موانع صادرات مرکبات و راهکارهایی برای افزایش صادرات آن

کاهش درآمدهای حاصل از صدور نفت و نوسانات شدید آن ،افزایش جمعیت کشور،کاهش قدرت خرید درآمدهای نفتی در نتیجه بر هم خوردن رابطه مبادله به نفع کشورهای صنعتی و پیشرفته در راه تجارت با کشورهای جهان سوم و از همه مهمتر پایان پذیر بودن منابع طبیعی و از جمله نفت،باید زنگ خطر را برای ما و خصوصاً برای برنامه ریزان و سیاست گذاران اقتصادی کشور به صدا در آورده و ما را به این باور رسانده باشد که توسعه صادرات غیر نفتی و رهایی یافتن از اقتصاد تک محصولی متکی به درآمدهای نفتی ،ضرورتی اجتناب ناپذیر است.

امروزه توسعه صادرات غیر نفتی تنها به افزایش درآمدهای ارزی از طریق صدور انواع کالاهای ساخته شده و خدمات محدود نمی شود بلکه توسعه صادرات نقش مهمتری را به عنوان یک استراتژی رشد و توسعه اقتصادی بر عهده دارد.در اجرای استراتژی توسعه صادرات بخش های مختلف اقتصادی شامل: صنعت، معدن، خدمات، بهداشت، کشاورزی و غیره مورد توجه قرار می گیرد.

با توجه به این نکته که کشورمان به دلیل شرایط خاص اقلیمی و جغرافیایی جزو معدود کشورهای دنیا است که قابلیت های بالایی در تولید محصولات کشاورزی داراست و از نظر تنوع تولیدات در بخش باغداری و محصولات باغی سومین کشور دنیا پس از کشورهای چین(ترکیه و آمریکا)می باشد.می توان بعنوان بخشی از استراتژی توسعه صادرات کشور به بخش کشاورزی و باغداری معطوف شد و با تولید انواع محصولات کشاورزی و باغی علاوه بر تامین نیازهای داخلی،به صدور این محصولات و درآمدهای ارزی حاصل از آن چشم داشت.

تعریف موضوع

موضوعی که در این تحقیق مورد بررسی قرار خواهد گرفت(بررسی موانع صادرات مرکبات کشور و ارائه راهکارهایی برای افزایش صادرات آنها)می باشد.

کشور ما سرزمین پهناوری است که از شرایط آب و هوایی و اقلیمی بسیار متنوعی برخوردار است.همین شرایط آب و هوای و اقلیمی متنوع زمینه بسیار مساعدی را برای تولید انواع و اقسام محصولات کشاورزی فراهم آورده است.

بخشی از این تولیدات به مصرف داخلی می رسد و بخش قابل توجهی از آن نیز قابل صدور به سایر کشورها ی دنیا است.مرکبات نیز بدلیل همین شرایط مساعد آب و هوایی و خاک مناسب در اغلب نقاط کشور،بویژه ،شمال و جنوب کشور قابل کشت و پرورش و ذکر این نکته ضروری است که تولید فعلی مرکبات کشور در صدی است که مقدار قابل توجهی از آن قابل صدور است و هم اینکه به دلیل استعداد فراوان کشور در تولید این محصولات ،می توان با افزایش سطح زیر کشت و در نتیجه تولید آن به افزایش صادرات آن امیدوار بود.پس با توجه به ظرفیت موجود صادرات این محصولات می توان مقدار قابل توجهی از وارد سیستم اقتصادی کشور با توجه به اینکه در برنامه های اقتصادی دولت برای صادرات محصولات غیر نفتی اهمیت خاصی قائلند. لذا بررسی و تفحص پیرامون این موضوع می تواند راهگشا باشد.

اهمیت تحقیق :

این تحقیق اگر انجام شود چه اهمیتی دارد؟

صادرات فعالیتی پیچیده بوده و دارای ظرافت های خاص خویش است .توسعه صادرات امری آسان نیست .برای فروش بیشتر کالا به خریداران خارجی شرایط و عوامل مساعد بسیاری لازم است.

مرکبات یکی  از انواع محصولات کشاورزی است که جزء اقلام صادراتی کشور قرار دارد.برای ارائه خدمات بهتر بایستی موانعی بر سر راه صادرات مرکبات وجود دارد شناسایی و راهکارهایی مناسب ارائه شود تا اینکه بین ظرفیت صادراتی این محصول و حجم صادرات آن توازن برقرار شود.

با توجه به تحقیقاتی که در این زمینه انجام شد،مشاهده شده است که کشورهایی که تولید بسیار پایین تری نسبت به کشور ما دارند، چندین برابر صادرات مرکبات دارند. لذا ضرورت پرداختن به این موضوع پیدا کردن موانعی که پیش روی ماست بسیار اهمیت دارد.

