مزایا ، موانع و معایب اجرایی قانون مالیات بر ارزش افزوده

همه دولتها برای تامین هزینه‌های خود از منابع مختلف، درآمد ایجاد میکنند که دیرین ترین مورد آن به “مالیات ستانی” اختصاص دارد.

در طول تاریخ حیات اقتصادی دولتها، منابع درآمدی به تدریج افزایش یافته است و امروزه بخشی از درآمدهای دولت در کشور ما از طریق استقراض از بانک مرکزی، فروش نفت خام و فروش خدمات مختلف مانند خدمات پستی، حمل و نقل و انحصارهای دولتی و در حال حاضر درآمدهای ناشی از واگذاری شرکتهای دولتی است. اما به اجماع اقتصاددانان و متخصصان مالیه عمومی ؛ “مالیات ستانی” رکن پایدار درآمدی برای تامین هزینه دولتهاست و دولتهای عقلگرا تلاش میکنند سایر منابع درآمدی را به سرمایهگذاری تبدیل کنند و به نسلهای آتی هدیه دهند.

در ایران هم دولت تلاش میکند با اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده؛ نظام مالیاتستانی و سیاستهای مالیاتی خود را بهینه کند.

در این نوشتار ضمن ارائه تعریف از مالیات و نظام مالیاتی کشور، اهداف و برنامه های قانون مالیات بر ارزش افزوده ، مزایا ، موانع و معایب اجرایی آن همراه با دلایل تعویق و همچنین رویکردهای اطلاع رسانی و رسانه ای به این موضوع بررسی می شود.

مفهوم مالیات

واژه مالیات از “مال” گرفته شده است و در معانى (اجرو پاداش) (زکات مال) (سرپرستى و چراندن گلههاى گوسفند) (در جریمه اى که حکومت به علت ارتکاب جرائم ویژه از مرتکبین مىگیرد) (باج) (خراج) و بالاخره مالى که دولتها به طور سالانه از شهروندان خود مىگیرند؛ به کار میرود. اما در اصطلاح اقتصاددانان جدید مالیات این گونه تعریف شده است: «مالیات مقدار پول و یا مالى است که شهروندان یک کشور طبق قانون به دولت خود مى پردازند تا در جهت اداره امور کشور تامین کالاها و خدمات عمومى و ضرورى تضمین امنیت و دفاع همگانى و عمران و آبادانى توسط دولت مورد بهره بردارى قرار بگیرد».

پایه مالیاتی و انواع مالیات

مبنای مالیات (پایه مالیاتی) : مبنای مالیات عامل متغیر یا هر مفهوم دیگری همچون درآمد یا دارایی است که طبق قانون بر آن، مالیات وضع می‌شود.

نرخ مالیات: درصدی از مبنای مالیات یا پایه‌ی مالیاتی است که مبنای محاسبات مالیات مورد نظر قرار می‌گیرد، به عبارت دیگر نرخ مالیات در هر مبنا اندازه‌ اخذ مالیات را با توجه به قوانین و آیین‌نامه‌های مالیاتی دولت‌ها درمبنای مورد نظر نشان می‌دهد.

انواع محاسبه نرخ مالیات به این شرح است:

نرخ مالیات تناسبی: نرخی که بدون توجه به تغییرات مبنای مالیات، همیشه ثابت است.

نرخ مالیات تصاعدی: برعکس نرخ تناسبی با افزایش مالیات مقدارش افزایش می‌یابد که لزوماً متناسب با افزایش مبنای مالیات نیست.

نرخ مالیات تنازلی: هرچه مبنای مالیات وسیع‌تر می‌شود، ازنرخ مالیات کاسته می‌شود.

مبلغ مالیات: مبلغی که برمبناهای مختلف تعلق می‌گیرد و از مودیان وصول می‌شود.

هرگونه افزایش درآمدهای مالیاتی با 3روش – افزایش نرخ مالیات‌های موجود و جاری- افزایش مبنای مالیات‌های موجود و جاری ازطریق حذف‌ معافیت‌ها و بخشودگی‌ها و برقراری مالیات جدید امکان پذیر است.

