چشم انداز صنعت گردشگری جهان و برترین کشورهای توریستی

بنا به گزارش سازمان جهانی جهانگردی، در سال 2020، باورود 17 میلیون بازدید کننده به مصر، به نظر می رسد این کشور مقصد شماره یک خاورمیانه باقی بماند.

پس از آن، مقصدی که بیشترین بازدید کننده را خواهد داشت، عربستان سعودی با 12 میلیون بازدید کننده از کشورهای گوناگون خواهد بود و پس از آن امارات متحده عربی، بحرین، و اردن، کشورهایی هستند که پیش بینی می شود بین 5 تا 8 میلیون جهانگرد از کشورهای گوناگون در سال 2020 از آن ها بازدید کنند. پیش بینی می شود عمان، لبنان، و سوریه بین سه تا چهار میلیون بازدید کننده داشته باشند و این رقم برای لیبی به یک میلیون برسد.

این یافته ها در« توریسم 2020 ویژن»،که آخرین آمار موجود را بر مبنای پژوهش های گسترده ارائه می دهد، درج شده است. این گزارش در ادامه نشان می دهد که بالاترین نرخ رشد طی سال های 1995 تا 2020 را لیبی و عمان، به ترتیب با 6/12 و 1/11 درصد در سال خواهند داشت. انتظار  می رود لبنان به رشدی بالاتر از نرخ رشد متوسط منطقه، که 1/7 درصد است نیز دست یابد. در نتیجه، همگی آن ها سهم بازار را از منطقه به دست خواهند آورد.

بنا به گزارش سازمان جهانی جهانگردی، مصر نیز، با نرخ رشد سالانه 4/7 درصد، سهم خود را از بازار افزایش خواهد داد و بدین ترتیب تا سال 2020  پذیرای یک چهارم کل بازدیدکنندگان از منطقه خواهد بود.

در همین حال، نرخ رشد مراکش، تونس، والجزایر در منطقه مدیترانه بالای متوسط خواهد بود . نرخ رشد دیگر مقاصد خاورمیانه اندکی پایین تر از میزان متوسط در منطقه برآورد می شود. بنابراین با سهم کمتری از بازار روبرو می شوند.، اگر چه به طور مطلق، شمار بازدید کنندگان از تمامی این کشورها همچنان بیش از دو یا چهار برابر می شود.

شمار بازدیدکنندگان از کشورها در سراسر دنیا، بر حسب منطقه، نشان می دهد که تا سال 2020 مناطقی که بیشترین بازدید کننده را خواهند داشت عبارتند از اروپا، با 717 میلیون جهانگرد و شرق آسیا و اقیانوسیه با 397 میلیون جهانگرد، کشورهای آمریکا با 282 میلیون جهانگرد، و پس از آن افریقا، خاورمیانه و جنوب آسیا قرار دارند.

بنا به این گزارش، 40/12 میلیون جهانگرد در سال 1995 از خاورمیانه بازدید کردند و انتظار می رود این رقم تا سال 2020 به 5/68 میلیون نفر افزایش یابد. این افزایش نشان گر نرخ متوسط رشد سالانه به میزان 1/7 درصد طی این دوره است که 3 درصد بیش از نرخ جهانی 1/4 درصدی است.

پیش بینی می شود طی سال های 2020- 1995، سفر راه دور به خاورمیانه سالانه 5/7 درصد رشد داشته باشد، که این نرخ برای شهرهای درون منطقه ای برابر با 5/6 درصد خواهد بود. این نرخ رشد روند جهانی در افزایش سفرهای راه دور را نشان می دهد. بین سال های 1985 و 1995، برای نخستین بار شمار بازدیدهای راه دور در خاورمیانه از بازدیدهای درون منطقه ای پیشی گرفت، بنا به این گزارش، تا سال 2020، هجده میلیون بازدید راه دور بیشتر نسبت به بازدید درون منطقه ای صورت خواهد گرفت.

با اینکه رشد گردشگری راه دور سرعتی بیش از گردشگری درون منطقه ای خواهد یافت، گردشگری میان کشورهای عربی همچنان با نرخی به اندازه یک و نیم برابر گردشگری بین المللی رشد خواهد کرد.

خاورمیانه، پس از شرق آسیا و اقیانوسیه به لحاظ بیشترین نرخ رشد منطقه ای برای گردشگری درون منطقه ای میان سال های 95 تا 2020 در مقام دوم قرار خواهد داشت.