هدف از انتخاب موضوع

مرکبات یکی از انواع محصولات کشاورزی است که در سال های اخیر جزو اقلام صادراتی کشور قرار گرفته است .با توجه به اینکه ظرفیت صادراتی این محصول بسیار بیشتر از حجم فعلی صادرات آن است این تحقیق به دنبال این است که موانع موجود صادرات مرکبات را شناسایی و معرفی کند.

محدودیت های تحقیق

• مساله کمبود و منابع و ماخذ در ارتباط با موضوع مورد بحث.
• نبودن سیستم اطلاعاتی منسجم و مدون.
• عدم همکاری صادرکنندگان.

فرضیات تحقیق

موضوع مورد مطالعه از طریق فرضیات زیر دنبال می شود.

• فرضیه اول: بین وجود تسهیلات مناسب نگهداری با افزایش صادرات رابطه معنادار مثبت وجود دارد.
• فرضیه دوم: بین بسته بندی مناسب با افزایش صادرات رابطه معناداری وجود دارد.
• فرضیه سوم: بین سیستم حمل و نقل مناسب با افزایش صادرات رابطه معنادار وجود دارد.
• فرضیه چهارم: بین بازاریابی خارجی صحیح با افزایش صادرات رابطه معنادار وجود دارد.

واژه ها و اصطلاحات

بسته بندی (Packaging) : کلیه فعالیت هایی است که برای طراحی و تولید ظرف یا لفاف یا بسته بندی یک کالا صورت می گیرد.[1]

بازاریابی: فرآیند برنامه ریزی و تحقیق یک ایده(Conception)، قیمت گذاری، تبلیغات (Promotion) و توزیع کالا،خدمات و یا عقاید و اندیشه ها (Ideas) است به نحوی که مبادله ای ایجاد نماید که اهداف فردی و سازمانی توسط این مبادله ارضاء شود. [2]

بازاریابی بین المللی: عبارتست از اجرای یک یا چند مورد از فعالیتهای بازاریابی از این سو به آن سوی مرزهای ملی یک کشور.[3]

 انبار :  به محل یا  فضایی گفته می شود که بر اساس یک سیستم طبقه بندی صحیح ،
مواد اولیه که کالای نیم ساخته ،محصول ساخته شده و  یا فرآورده های مختلف صنعتی بازرگانی در آن نگهداری شود[4]

حمل و نقل : عبارت است از سیستمی که  با حداقل هزینه جریان مواد در داخل واحد تولیدی طوری برقرار نماید که مطلوبیت مکانی لازم طبق نقشه استقرار حاصل شود.[5]

واریته:گونه،نوع،قسم،واحد رده بندی در گیاهان .[6]

سورتینگ: جداسازی،درجه بندی،طبقه بندی.جداسازی درجات مختلف یک محصول که برای هر محصول ویژگیهای کیفی همان محصول ملاک طبقه بندی خواهد بود.[7]

عمده فروش (Wholesaler):  موسساتی هستند که عمده فعالیتهای آنان بر عمده فروشی استوار است.[8]

مشتری یابی (Prospecting) : مرحله ای از فرآیند فروش کالا است که در آن فروشنده مشتریان بالقوه واجد شرایط را شناسایی می کند[9]

بازار هدف (Target market) : گروهی از خریداران هستند با نیازها یا خصوصیات مشترک که شرکت به خدمت کردن به آنها همت می گمارد [10]

نتیجه گیری و پیشنهاد

در این فصل به نتیجه گیری از مطالبی که در فصول پیشین مورد بررسی قرار گرفته ، می پردازیم همچنین راه حل و پیشنهاداتی جهت افزایش صادرات مرکبات ارائه خواهد شد.

یکی از مشکلات مهمی که بر سر راه صادرات مرکبات کشور وجود دارد و  به عنوان فرضیه اول مورد بررسی قرار گرفت عدم وجود تسهیلات نگهداری مناسب در کشور می باشد.عدم وجود تسهیلات نگهداری جهت حفظ و سلامت مرکبات در چند مرحله می تواند مشکل ساز باشد در مرحله پس از برداشت محصول که لازم است بلافاصله در مکانی و درجه حرارتی متعادل،محصول نگهداری شود.در مرحله حمل محصول جهت انتقال به بازارهای فروش و مصرف نیز که معمولاً مسیرهای حمل طولانی است و در مرحله نهایی پس از حمل به بازارهای فروش یا مصرف و تخلیه محموله ،معمولاً همه محصول حمل شده،خیلی سریع توزیع نمی شود و به مصرف نمی رسد .لذا چاره ای جز نگهداری و انبار کردن آن نیست.بایستی برای حفظ سلامت مرکبات آنها را در انبارهای مجهز به سردخانه نگهداری کرد.به دلیل اینکه معمولاً احداث یک سردخانه نیاز به صرف هزینه های زیادی دارد و افراد قادر به تحمل هزینه ها و سرمایه گذاری لازم در این زمینه نیستند از اینرو پیشنهاد می شود تا در مراکز عمده تولید مرکبات در کشور انبارهای جدید و مجهز ساخته می شود.اما عملی ترین راه و خوشایندترین پیشنهاد از نظر تولید کننده و صادر کننده این است که دولت با حمایت های خود از طریق دادن به احداث سردخانه های جدید کمک کند یا اینکه بخشی از هزینه های احداث سردخانه را بصورت ارائه کمکهای بلاعوض تقبل نماید.