انواع مالیات

1. مالیات بر درآمد شخصی؛ این مالیات ممکن است برانواع درآمد شخص یا برمجموع درآمد وی وضع شود. همه عواید شخص از منابع مختلف درآمد روی هم محاسبه می‌شود و معمولاً پس از کسر بخشودگی‌های مقرر درقانون با “نرخ‌های تصاعدی” مشمول مالیات قرار می‌گیرد.
2. مالیات بر درآمد شرکت‌ها؛ از مجموع عواید شرکت، مخارج و هزینه‌های مختلف کسر می‌گردد و درآمد ویژه باقی می‌ماند که به نرخ‌های تصاعدی مشمول مالیات قرارمی‌گیرد.
3. مالیات بر دارایی؛ مالیات بر دارایی به انواع مختلفی مانند مالیات بر ارزش اراضی، مالیات بر ارث و نقل و انتقلات بلاعوض و مالیات نقل و انتقالات قطعی تقسیم می ‌شود.
4. مالیات بر مصرف و فروش؛ مالیات برمصرف که نوعی مالیات غیر مستقیم است، روی قیمت کالاهای مورد مصرف عمومی کشیده می‌شود و از تولید کننده کالاها و خدمات مزبور وصول می‌شود. مالیات برمصرف جزئی از قیمت کالا را تشکیل می‌دهد به نحوی که معمولاً مصرف کننده نمی‌تواند تشخیص دهد چه مقدار از قیمت کالا بابت مالیاتی است که تولید کننده و یا فروشنده به دولت می‌پردازد.

مفهوم ارزش افزوده و مالیات آن

تعریف ارزش افزوده در همه کتب اقتصاد کلان مشترک و شامل “تفاوت ستانده و داده” است که در فرایند فعالیت اقتصادی ایجاد می شود و خود را هم به شکل “درآمد و سود” نشان میدهد. بر مبنای این تعریف از ارزش افزوده ؛ نوعی مالیات بر مصرف طراحی شده که هم اکنون در بیش از 140 کشور جهان با عنوان مالیات بر ارزش افزوده به اجرا درآمده است.

در ایران پرداخت مالیات بر مصرف به شکلی که به طور مستقیم مصرف کنندگان به فروشندگان، پرداخت و فروشندگان این مالیاتها را به نیابت از طرف دولت جمع آوری کنند و سپس آن را در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار دهند؛ تاکنون وجود نداشته است. البته این طور نبوده است که ایرانیان همه کالاهای خود را بدون پرداخت انواع مالیات های غیرمستقیم تامین میکنند بلکه هزینه مالیت غیرمستقیم پرداخت می شود. اما مالیات بر ارزش افزوده در واقع نوعی مالیات بر فروش کالا و خدمات چند مرحلهای است که طی مراحل زنجیره واردات ؛ تولید – توزیع و مصرف با نرخ مالیاتی ثابت “غیرتصاعدی” اعمال می شود و در نهایت مصرف کنندگان نهایی ؛ تنها پرداخت کننده واقعی آن هستند. مبنای محاسبه این مالیات بهای کالا و خدماتی است که در داخل تولید یا به کشور وارد می شوند و فروشندگان و ارایه کنندگان خدمات برای آنها صورتحساب صادر میکنند.

در این نظام مالیاتی هر یک از ارایه دهندگان کالا و خدمات که در این نظام مالیاتی از نظر دولت؛ مودیان مالیاتی تلقی میشوند؛ به نگهداری دفاترحسابداری و در هنگام فروش مکلف به تهیه و صدور صورتحساب مکلف هستند.

انوع مالیات بر ارزش افزوده

سه نوع مالیات بر ارزش افزوده وجود دارد: مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی؛ مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی؛ و مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی. هر کدام از این سه نوع مالیات نیز بر مبنای دو اصل مبدا یا اصل مقصد محاسبه میشوند.

در اصل مبدا؛ مالیات بر ارزش افزوده همه کالاها و خدماتی که در کشور تولید میشوند؛ وضع میشود اما در اصل مقصد؛ مالیات بر ارزش افزوده همه کالاها و خدماتی که در کشور مصرف میشوند؛ وضع میشود.

مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی ؛ در صورتی که از اصل مبدا استفاده شود؛ همه مخارج در تولید ناخالص داخلی (به جز مخارج دولت بابت دستمزد که نمی تواند تحت پوشش مالیات بر ارزش افزوده قرار گیرد) را در بر میگیرد، با فرض این که از اصل مبدا استفاده شود؛ صادرات که منشا داخلی دارد؛ مشمول مالیات میگردد؛ اما واردات که ارزش آن از خارج نشات می گیرد؛ ازشمول مالیات خارج میشود. بنا براین پایه مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی ؛ جمع تمام مخارج در تولید ناخالص داخلی به استثنای مخارج دستمزدی دولت است.

• چکیده
• مفهوم مالیات
• انواع مالیات
• مفهوم ارزش افزوده و مالیات آن
• قانون مالیات بر ارزش افزوده از مهرماه تا مهرماه
• مزیت های مالیات بر ارزش افزوده
• موانع و معایب اجرایی