بانکداری

تاریخچه:

پول ،در جامعه ها ی نخستین تحصیل انواع کالاهای تولید شده جهت مصرف فقط از راه تعویض کالا امکان داشت و این مبادله با مشکلات بسیاری همراه بود از جمله:

1. تعیین ارزش کالا: بر اساس قبول واحد معین که مورد تایید طرفین معامله باشد.
2. تعیین خریدار و فروشنده: که هر دو نیاز به کالاهای عرضه شده طرف مقابل داشته و آماده مبادله دو کالا با یکدیگر باشند.

برای حل چنین مشکلاتی بشر در ابتدا اشیاء و کالاهایی را بعنوان تعیین کننده ارزش کالاها انتخاب کرد که با وجود رفع مشکلات بالا مشکلات دیگری پیش روی بشریت قرار گرفت.

تنوع تولید و رفع نیاز بشر از تولیدات مختلف در مسیر گسترش اقتصاد کشورها موجب پیدایش یک وسیله اقتصادی مورد قبول عامه بنام پول شد.

بانکداری در جهان بهنگامی آغاز شد که داد و ستد و مبادله کالا بین مردم شروع و حتی با گسترش تجارت پیش از آنکه پول به مفهوم جدید مورد استفاده قرار گیرد نیاز به خدمات موسسات بانکی محسوس تر گشت و احتیاج به یک وسیله پرداخت و سنجش ارزشها و بالاخص وصول مطالبات از مشتریان دور و نزدیک با وجود خطرات ناشی از نقل و انتقال پول ایجاب می کرد که این فعل و انفعالات توسط موسساتی بنام بانک انجام گیرد.

کلمه بانک اصطلاحی است قدیمی که از واژه آلمانی Bank به معنای نوعی شرکت اخذ و رواج یافته و شاید هم از کلمه Banca که یک لغت ایتالیائی و به معنای نیمکت صرافان بکار برده می شده مشتق شده است.

بانکداری دوره قدیم:

• الف-بابل:معاملات بانکی به شیوه ابتدایی- مقررات مربوط به دادن وام و قبول سپرده و سرمایه گذاری در قوانین حمورابی-فعالیت معابد این شهر به عملیات بانکی حدود 2000 سال قبل از میلاد مسیح
• ب-یونان:اشتغال بعضی از معابد به صرافی علاوه بر بانکهای خصوصی از جمله معبد دلفی که به دلیل وجود جنگها داخل معبد مطمئن ترین محل برای نگهداری پول به شمار می آمد.
• پ-ایران:قبل از دوره هخامنشی بانکداری به شیوه ابتدایی و در انحصار معابد و شاهزادگان بود.در زمان هخامنشیان بازرگانی رونق یافت و پول مسکوگ رواج گرفت .بانک اجیبی متعلق به یهودی معروفترین بانک آن دوره
• ت-رم:عملیات بانکی بانکداران رمی از بیشتر جهات بیشتر عملیات بانکی کنونی
• ث-چین:در حدود قرن ششم قبل از میلاد بانکداری رواج داشت.و اختراع کاغذ از نظر بانکداری اهمیت بسیار زیادی داشت.

بانکداری قرون وسطی(قرون پنج تا پانزدهم میلادی)

در قرون وسطی بانکداری و تجارت به مفهوم آنچه در یونان و امپراطوری رم وجود داشت عملاً از بین رفت و پس از سقوط یک سیر قهقرایی در عملیات بانکی و سایر مظاهر تمدن بشری پیدا شد.

عرف بانکداری با انجام برخی فعالیتهای یهودیان حیات تازه ای یافت و به دلیل تعصب شدید مقامات کلیسا علیه دریافت        از افراد و منع مشروط آن در مذهب یهود که گرفتن بهره از غیر یهودیان آزاد بود عملاً بانکداری در انحصار یهودیان قرار گرفت.

بانکداری در دوره جدید:

با پیشرفت تدریجی تجارت و داد وستد در سواحل مدیترانه بخصوص شهرهای ونیز و فلورانس و با کشف آمریکا و راههای جدید و استقرار روابط بازرگانی بین غرب و شرق دامنه فعالیتها به دیگر نقاط نیز گسترش یافت.و نتیجه آن استفاده روز افزون از خدمات بانکی و ازدیاد روز افزون بانکداران بخصوص در شهر ونیز شد تا جایی که قدرت آنها به اندازه ای شد که پادشاهان پول غرض می دادند.

ورود طلا و نقره ی فراوان از آمریکا و رفع ممنوعیت دریافت بهره در آئین مسیح به اثر نقره ای جان کالون رهبر پروتستانها نیز باعث ازدیاد و تکامل فعالیتهای بانکی شد.

تعریف بانکداری الکترونیک

بانکداری الکترونیک :ارایه اتوماتیک خدمات سنتی و جدید بانکی از طریق الکترونیک یا کانالهای ارتباطی فعال.

بانکداری الکترونیک شامل سیستمی است که مشتریان موسسات مالی چه حقیقی و چه حقوقی را قادر می سازد،تا به حسابهای خود دسترسی داشته ،تجارت انجام داده یا اطلاعات درباره محصولات مالی و خدمات ،از طریق شبکه های عمومی یا محلی از جمله اینترنت بدست آورند.

