نارسایی و موانع استقرار

نارسایی و موانع‌ استقرار کنترل‌های داخلی:

تجربه‌ نشان‌ می‌دهد‌ اکثر‌ واحدهای‌ اقتصادی‌ کشور دارای‌ نقاط ضعف‌ کم‌وبیش‌ قابل توجهی‌ در نظام کنترل‌های‌ داخلی‌شان‌ هستند و این نقاط‌ ضعف با توجه‌ به تنوع‌ ماهیت‌ و فعالیت‌های‌ این واحد‌ها‌ و سیستم‌های‌ کنترل‌ داخل‌شان‌ و شرایط‌ حاکم‌ بر آنها‌ بسیار متنوعند که پرداختن‌ به تمامی آنها که‌ مقدور است نه مفید خواهد بود اما بررسی‌ها‌ نشان می‌دهد که بخش قابل‌ توجهی‌ از این نقاط‌ ضعف‌ تقریباً با هم مشابه‌اند‌ و لذا تقریباً راه‌حل‌های‌ مشابهی هم دارند.

دلایل وجود نقاط‌ ضعف‌ در واحد‌های‌ اقتصادی‌ کشور ( اعم‌ از بخش‌های‌ خصوصی‌ و عمومی) را می‌توان به دو دسته‌ی کلی‌ تقسیم کرد : عوامل‌ و موانع‌ برون سازمانی‌ و عوامل‌ و موانع درون‌ سازمانی

عوامل‌ و موانع‌ برون سازمانی :

بخشی‌ از این عوامل‌ و موانع‌ ریشه در‌ عوامل‌ فرهنگی‌، تاریخی‌ و اجتماعی‌ مردم کشور ما دارد، از قبیل‌ تمایل‌ بخشی‌ از جامعه به عدم تمکین‌ در مقابل‌ قوانین‌  و مقررات‌ یا به عبارت دیگر‌ قانون‌گریزی‌ و شخصی‌‌نگری‌ در مقابل‌ گروه‌نگری‌ و مقاومت‌ در مقابل‌ ضابطه‌مندی و سعی در دور زدن‌ ضابطه‌ها.

عادت بخشی از جامعه‌ به کم‌کاری‌ و زیاد‌خواهی‌، حرف‌ زدن بیشتر‌ و عمل کردن کم‌تر، عدم پذیرش‌ مسولیت‌ خطاها‌ و سعی در برون‌فکنی‌ و … اشاره کرد.

بخش‌ دیگری‌ از این عوامل‌ ریشه در قوانین‌ و مقررات‌ موجود ناسازگار‌ با شرایط حاکم‌ و نیز مناسبات‌ استقرار یافته‌ عملیات تولیدی‌ و تجاری‌ در کشور دارد. از قبیل مشکلات‌ موجود در قوانین‌ تجاری، قوانین‌ مالیاتی‌ و قوانین‌ گمرکی و…)

عوامل‌ و موانع درون سازمانی :

این عوامل‌ هر چند که از عوامل‌ برون سازمانی‌ تاثیر‌ می‌پذیرند.

یکی از نقاط مشترک‌ این عوامل مسئله‌ی تفکیک‌ وظایف‌ و وجود ثباتی‌ از جمله‌ آفت‌های عامل‌ کنترلی‌ تفکیک‌ وظایف است‌ این‌ عامل‌ کنترلی مهم را باید‌ با آگاهی‌ و ظرافت‌ به کار گرفت‌ تا از آن نتیجه‌ مطلوب‌ به دست آید.

هر‌ چند که برای تفکیک‌ وظایف در متون‌ تخصصی مربوطه‌ فرمول‌های‌ استانداردی طراحی‌ و توصیه‌ شده است، لیکن توجه‌ به عوامل‌ یاد شده‌ می‌‌تواند‌ باعث تغییر‌ در نحوه‌ی به کار‌گیری‌ این عامل کنترلی‌ از یک واحد اقتصادی به واحد اقتصادی‌ دیگر شود.

مثال نگارنده‌ زمانی در شرکتی‌ واقع‌ در یک شهر‌ بزرگ مشغول‌ حسابرسی‌ بود که یکی‌ از اقوام‌ یکی از کارکنان‌ اداری این شرکت‌ به رحمت‌ ایزدی‌ رفت‌و ملاحظه‌ شد که تقریباً تمامی کارکنان‌ کلیدی‌ بخش‌های‌ اداری و مالی این شرکت‌ علیرغم‌ اسامی‌ گوناگونی‌ که داشتند‌ سیاه‌پوش‌ شدند.‌ پرس‌‌‌وجوها‌ معلوم ساخت‌ که خویشاوندی‌ تنگاتنگی‌ بین این افراد‌ برقرار است‌ و لذا سازوکار‌ تفکیک وظایف‌ در این شرکت‌ چقدر می‌تواند غیر قابل‌ اتکا‌ باشد.

تفکیک‌ وظایف‌ و مسئولیت‌ها به هر صورتی‌ که طراحی‌ و اجرای شود بایستی دائماً تحت نظارت‌ و کنترل مدیران‌ مربوط یا نمایندگان‌ آنها قرار گیرد‌ و به صورتی‌ سیستماتیک‌ هر از چند‌گاه یک بار‌ تغییراتی‌ در آنها داده شود.

مسئله‌ی روزمرگی‌ مدیران :

در برخی‌ از واحدهای‌ اقتصادی‌ کشور، مدیران ارشد  دچار نوعی‌ روزمرگی‌ می‌شوند و لذا نمی‌توانند نقش‌ خود را به عنوان‌ هشدار‌ دهنده‌ی سیستم‌ به خوبی ایفا‌ کنند‌ و از این‌رو واحد‌ اقتصادی‌ در غیاب‌ سایر عوامل‌ کنترلی‌ جایگزین‌، نمی‌تواند‌ در مقابل تغییرات‌ جدید واکنش‌ به موقع‌ یا مناسبی‌ از خود نشان دهد و این امر‌ منجر‌ به از دست‌ رفتن‌ فرصت‌ها یا تحمل‌ خسارات‌ ناشی از عدم‌ واکنش  مناسب‌ و به موقع‌ می‌شود.

حسابرسی‌ مستقل و کنترل‌های داخلی :

وجود کنترل‌ داخلی همانند‌ هر فرایند‌ یا ابزار کاربردی دیگر‌، نتیجه‌ ضرورتها و نیازها است.

وجود بستر و شرایط لازم‌ برای استقرار کنترل‌های داخلی‌ وجود کنترل‌ داخلی همانند‌ هر فرایند با ابزار کاربردی دیگر، نتیجه‌ ضرورتها‌ و نیازها است. استفاده‌ از کنترل‌ داخلی، هدفمند‌ و در راستای‌ تحقیق اهداف عملیاتی‌، رعایتی و گزارشگری‌ مالی است.

در اقتصادهای‌ متکی به بخش‌ خصوصی‌ استقرار‌ کنترل‌های داخلی‌ موجب افزایش‌ توان رقابتی می‌شود؛ کنترل‌هایی که پیش‌فرض وجودی آنها، فزونی منافع بر مخارج و جلو‌گیری‌ از ریخت و پاش، سوء استفاده و حیف‌و میل است.

اهداف‌ رعایتی‌ و گزارشگری‌ مالی، هیتا‌ اهدافی‌ برون‌ سازمانی‌ هستند، اما حدهای‌ تجاری‌ ملزم‌اند‌ آنها را رعایت کنند.