کاربری فضای تفریحی و باز

برای بحث پیرامون فضای تفریحی و باز ابتدا نیاز به شناخت مفهوم فراغت در فضای شهری داریم .

فراغت:

مجموعه‌‌ای از اشتغالهایی است که فرد کاملاً برای استراحت و رضایت خاطر خود و یا برای تفریح یا به منظور توسعه آگاهی‌‌ها و یا فراگیری غیر انتفاعی و مشارکت اجتماعی داوطلبانه بعد از رهایی از الزام‌‌های شغلی، خانوادگی و اجتماعی به آن می‌‌پردازد.  ( جهاد دانشگاهی ، 1379 )

با توجه به مفهوم جامع فراغت انواع فعالیت های فراغتی به 6 دسته زیر تقسیم می گردد که شامل طبقه بندی عمومی فعالیت فراغتی و تفریحی است .

• گذران فراغت در خانه
• فعالیت های اجتماعی
• فعالیت های فرهنگی ، آموزشی
• فعالیت های ورزشی
• فعالیت تفریح و گردش
• توریسم و مسافرت ( مهدیزاده ، 1380 )

بخشی از این فعالیت ها در درون شهر و بخشی در بیرون از شهر و قسمتی در درون منزل صورت می گیرد .

فضا های گذران اوقات فراغت شهروندان در شهر نیازمند مدیریت خاص می باشد . که البته این فضا های شهری شامل فضاهای فرهنگی و فضای سبز نیز می باشند که همان طور که دیده می شود بوستان و پارک ها نیز به عنوان فضای تفریحی محسوب می شوند که در مبحث فضای سبز به آن پرداخته می شود .

فضاهایی که به طور خاص به فضاهای تفریحی اختصاص دارند و با کاربری های فضای فرهنگی و فضای سبز و فضای ورزشی  مشترک نمی گردند زمین های بازی و تفرجگاه های پیرامون شهری ( فضای باز ) است .

نقش و وظیفه شهرداری در برنامه ریزی و مدیریت فضای فرهنگی و تفریحی :

بند 6 از ماده 55 قانون شهرداری ها ، وظایف شهرداری را این گونه تعریف می کند :

« تاسیس موسسه های فرهنگی و بهداشتی و تعاونی مانند بنگاه حمایت مادران ، نوانخانه ، پرورشگاه ، درمانگاه ، شیر خوارگاه ، تیمارستان ، کتابخانه ، کلاس های مبارزه با بی سوادی ، کودکستان ، باغ کودکان و امثال آن در حدود اعتبارات مصوب » به عهده شهداری های است   « شهرداری در این قبیل از موارد و همچنین در مورد موزه ها ، خانه های فرهنگی و زندان ، با تصویب انجمن شهر از اراضی و ابنیه متعلق به خود با حفظ مالکیت ، به رایگان و یا با شرایط معین به منظور ساختمان و استفاده به اختیار موسسه های مربوط خواهد گذاشت . » ( سعید نیا ، 1379 )

وظیفه شهرداری در احداث و مدیریت زمینهای بازی :

براساس بند 21 از ماده55 قانون شهرداری ها ، شهرداری موظف به ایجاد باغ کودکان است . یکی از اجزای جدا نشدنی پارک کودکان ، زمین بازی برای کودکان است و این بند به طور ضمنی وظیفه احداث فضای بازی کودکان را بر عهده شهرداری می نهد . ( سعید نیا ، 1379 )

نقش و وظیفه شهرداری در ساماندهی تفرجگاه های پیرامون شهری :

شهرداری ها براساس ماده99 از قانون شهرداری ، می بایست برای حریم شهر ، نقشه طرح جامع شهراسزی تهیه کنند. تفرجگاه های پیرامون شهر – چنان مه از نامشان پیداست – معمولا در حریم شهر ها قرار می گیرند و شهرداری موظف است براساس طرح های مصوب ، برساخت و ساز محدوده نظارت کند و با تخلفات ساختمانی ( براساس ماد ه 100 ) و تخلف های بهداشتی ( براساس بند 20 ماده 55 ) برخورد قانونی کند . همچنین شهر داری ها در اجرای قوانین مربوط به بهره برداری از منابع طبیعی ، حفاظت از محیط زیست ، احیای اراضی ایران گردی و جهان گردی ، رعایت حریم نهرها و مانند اینها ، با سایر دستگاه های اجرای نظیر سازمان حفاظت از محیط زیست ، سازمان ایران گردی و جهان گردی ، جهاد سازندگی ، تربیت بدنی ، سازمان ملی زمین و مسکن برای حفاظت از منابع طبیعی و بهره برداری مطلوب از تفرجگاه های پیرامون شهرها همکاری می کنند . ( سعید نیا ، 1379 )

