگر واکنشهای فیزیولوژیکی و نیز احساس ترس و افسردگی و ابهام بروز می کند.

اضطراب را ی توان به وسیله محرکهای درونی و بیرونی از بین برد. مثلاً هنگامی که فردی کاری انجام می دهد که با ارزش هایش همخوانی ندارند، احساس گناه می کند، این اضطراب احتمالاً ناشی از وحشت فاش شدن نتایج احتمالی آن کار برای دیگران است. اضطراب می تواند بر اثر شرایط محیطی نیز پدید آید، این حالت زمانی به وجود می آید که فرد به وسیله دیگران مورد ارزشیابی قرار می گیرد، مثلاً در بازی، مسابقه فوتبال و یا هنگامی که فرد به نتایج حاصل از موقعیتی نامطمئن است. علاوه بر این اضطراب می تواند معلول توجه زیاد فرد به توانایی های خویش در ارضای انگیزه و یا کنترل موقعیت ها و یا ترکیبی از این دو باشد.

اضطراب یکی از وجوه مشترک شخصیت در همه نوجوانان است. همه دانش آموزان عملاً از اضطراب امتحان رنج می برند. شاید دانش آموز زرنگی که اغلب نمره 20 می گیرد، بیش از دانش آموزی که توانش از متوسط کمتر است، از امتحان دلهره و اضطراب داشته باشد. به طور کلی می توان گفت که حتی در مورد دانش آموزانی هم که دارای توانایی های ذهنی متوسط هستند، اضطراب به گونه ای قابل ملاحظه، در پیشرفت تحصیلی آنان مداخله دارد. برای این گونه جوانان برنامه های صحیح مشاوره و راهنمایی، مفیدترین را مقابله با اضطراب است.

چگونه می توان ناکام و اضطراب را از دانش آموز دور کرد؟

برای مقابله با ناکامی دو راه وجود دارد : نسخت کوشش در جلوگیری از شرایط و موقعیت های محیطی ناکامی زا، دوم کمک به نوجوان در آموختن تحمل ناکامی.

کوشش در یاد دادن تحمل ناکامی، می تواند نوجوان را در سازنده بودن در بسیاری از موقعیت های ناراحت کننده و ناکامی زا در زندگی اش یاری دهد. هر کس به ناچار با چنین موقعیت هایی در زندگی مواجه می گردد، و یاد گرفتن اینکه فرد واکنش مناسب از خود نشان دهد، بسیار ارزشمند خواهد بود. آرام پذیرفتن ناکامی می تواند به بی تفاوتی بدل شود، و موجب گردد تا فرد کمتر از آنچه باید در زندگی به جستجو بپردازد.

تعریفی از اضطراب :

اضطراب عبارت است از نا آرامی ، هراس و ترس نا خوشایند و منتشر با احساس خطر قریب الوقوع که منبع آن شناخت نیست .

روش پژوهش :

روش پژوهش از نوع مطالعه موردی بر روی یک دانش آموز مضطرب صورت گرفته است ، در این روش دانش آموز شخصی است که مشکل اضطراب دارد و مورد بررسی قرار می گیرد. این مورد خاص با استفاده از مقیاس اضطراب زونگ ، تست ریون، شرح حال ، تست شخصیت هالند و … و رعایت کلیه نکات اساسی در یک مشاهده دقیق صورت گرفته.

بدین منظور می توان اهداف زیر را به صورت فهرست وار ذکر کرد:

1. بررسی خانواده دانش آموز و اینکه آیا تاثیر ارتباط بین فردی می تواند عامل اضطراب او باشد.
2. بررسی اینکه چه علتهایی می تواند در اضطراب افراد موثر باشد.

هدفهای شرح حال :

شرح حال نویسی از نظر شناخت و ارزشیابی شخصی سه هدف عمده دارد:

1. دانش آموز به وسیله شرح حال نویسی می تواند به طور منظمی در باره خویش بیندیشد.
2. معلم و مشاور از این طریق می توانند نظر دانش آموز را نسبت به خود او دریابند.
3. معلمان و مشاوران می توانند اطلاعات جامعی درباره دانش آموز و محیط او بدست آورند.

نخستین هدف شرح حال نویسی وادار کردن دانش آموز به اندیشیدن درباره خویش است به خود اندیشیدن جریانی است مداوم و همیشگی. امّا وقتی اندیشیدن به خویش جدی تلقی می شود که آدمی در برابر اخذ تصمیمی مهم قرار گیرد. دانش آموزان غالباً بر اثر آینده فشار کار مدرسه مجال کمی دارند تا درباره خویش و یا طرز ترقی و پیشرفت و یا راه و روش آینده خود تفکر کنند. وقتی دانش آموزان ناچار به اخذ تصمیم شوند ، ایجاد فرصتی که بتوانند به طور منظم درباب گذشته ، حال و آینده خود بیندیشند ؛ برایشان بسیار با ارزش خواهد بود.