مشتریان می توانند از طریق وسایل الکترونیکی مانند کامپیوتر شخصی (PC) ،منشی دیجیتال شخصی (PDA) ،دستگاههای خودپرداز (ATM) تلویزیون،تلفن و یا موبایل به خدمات بانکداری الکترونیک دسترسی داشته باشند.

 تاریخچه دستگاههای خودپرداز (ATM)

1960 First              Notional  

بانک نیویورک اولین دستگاه در چندین شعبه خود بکار گرفت که مشتریان با استفاده از آن صورتحسابهای خود را پرداخت نموده و رسید دریافت کنند.

1967 اولین دستگاه پرداخت کننده پول در شعبه بانک Barclays  به کار گرفته شد که به وسیله کارتهای کاغذی که از باجه های بانک تهیه می شد کار می کرد.

1968 تعدادی از شعب بانکی از دستگاههایی استفاده کردند که برای پرداخت به کارتهای پلاستیکی احتیاج داشت که از باجه بانک تهیه می شد و پس از دریافت پول کارت توسط دستگاه ضبط می شد و مشتری باید برای استفاده بیشتر کارتهای بیشتری تهیه می کرد.

1969 اولین ماشینی که کارت مغناطیسی را قبول می کرد در بانک Chemical در نیویورک به کار گرفته شد که توسط شرکت دکیوتل (Docutel)ساخته شده بود که این بانک در این مورد گفت ما در ساعت 9 صبح روز 3 سپتامبر سال 1969 درهای شعبه را گشودیم و دیگر هیچ وقت آنها را نخواهیم بست.

1971 اولین دستگاه خودپرداز واقعی که تمام عملیات باجه را انجام می داد توسط شرکت داکیوتل ساخته شد در این سال شرکتهای دای بولد(Diebold) در آمریکا و نوجیتسو در ژاپن نیز دستگاههای مشابهی ساختند.

1973 این سال ،سال ازدیاد تعداد خودپردازها بود به طوری که 2000 دستگاه در امریکا نسب شد.

1974 در این سال ارتباط بین دستگاههای خودپرداز انجام شد و آنها به صورت Online به یکدیگر مرتبط شدند.

تاریخچه ای مختصر درباره کارت اعتباری

گذشته کارت اعتباری به آغاز تجارت بر می گردد.به نظر می رسد که تعهد پرداخت در آینده از سالهای ابتدایی تاریخ بشر انجام می شده است که مقدمه ای بر امر مالی مبتنی بر اعتبار بوده است.

در 1958 بانک آمریکا (The   Bank  of  American)به صدور یک کارت آبی طلایی و سفید در کالیفرنیا دست زد که به شماری از کاربران خاص امکان می داد که بدون پول نقد از تجاری که در طرح مشارکت داشتند خرید نمایند .کاربران مزبور می توانستند بعداً هزینه کالاهایی را که تهیه کرده بودند با بانک تسویه نمایند.

یکی از امتیازات استفاده از کارتهای اعتباری این است که استفاده کنندگان دیگر برای پرداخت بهای کالا نیازی به حمل پول نقد نداشتند.در ابتدا تنها ارایه یک کارت اعتباری کافی بود تا عدد مورد نظر درج گردد و عمل انتقال وجه کامل گردد.بعدها پردازش الکترونیک صدور مجوز و پرداخت را به صورت آنلاین امکان پذیر ساخت.در اواخر دهه 1990 میلادی اینترنت فرصتی نامحدود برای شرکتها فراهم آورد تا بتوانند بهای کالاها یا خدمات فروخته شده خود را به صورت الکترونیکی دریافت نمایند .وصلت غیر قابل اجتناب این دو فن آوری عقدی بود که در آسمان دنیای واقعیت مجازی بسته می شد.

ابتدا شماره کارت های اعتباری ،نام کاربران و تاریخ انقضاء کارت های اعتباری ،به اشکال حفاظت نشده د اینترنت ردو بدل می گردیدند .پس از آن فرایند مذکور به گونه ای تکامل یافت که بتوان با بهره گیری از امکاناتی همچون کدگذاری دسترسی به اطلاعات اعتباری هر کاربر را برای دیگر کاربران غیر ممکن سازد و روشی را در بر داشته باشد کاربرانی مطمئن شوند شرکت هدف آنها تنها شرکتی است که اطلاعات آنان را دریافت می کند.

برای اینکه بتوانید از طریق کارت اعتباری عمل دریافت وجوه را انجام دهید تنها لازم است که به عنوان یک بازرگان در بانک یا سازمان ارایه دهنده خدمات کارت اعتباری خود ثبت نام کنید.در این حالت لازم است از یک تا 3 درصد مبلغ را بسته به میزان گردش حساب و مقدار کالای فروخته شده خود پرداخت نمایید.علاوه بر آن تعدادی از فروشندگان در اینترنت هستند که وقتی یک بار اطلاعات اعتباری مشتری وارد وب سایت آنان شد برای دفعات بعدی که همان مشتری وارد سایت آنان شود اطلاعات او را پردازش می کنند و دیگر نیازی به وارد کردن مجدد اطلاعات وجود ندارد.