محصولی قابلیت صدور به بازارهای خارجی را داراست که تازه،پرآب ،براق ،خوش رنگ و سالم است و در نتیجه به مشتری به دنبال خرید آن است.برای این امر توصیه می شود مرکبات را در کارخانجات مخصوص،مجهز که کارخانه سورتینگ نامیده می شود شستشو داده و برای از بین بردن آفات،آنها را با محلولهای مخصوصی ضد عفونی کرده و قبل از بسته بندی آنها را واکس زده و سپس در بسته بندی های خاص و ویژه صادرات قرار دهند.

[1] ـ اصول بازاریابی ، فیلیپ کاتلر ، بهمن فروزنده
[2] ـ مدیریت بازاریابی بین المللی / دکتر حسن اسماعیلی
[3] ـ مدیریت بازاریابی بین المللی / دکتر حسن اسماعیلی
[4] ـ مدیریت خرید و اصول انبارداري ، نادر دیبایی
[5] ـ طرح ریزی واحدهای صنعتی ، حسن خادمی زارع
[6] ـ واژه نامه کشاورزی ، ناصر حسینی
[7] ـ فرهنگ کشاورزی و منابع طبیعی ، دکتر مسعود هاشمی
[8] ـ اصول بازاریابی ، فیلیپ کاتلر ، بهمن فروزنده
[9] ـ اصول بازاریابی ، فیلیپ کاتلر ، بهمن فروزنده
[10] ـ اصول بازاریابی ، فیلیپ کاتلر ، بهمن فروزنده

1. بازارهای جهانی مرکبات و کیوی/ فتحی ، حبیبه / انتشارات موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی ، 1375
2. راهنمای بسته بندی کالاهای صادراتی میوه ها و سبزی های تازه / بلوریان تهرانی ، محمد/ موسسات مطالعات و پژوهشهای بازرگانی ، 1370
3. مارکتینگ مرکبات از دید سیستماتیک / حمید نژاد
4. مدیریت بازاریابی بین المللی / داوود محب علی
5. مدیریت بازاریابی بین المللی/ اسماعیل پور ، حسین.
6. اصول بازاریابی / فیلیپ کاتلر/ بهمن فروزنده.
7. مدیریت بازاریابی/ روستا،ونوس،ابراهیمی/انتشارات سمت ، 1375
8. بازاریابی بین المللی/ روئل ، کاخلر ، سعید رحیمی موقر / 1370
9. بازاریابی / اربابی ، علی محمد.
10. مدیریت خرید و اصول انبارداری / نادر دیبایی.
11. طرح ریزی واحدهای صنعتی /  خادمی زارع ، حسن
12. انبارداری 1،2 / خلیلی ابیانه ، فاطمه
13. اقتصاد حمل و نقل / محمدی ، علی

نشریات و مجلات

1. کلیاتی درباره مرکبات/ ملک آراء، عباس/ نشریه فنی ، شماره 21
2. مرکبات شمال ایران / انوری ، فاطمه
3. سابقه صادرات میوه و تره بار / شفایی ، علیرضا / مجله کشاورز ، شماره 96
4. بسته بندی / نشریه تدبیر ، شماره 69 ، سال 1375
5. واژه نامه کشاورزی / ناصر حسینی
6. فرهنگ کشاورزی و منابع طبیعی / هاشمی ، مسعود
7. آمارنامه کشاورزی ، اداره کل آمار و اطلاعات ، وزارت کشاورزی ، سال 1378
8. آمارنامه کشاورزی ، اداره کل آمار و اطلاعات ، وزارت کشاورزی ، سال 1382
9. مروری بر تاریخچه صادرات ایران / رضایی ، احمد /  مجله سنبله ، شماره 4 .
10. مبدا جغرافیایی و تاریخچه پخش مرکبات در جهان ، سمینار بازاریابی و توسعه صادرات مرکبات ایران. / ملکشاهی ، غلامرضا /  دانشگاه مازندران ، سال 1373
11. هفته نامه اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران / اتحادیه صادرکنندگان میوه و تره بار .
12. مراحل اسنادی صادرات ـ واردات / بنایی ، رضا / نشریه گمرک ، 1373