مزایا ، معایب و تاثیرات اقتصادی مالیات بر ارزش افزوده

دستگاه کنونی مالیات ، ضمن بازنگری کامل قوانین موجود مالیاتی ، در چارچوب برنامه سوم توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی ، در راستای اصلاح مالیاتی ، اقدام به معرفی یک نوع مالیات بر مصرف تحت عنوان ” مالیات بر ارزش افزوده ” ا1ا کرده است . مالیات بر ارزش افزوده با انتقال پایه مالیاتی از درآمد به مصرف ، انگیزه های سرمایه گذاری را افزایش می دهد و منابع لازم را برای گسترش سرمایه گذاری ها از طریق افزایش امکانات پس انداز تامین و از جابه جایی سرمایه از بخشهای مولد به بخشهای خدماتی جلوگیری می کند . با اجرای این فرآیند مالیاتی ، اختلال در تصمیمات تولیدی و سرمایه گذاری به حداقل می رسد و درآمدهای مالیاتی به دلیل گسترده بودن پایه این نوع مالیات ، افزایش می یابد.

مفهوم مالیات بر ارزش افزوده

در طبقه بندی مالیاتها ، مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات غیر مستقیم بر مصرف و فروش داخلی کالاها و خدمات است ، این نوع مالیات ، چند مرحله ای و در هر یک از مراحل تولید و تکمیل تا مصرف نهایی ، بر حسب ارزش افزوده ایجاد می شود. به عبارت دیگر ، مالیات بر ارزش افزوده ، نوعی مالیات بر فروش چند مرحله ای است که خرید کالاها و خدمات واسطه ای را از پرداخت مالیات معاف می کند .

ارزش افزوده یک بنگاه از تفاوت عایدات فروش کالا یا خدمات و کل هزینه هایی که صرف خرید کالاها و خدمات واسطه ای شده است ، ناشی می شود. در مقیاس اقتصاد ملی ، تولید ناخالص ملی در واقع حاصل جمع ارزش افزوده کلیه بنگاه هاست ، زیرا کل معاملات واسطه ای مساوی با ارزش فروش نهایی است. به همین دلیل ، فروش نهایی برابر با ارزش کل دستمزد ، نرخ بهره ، سود ، اجاره ، استهلاک و سایر پرداختها به عوامل تولید در سطح ملی و مساوی تولید ناخالص ملی است .

انواع مالیات بر ارزش افزوده

سه نوع مالیات بر ارزش افزوده وجود دارد : مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی ا4ا ، مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی ا5ا و مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی . ا6ا هر کدام از این سه نوع مالیات نیز بر مبنای دو اصل مبدا یا اصل مقصد محاسبه می شوند . در اصل مبدا، مالیات بر ارزش افزوده همه کالاها و خدماتی که در کشور تولید می شوند ، وضع می شود. ولی در اصل مقصد ، مالیات بر ارزش افزوده همه کالاها و خدماتی که در کشور مصرف می شوند ، وضع میگردد .

دلایل به اجرا درآوردن قانون مالیات بر ارزش افزوده در ایران 

اصلاح نظام مالیاتی ، در چارچوب برنامه سوم توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی از طریق راهکارهایی ، همچون تشکیل سازمان امور مالیاتی کشور ، اصلاح قانون مالیاتهای مستقیم و معرفی و اجرای مالیات بر ارزش افزوده به عنوان مکمل اصلاح قانون مالیاتهای مستقیم و یک ابزار درآمدی پویا و هماهنگ با شرایط اقتصادی کشور ، مد نظر قرار گرفته است. در این راستا، علاوه بر تشکیل سازمان امور مالیاتی ، اصلاح قانون مالیاتهای مستقیم به تصویب رسیده و به مرحله اجرا درآمده است. اصلاح قانون مالیاتهای مستقیم ، کاهش نرخهای مختلف به منظور گسترش سرمایه گذاری، ایجاد فرصتهای شغلی جدید و افزایش فعالیتهای مولد – کاهش درآمدهای دولت را به همراه داشته است. از طرف دیگر، لزوم تامین منابع مالی برای اجرای برنامه ها و سیاستهای پیش بینی شده ، مستلزم کسب منابع درآمدی جدید است. در این راستا، اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده ، به عنوان یک نوع مالیات عمومی بر مصرف و فروش در جهت کاهش بار مالیاتی بر بخشهای مولد و اشتغال زا ، موجب کسب درآمد مالیاتی برای دولت می شود. از دیگر دلایل به اجرا در آوردن قانون مالیات بر ارزش افزوده ، این است که جایگزین مناسبی برای بسیاری از عوارض و مالیاتهای غیر مستقیمی است که آثار اختلالی گسترده ای در بخشهای تولیدی و مولد بر سطح رفاه و رفتار مصرف کنندگان دارد . بر اساس جدول 1 ، حذف عوارض و مالیاتهای غیر مستقیم موجود، سهم زیادی از درآمد دولت را کاهش می دهد . بنابراین ، مالیات بر ارزش افزوده علاوه بر جبران کاهش درآمدهای مذکور ، می تواند در راستای برنامه های پیش بینی شده ، درآمدهای مالیاتی دولت را افزایش دهد.