فضاهای بازی:

بازی در ساده ترین تعریف،فعالیتی است که توسط کودکان به منظور تفریح و تفنن انجام می گیرد.برخلاف نظریات گذشتگان که بازی را وسیله ای برای صرف انرژی مازاد بدن می دانستند،کودکان به هنگام بازی بخشی از نیروی فکری و بدنی خود را به کار می گیرند و بازی را قسمتی از زندگی عادی خویش به حساب می اورند.فردریک فروبل«1782ـ1852»ـ مبدع کودکستان معتقد بود:«کودکان بیش از هر چیز از بازیهای خود مطالبی می آموزند».از نظر پیاژه«1896ـ1980»بازی با  تولد کودک آغاز می گردد و تا حدود یازده سالگی ادامه می یابد.به نظر وی،بازی آثار مثبت زیر را در پی دارد:

1. رشد مهارتهای حرکتی
2. رشد مهارتهای حسی ـ حرکتی و هماهنگی آنها
3. تقویت حس تعاون و مشارکت و مسئولیت پذیری
4. رشد منطقی در پذیرش واقعیت ها هنگام شکست یا پیروزی
5. بردباری و رعایت نوبت
6. درک و رعایت قراردادها
7. تمرین نقشهای متفاوت
8. بسط تخیلات سازنده و تقویت خلاقیتها

افزون بر اینها،بررسیهای منظم تجربی نشان داده است،بازی از لحاظ جسمانی  به تسریع گردش خون،تنظیم عمل دفع مواد زاید بدن و سرعت و کشش صحی عقلانی منجر می شود.از لحاظ عقلانی بازی موجب می شود،کودک از پدیده های محیط خود شناخت صحیحتری کسب کند،بهتر استدلال کند و مسائل را زودتر حل کند.از بعد اجتماعی و عاطفی نیز،قدرت سازماندهی و مدیریت را تقویت کرده،لزوم رعایت سلسله مراتب را به کودک می آموزد. ( سعید نیا ، 1379 )

معیارهای برنامه ریزی فضاهای بازی :

برای برنامه ریزی زمینهای بازی در شهر باید به سلسله مراتب و مشخصات انواع زمینهای بازی توجه داشت.فضاهای بازی را باید به شکل شبکه ای،سلسله مراتبی مرکب از زمین بازی ویژه کودکان خردسال،کودکان و عمومی«برای همه گروه های سنی»برنامه ریزی کرد.

چنان که قبلا ذکر شد،فضاهای بازی عمومی اصطلاحا شهر بازی نامیده می شود و در اغلب کشورها به صورت انتفاعی اداره می گردند؛لذا برای تعیین اندازه و مقیاس عملکرد آنها مطالعات اقتصادی ضروری است.چرا که شهرداریها برای احداث آنها هزینه های هنگفت می پردازند و ضروری است این فضاهای عمومی،طوری برنامه ریزی و اداره شوند که پاسخ گوی هزینه های مصرف شده باشند. ( سعید نیا ، 1379 )

اصول طراحی و مدیریت فضاهای بازی :

معماران، طراحان منظر و کارشناسان آموزشی باید در فرآیند طراحی زمینهی بازی با یک دیگر همکاری کنند.معمار وسوسه می شود که در طراحی زمین بازی،فقط جنبه هنری طراحی را در نظر گیرد و زمینبازی را چنان طراحی کند که در نگاه بزرگ سالان،چشم نواز باشد.چون در چنین طراحی،به جنبه آموزشی و فعال بازیها توجه نشده،ممکن است برای استفاده کنندگان از فضا،کسالت آور و نامتناسب به نظر آید. ( سعید نیا ، 1379 )

زمین بازی نباید مملو از سرگرمیهای غیر فعال مانند آب،سرسره  چرخ فلک باشد؛بلکه باید به نوعی طراحی و برنامه ریزی شود که بازیهای فعال،خود انگیختگی و آفرینندگی را تشویق کند.قطعات مجزا و مواد نیمه ساخته برای بازی،از وسایل مکانیکی زمین بای ارزشمندتر هستند.یک درخت برای بالا رفتن،یا یک گودال شنی برای بازی،ارزشمند تر از یک چرخ و فلک یا تاب است.البته این نکته به مفهوم نفی کامل سرگرمیهای غیر فعال نیست؛بلکه هدف،ایجاد تناسب بین این سرگرمیها و سرگرمیهای فعال است.