دومین هدف شرح حال نویسی ، تعبیه وسیله ای است که راهنمایان و معلمان بتوانند از آن تصویری را که دانش آموز از خود دارد ؛ دریابد. معلمان و مشاوران غالباً دانش آموزانی را در مد نظر می گیرند که رفتار هنجار دارند ، امّا شاگردی که بدینسان رفتار می کند خویشتن را به نحوی می بیند  که به تصور او می باید باشد. شرح حال نویسی وسیله ای با ارزش است که معلمان و مشاوران را کمک می کند تا تصویری را که دانش آموز خود دارد ، در یابند. وبر این اساس ، رفتار آینده وی را پیش بینی کنند.

عوامل بوجود آورنده ترس و اضطراب :

با توجه به اینکه ریشه مشکلات و ناراحتی فرد مورد نظر به گذشته بر می گردد، از توضیحات وی درمورد زندگی اش متوجه می شویم که از ابتدای تحصیل با بر خورد نامناسب یک آکوزگار که لز شیوه بر خورد مناسب و صحیح با دانش آموزان آگاهی لازم نداشته باعث بوجود آمدن چنین بیماری در دانش آموز شده است. و به تدریج این ترس و اضطراب در وی ریشه دوانده است، مجدداً در دوره راهنمایی رفتار نامناسب معلم ریاضی وی بر این مشکل دامن زده است. همچنین وضعیت نا مناسب ارتباطی که در خانواده فرد وجود داشته و مشکلات و ناراحتیهایی که به واسطه نداشتن تفاهم بین والدین فرد مورد نظر بوجود آمده باعث شده تا اضطراب و ترس در فرد به صورت مزمن در آید. تا اینکه در سال اول دبیرستان به دلیل وجود اضطراب شدید دچار افت تحصیلی شده و سپس مردود می شود. در سال تحصیلی 84-83 در نیمه دوم مجدداً متوجه افت تحصیلی وی شده و با مصاحبه ای که با دانش آموز و مادرش داشتیم متوجه شدیم که علت افت تحصیلی وی ترس و اضطراب او از اشخاص، حیوانات و مکانهای متفاوت می باشد، لذا با اخذ تست اضطراب زونگ از وی که نمره اش 53 شد(اضطراب متوسط) بر آن شدیم تا با استفاده از روش حساسیت زدایی منظم اقدام به از بین بردن یا کاهش اضطراب او نماییم.

نتیجه گیری

اگرچه مشکل فرد مورد مطالعه در این پژوهش به دوران ابتدای تحصیل وی در مقطع ابتدایی باز می گردد ولی می توان گفت که والدین فرد مورد نظر ما نیز در بوجود آوردن این مشکل (ترس و اضطراب) سهیم بوده اندو باعث تداوم و ماندگار شدن این بیماری در وی شده اند. اگر شخص مورد مطالعه از یک خانواده گرم و صمیمی و والدین با محبت و دلسوز و خوش رفتار برخوردار می بود می توانست با این مشکل در همان مراحل اولیه کنار آمده و به کلی درمان شود، ولی متاسفانه رفتار نامناسب والدین و جو ناامن محیط مدرسه و کلاس درس و رفتار نامناسب دبیران باعث دامن زدن به این بیماری در وی شده است.

پیشنهادات کلی

• بهسازی وضع خانواده از طریق تماسهای فرائان افراد واجد صلاحیت، مانند کارشناسان امور اجتماعی، مدد کاران اجتماعی و مشاوران روانی ـ اجتماعی با خانواده.
• استفاده از وسایل ارتباط جمعی جهت آگاه کردن والدین به وظایف خود.
• بالا بردن سطح آگاهی و بینش خانواده برای پاسخگویی به احساسات و عواطف فرزندان خود.
• آگاه کردن خانواده ها به نقش خود در برابر فرزندان، به وسیله آموزشهای لازم از طریق رسانه های گروهی و تلقین الگوهای صحیح رفتار به آنان.
• از میان بردن بدبینی دانش آموزان نسبت به عدم موفقیت آینده و تأمین زندگی زندگی آینده برای آنان.

1. اتکینسون، ریتال و همکاران (1983)، ترجمه براهنی و همکاران (1369)، زمینه روانشناسی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات رشد
2. احدی، حسن، محسنی، نیکچهر، چاپ ششم، 1376، روانشناسی رشد: مفاهیم بنیادی در روانشناسی نوجوانی و جوانی، چاپ و نشر بنیاد، تهران
3. اردبیلی، یوسف، اصول و فنون راهنمایی و مشاوره در آموزش و پرورش، چاپ چهارم، انتشارات بعثت
4. راو، کلارنس، ج و همکاران، ترجمه وهاب زاده، جواد (1366) مباحث عمده در روانپزشکی، تهران، سازمان انتشارات انقلاب اسلامی
5. شفیع آبادی، عبدالله، ناصری، غلامرضا (1378)، نظریه های مشاوره و روان درمانی، تهران مرکز نشر دانشگاهی
6. کاستلو، تیموتی، کاستلو، جوزف (1992)، ترجمه پورافکاری، نصرت الله (1373) روانشناسی نابهنجاری، تهران، انتشارات آزاده.