معایب مالیات بر ارزش افزوده

معمولاً دولت ها و سیاستگذاران کشورهایی که اجرای مالیات بر ارزش افزوده را در دستور کار خود قرار می دهند، عمدتاً به دلایل زیر در قبال استقرار این نوع مالیات ابراز نگرانی می کنند و عکس العمل منفی نشان می دهند:

اثر نزولی مالیات بر ارزش افزوده

بدین معنا که چون مالیات بر ارزش افزوده عملاً یک مالیات بر مصرف است و معمولاً با نرخ ثابت (غیر تصاعدی) بر کالاهای مشمول اعمال می گردد، در نتیجه، اقشار کم درآمد به طور نسبی فشار مالیاتی بیشتری را تحمل می کنند و لذا وقتی در کشوری برای نخستین بار این نوع مالیات وضع می گردد، دولت ها و سیاستگذاران اقتصادی احتمالاً به دلیل ماهیت تنازلی این نوع مالیات نگران خواهند شد. البته پاسخی هم در قبال این انتقاد عنوان می گردد که عبارت است از این که اولاً مالیات بر ارزش افزوده، هدف تامین عدالت اجتماعی را دنبال نمی کند و بی عدالتی ناشی از تناسبی بودن نرخ مالیاتی می تواند با اعمال سیاست های حمایتی جنبی دولت برای حمایت از اقشار آسیب پذیر جبران گردد. ثانیاً این سئوال مطرح می گردد که آیا مالیات های سنتی (بردرآمد) واقعاً اهداف عدالت اجتماعی را به دقت و بر طبق برنامه های مورد نظر تامین کرده اند و سرانجام این که چون ضرورتاً بخشی از مالیات های موضوعه برای تامین درآمد دولت، مالیات های غیر مستقیم هستند، آثار تنازلی مالیات بر ارزش افزوده در مقایسه با سایر مالیات های مشابه، به ویژه مالیات بر فروش، در مراحل مختلف به مراتب کمتر است.

اثر مالیات بر ارزش افزوده در افزایش سطح قیمت ها

گاهی این مطلب به عنوان یکی از انتقادات بر این نوع مالیات مطرح می گردد، ولی تجربه کشورهایی که این نوع مالیات را برقرار کرده اند, نشان می دهد این نگرانی چندان موجه نیست؛ زیرا اولاً دلیل منطقی و موجهی برای بالا رفتن سطح عمومی قیمت ها ارائه نمی شود و ثانیاً وضع و وصول این مالیات سبب انقباض اقتصاد می گردد و در نتیجه اثر ضد تورمی خواهد داشت.

جمع بندی و نتیجه گیری

• – مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات بر فروش چند مرحله‏ای است که بر اساس درصدی از ارزش افزوده در هر مرحله تولید اخذ می شود.
• – مالیات بر ارزش افزوده دارای سه نوع تولیدی ، مصرفی و درآمدی است ، نوع تولیدی وسیعترین پایه مالیاتی و نوع مصرفی کم ترین پایه مالیاتی را دارد . نوع مصرفی کم ترین پایه مالیاتی را ایجاد می کند و کشورهای جامعه اروپا و بسیاری از کشورهای دیگر از این نوع استفاده می کنند. نوع درآمدی نیز بر تولید خالص ملی تعلق می گیرد.
• – مالیات بر ارزش افزوده دارای مزایا و معایبی است که مزایای آن را می توان ، خنثی بودن ، حداقل فرار مالیاتی ، حداقل تاثیر منفی بر تخصیص منابع ، سهولت ورود به پیمانها ، درآمدزایی و غیره نام برد . از جمله معایب این مالیات نیز تنازلی بودن مالیات ، افزایش سطح قیمتها ، اشکالات اجرایی و غیره.
• – این مالیات تاثیرات اقتصادی بر متغیرهای خرد و کلان اقتصادی دارد ، متغیرهایی مانند کارایی، سطح قیمتها ، تراز پرداختها ، سرمایه گذاری و پس انداز.

• مقدمه
• فصل اول: مفهوم مالیات بر ارزش افزوده
• فصل دوم: انواع مالیات بر ارزش افزوده
• فصل سوم: دلایل به اجرا درآوردن قانون مالیات بر ارزش افزوده در ایران
• فصل چهارم: مزایای مالیات بر ارزش افزوده
• فصل پنجم: معایب مالیات بر ارزش افزوده
• فصل ششم: آثار اقتصادی مالیات بر ارزش افزوده
• جمع بندی و نتیجه گیری
• منابع

منابع

1. کمیجانی ، اکبر ، “تحلیلی بر مالیات بر ارزش افزوده و بررسی مقدماتی امکان اجرای آن در اقتصاد ایران ” ، نشر وزارت امور اقتصادی و دارایی ، پاییز 1374
2. صوفی مجید پور ، مسعود : ” مالیات بر ارزش افزوده: تاریخچه ، مفهوم ، روش محاسبه ” ، گزارش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی ، شماره مسلسل 6546.
3. مجله اقتصاد ایران ، شماره 21 ، آبان 1379
4. پژویان ، جمشید ، ” بررسی تبعات اقتصادی مالیات بر ارزش افزوده در اقتصاد ایران ” ، فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی ، سال اول ، شماره اول ، تابستان