اصول چهارده گانه مدیریت ریسک بانکداری الکترونیکی

کمیته«بال»در حوزه نظارت بانکی پیش بینی کرده است که اینگونه ریسکها از سوی موسسات بانکی شناسایی و به شیوه ای احتیاط آمیز با توجه به ویژگیهای و دشواریهای خاص موجود در حوزه خدمات بانکداری الکترونیکی اداره می شوند.این ویژگیها شامل سرعت بیش از حد انتظار ابداعات در حوزه فن آوری و خدمات به مشتریان ،توسعه جهانی شبکه های آزاد الکترونیک ادغام کاربری بانکداری در سیستمهای کامپیوتری ،وابستگی فزاینده بانکها به طرحهای تامین کننده فن آوری اطلاعات و غیره در مواردی همچون ریسک استراتژیک ،ریسک عملیاتی ،ریسک قانونی ،و ریسک شهرت و اعتبار و در نهایت توجه همه جانبه به این ریسکها تاکید شده است .به علاوه خاطر نشان شده است که اگر چه اصول مدیریت ریسک مورد نظر به کارگیری در کلیه فعالیتهای بانکداری الکترونیکی است،با این حال این اصول در برخی موارد با توجه به شرایط خاص بانکداری الکترونیکی و دشواریها و مسائل موجود در مسیر آن و ویژگیهای خاص باید به طور متناسب با شرایط کنونی انطباق یابد.لذا مدیران اجرایی بانکها می باید گامهایی را در جهت بررسی و اصلاح سیاستهای مدیریت ریسک بردارند و اقداماتی را برای پردازش و پوشش ریسک فعالیتهای جاری و الکترونیکی بانکی به اجرا گذارند.

اصول یاد شده در مجموع در سه مقوله کلی که با یکدیگر تداخل نیز دارند،طبقه بندی شده است،زیرا اینگونه امور در طی زمان ثابت نبوده و دستخوش تغییر خواهدبود.لذا ترجیح داده شده است تا ترتیب منظور شده بر اصول یاد شده بدون منظور داشتن هر گونه اولویت و به صورت خنثی باشد.موضوع نظارت و سرپرستی توسط مدیران ارشد،کنترلهای امنیتی و مدیریت ریسک قانون و شهرت و اعتباراز جمله مقولات کلی این طبقه بندی است.

در مقوله نظارت و سرپرستی مدیران ارشد،مسئله نظارت موثر بر فعالیتهای بانکداری الکترونیکی توسط مدیران اجرایی ،ایجاد یک فرایند جامع کنترلی و نظارت بر ارتباطات امور و واگذاری به سایران و وابستگیهای دیگر مورد توجه قرار گرفته و مقوله کنترلهای امنیتی در برگیرنده مواردی همچون صلاحیت مشتریان در فرآیند بانکداری الکترونیکی ،پاسخگویی لازم در قبال معاملات ،تفکیک وظابف ،اعطای اختیارات کنترلی در نظامهای بانکداری الکترونیکی ،پایگاه اطلاعات و کاربریها ،انسجام و یکپارچگی داده های مربوط به عملیات بانکی ،ایجاد واحد معین برای رسیدگی و پیگیری معاملات و حفظ اسرار معاملات و محرمانه بودن اطلاعات اساسی است.

نقش بانکها در دنیای اینترنت

در آغاز ،بانکها دست به تبلیغ قابلیتهای ویژه خود و نیز محصولات موجود ،کانالها و مشاوره در اینترنت زدند.مدتی بعد آنها به عنوان تامین کننده محصولات و خدمات خود ،وارد بازار تجاری اینترنت شدند.

گیر(Geyer-1997) در این مورد چنین گفته است:روند حرکت به سوی تحویل الکترونیکی محصولات و خدمات به  شدت در صنایع خدمات تامین مالی (Finance) در جریان است(چیزی که نام E-Finance یعنی فاینانس الکترونیکی بر آنها نهاده اند )که عامل بخشی از این تحول،تقاضای مصرف کنندگان و نیز فضای بیرحمانه رقابتی فعلی است .این اواخر در اثر پیشرفت در فن آوری اینترنت و ظهور پروتکل های مربوطه(مانند   integrion.ofx.set.ect)بانکها متوجه شدند که می توانند بار دیگر فعالیتهای واسطه گری در امور مالی و ارائه تسهیلات در معاملات تام تجاری را از طریق اینترنت ایفا کنند.اما به گفته شیلر (Schiller-1997)شرکتهای خدمات مالی سعی دارند به چندین شیوه مختلف به ارائه خدمات مالی الکترونیکی مبادرت ورزند.برخی روش حضور مستقیم در وب(WEB) را برگزیده اند،عده ای دیگر نام خود را صاحبان بازار الکترونیک خدمات غیر مالی متمرکز در سازمان و یا مشارکت جویان در یک بازار الکترونیکی خدمات غیر مالی متمرکز در سازماننهاده اند.