طراحی و تجهیز زمینهای بازی باید بر اساس و منطبق با نیازهای گروههای سنی خاص باشد.نوع و شیوه بازی کودک خردسالی کمتر از هفت سال دارد با بازی کودکی که به مدرسه می رود؛متفاوت است،چنان که نوع و شیوه بازی دختران نیز معمولا متفاوت با بازی پسران هم سن و سال آنهاست.

در طراحی زمین بازی باید به کارکردها و حرکتهای بازیهای گوناگون توجه بسیار شود.همان طور که ما در اتاق نشیمن منزلمان،اسباب و اثاثیه را بر حسب کارکرد آنها مرتب می کنیم،طراح زمین بازی نیز باید با در نظر گرفتن کل فضای موجود،فضای بازی مناسبی ایجاد کند که با توزیع مناسب تجهیزات گوناگون،بر حسب کارکرد و نوع استفاده از آنها،قسمتهای گوناگون زمین بازی با یک دیگر ترکیب شوند.مثلا فضایی که خاص بازی با توپ استنباید جنب گودالهای شنی و  محل بازی بچه های کوچک باشد:زیرا ممکن است برخورد توپ به بچه های کوچک اسیب برساند؛مگر آن که محل بازی بچه های کوچکتر ـ که بازیهای خیالی خود را به تنهایی انجام می دهند،به وسیله موانع طبیعی از محل بازی بچه های بزرگتر ـ که بازیهای پر تحرک تری دارند ـ جدا شود. ( سعید نیا ، 1379 )

زمین بازی نباید فقط به بازیهایی اختصاص یابد که افراد متعددی در آن حضور می یابند.گاهی بچه می خواهد در دنیای خیال خود غرق شود ولی حضور افراد دیگر نمی گذارد.دخترانی را در نظر بگیرید که هنگام بازی با عروسکها،خود را به جای افراد بزرگتر می گذارند.حجره های بازی،بوته ها و گیاهان می توانند یک اتاق بازی صمیمی در هوای آزاد ایجاد کنند.

• مقدمه : ۱
• فراغت: ۱
• نقش و وظیفه شهرداری در برنامه ریزی و مدیریت فضای فرهنگی و تفریحی : ۲
• وظیفه شهرداری در احداث و مدیریت زمینهای بازی : ۲
• نقش و وظیفه شهرداری در ساماندهی تفرجگاه های پیرامون شهری : ۲
• ۱ – فضاهای بازی: ۳
• ۱ـ۱ـ مشخصات انواع فضاهای بازی : ۴
• ۲-۱ – طبقه بندی زمینهای بازی : ۵
• ۳ـ ۱ ـ معیارهای مکان یابی و توزیع فضاهای بازی : ۷
• ۴ـ۱ـ معیارهای برنامه ریزی فضاهای بازی : ۹
• ۵ـ۱ـ اصول طراحی و مدیریت فضاهای بازی : ۱۰
• تفرجگاههای طبیعی پیرامون شهرها: ۱۲
• ۱ـ۱ـ خصوصیات فضاهای طبیعی«تفرجگاهی»پیرامون شهرها : ۱۲
• ۲ـ ۱ ـ طبقه بندی تفرجگاههای طبیعی : ۱۴
• ۳ـ۱ ـ اصول کاربری و استفاده از تفرجگاههای طبیعی پیرامون شهری: ۱۵
• الگوی چشم انداز فضاهای طبیعی : ۱۷
• فضاهای موازنه اکولوژیکی : ۱۸
• منابع و ماخذ : ۲۴

منابع

1. سعیدنیا ، احمد ،کتاب سبز شهرداری ها ، فضاهای فرهنگی ، ورزشی و تفریحی ، سازمان شهرداری های کشور ، 1382
2. مهندسین مشاور آمایش ، اصول و ضوابط طراحی پارک های شهری ، سازمان پارک و فضای سبز ، تهران ، 1373
3. جهاد دانشگاهی , بررسی اوقات فراغت شهروندان 30- 15 ساله مشهد و راه های غنی سازی آن , ناظر طرح : قهرمان , اردشیر , مدیریت برنامه ریزی , اسفند 79
4. مهدی زاده ، جواد , کتاب سبز ( راهنمای شهرداری ها ) گردشگری شهری , دانشگاه تهران , معاونت پژوهشی – پژوهش های کاربردی ,1380