گو اینکه تا سال 2020، بیش از 25 میلیون، یا 5/36 درصد کل بازدیدکنندگان خاورمیانه، از خاورمیانه خواهند بود، بالاترین نرخ های رشد طی سال های 2020-1995 از آن جنوب آسیا و اروپا خواهد بود. در سال 2020، پیش بینی می شود که 7/21 میلیون بازدید کننده خاورمیانه، اروپایی باشند، که این امر موقعیت اروپا را به عنوان دومین منطقه پراهمیت برای خاورمیانه از این لحاظ حفظ می کند.

شمار سفرها از مبداء شرق آسیا و اقیانوسیه و کشورهای آمریکا نیز سریع تر از متوسط کل خاورمیانه رشد خواهد کرد. گرچه، سفرهایی که از مبداء آفریقا صورت می گیرند و سفرهای درون منطقه ای با نرخ اندکی کمتر از متوسط کل رشد خواهند کرد و بنابراین سهم بازار را از دست خواهند داد.

این گزارش می گوید:«از سال 1970، خاورمیانه به لحاظ جذب گردشگر از کل جهان پیشی گرفته است، با این حال طی دهه 80، ورود گردشگر به این منطقه به طور چشمگیری کمتر از نرخ جهانی رشد کرد، تا آنکه دوباره طی سال های1990- 1998 از متوسط جهانی سبقت گرفت.»

« در نتیجه، سهم خاورمیانه از ورود گردشگر طی سال های1990-1980 کاهش یافت و دوباره در سال 1998، با رسیدن به 4/2 درصد بهبود یافت. در سال 1998،ورود کل به خاورمیانه به 3/15 میلیون نفر رسید، که نسبت به سال 1980 دو برابر شده بود».

« توریسم 2020 ویژن» پیش بینی می کند در سال 2020 ، بیش از 35 میلیون گردشگر رهسپار خاورمیانه خواهند شد.این رقم نشان گر  نرخ رشد سالانه 8/5 درصد طی سال های 2020-1995 خواهد بود، که یک و نیم برابر بیش از متوسط جهانی 1/4 درصد است. با اینکه خاورمیانه یکی از مناطق باقی خواهد ماند که کمترین شمار جهانگردان را عرضه می دارد اما در حال دستیابی به سهم خود از بازار جهانی است.[1]

برترین کشورهای توریستی در سال 2006 میلادی:

به گزارش سازمان جهانی جهانگردی(unwto)، در سال 2006 میلادی فرانسه برای چندمین سال متوالی درصد جدول رده بندی جذب گردشگران خارجی قرار گرفت  و متعاقب   آن ، اسپانیا،آمریکا،چین و ایتالیا حائز رتبه های برتر شدند. این سازمان در گزارش جدید خود آورده است ، هرچند آمریکا در رده سوم جذب گردشگرقرار گرفت اما با به دست آوردن بیش از 78 میلیارد دلار، در کسب درآمد رده اول را به خود اختصاص داد. همچنین اسپانیا با جذب 57 میلیون نفر و کسب 48 میلیارد دلار ، فرانسه با جذب 77 میلیون گردشگر و کسب 44 میلیارد دلار، چین با جذب 45 میلیون نفر و درآمد28 میلیارد دلار و ایتالیا با 41 میلیون گردشگر و درآمد 37 میلیارد دلار در مقام های بعدی قرار گرفتند . هنگ کنگ نیز با افزایش 40 درصدی آمار گردشگری مقام اول پیشرفت در صنعت گردشگری را نصیب خود کرد و با جذب 28 میلیون گردشگر ، موقعیت خود را بهبود بخشید اما در آمد این کشور جزو 10 کشور اول نبوده است.

همچنین در رده بندی 12 کشور جذاب برای گردشگران، فرانسه با جذب 77 میلیون نفر، اسپانیا با جذب 57 میلیون نفر، آمریکا با جذب 54 میلیون نفر، چین با جذب 45 میلیون نفر، ایتالیا با جذب 41 میلیون نفر، انگلیس با جذب 32 میلیون نفر، هنگ کنگ با جذب 28 میلیون نفر، مکزیک با 25 میلیون نفر، آلمان با 24 میلیون نفر ، اتریش با جذب 23 میلیون نفر، کانادا با جذب 900/22 میلیون نفر و ترکیه با جذب 600/22 میلیون نفر گردشگر انتخاب شدند.

علاوه بر این در رده بندی درآمدی، 10 کشور نخست از لحاظ در آمد توریستی به ترتیب عبارتنداز: آمریکا با 78 میلیارد دلار، اسپانیا با 48 میلیارد دلار ، فرانسه با 44 میلیارد دلار، ایتالیا با 37 میلیارد دلار، آلمان با 23 میلیارد دلار، انگلیس با 32 میلیارد دلار، چین با 29 میلیارد دلار، ترکیه با 21 میلیارد دلار ، اتریش با 17 میلیارد دلار و استرالیا با 14 میلیارد دلار.[2]

چشم انداز صنعت گردشگری جهان در سال 2020 میلادی:

براساس پیش بینی های سازمان جهانی جهانگردی (unwto)، تعداد جهانگردان ورودی جهان در سال2020 میلادی به بیش از56/1 میلیارد نفر خواهد رسید. از کل این تعداد 18/1 میلیارد نفر آنها جهانگرد درون منطقه ای و 377 میلیون نفر مسافرینی خواهند بود که از سایر مناطق جهان سفر کرده اند.

سه منطقه جهان که در سال 2020 بیشترین تعدا جهانگرد ورودی را خواهند داشت به ترتیب عبارتنداز: اروپا(717 میلیون جهانگرد)، شرق آسیا و اقیانوسیه (397 میلیون نفر)، آمریکا(282 میلیون نفر)، آفریقا،خاورمیانه و جنوب شرق آسیا به ترتیب در مقام های بعدی قرار دارند.

پیش بینی می شود شرق آسیا و اقیانوسیه، جنوب آسیا، خاورمیانه و آفریقا  با رشد متوسط سالیانه ای بیشتر از 5 درصد، در مقایسه با 1/4 درصد رشد متوسط جهانی بیشترین میزان رشد را به خود اختصاص دهند. رشد جهانگردی در مناطقی مانند اروپا و امریکا که از لحاظ جهانگردی پیشرفته ترند، از میانگین جهانی کمتر خواهد بود . اروپا همچنان بیشترین سهم را در بازار جهانگردان ورودی دنیا خواهد داشت، اما سهم تعداد جهانگردان اروپا از 60 درصد در سال 1995 به 46 درصد در سال 2020 تنزل پیدا خواهد کرد.

به عقیده کارشناسان سازمان جهانی جهانگردی، افزایش بهای سوخت یکی از عواملی است که انتظار می رود بر روند مسافرتها ، بویژه سفرهای هوایی و بر روی نرخ ها تاثیر منفی داشته باشد، هر چند که مسافرین خواهان نرخ های پایین تری بوده و رقابت بر بازار حاکم خواهد بود.

سفرهای راه دور دریا بین منطقه ای در طی دوره 1995-2020، 4/5 درصد افزایش خواهد یافت که در مقایسه با رشد5/3 درصدی سفرهای درون منطقه ای از رشد سریع تری برخوردار خواهد بود. در نتیجه بین سفرهای درون منطقه ای و سفرهای بین منطقه ای(راه دور) از 82 به 18 در سال 1995 با حدود 76 به 24 در سال 2020 تغییر پیدا خواهد کرد.

جمیره دبی، شهری مدرن با معماری ایرانی

بادگیرهای یزد در تمام جهان به خصوص کشورهای حوزه خلیج فارس معروف است . بادگیرهایی که آوازه اش از یزد و کویرهای سحر آمیز ایران خارج شده است. جالب است بدانید که از دیر باز عده ای از سران و شیوخ عرب برای تهویه خانه های خود بادگیرهایی به سبک بادگیرهای ایرانی می ساختند که این کار تا به امروز نیز ادامه داشته است . این بادگیرها همسو با اقلیم کویر و هوای خشک آن به گونه ای عمل می کنند که هیچ هوا ساز دیگری نمی تواند عمل کند . پدیده ای از معماری ایران که از کهن ترین ایام شهر سازی کویری را در سیطره خود داشته است، و امروز که صدها سال از آن تاریخ می گذرد بادگیرها نمادی از معماری سنتی در پروژه های شهری و معماری دبی به کار می رود . جدیدترین این پروژه ها شهر جمیره است که درکنار هتل افسانه ای برج العرب بنا گردیده است . این مجموعه مجلل شامل 3 هتل مجهز،بازاری قدیمی و آبراههای ویژه رفت و آمد قایق های سنتی است . در بازار جمیره صنایع دستی کشورهای عربی، آفریقایی و فرشهای ایرانی بیشترین طرفدار را در بین گردشگران خارجی دارند.

از ویژگیهای  خاص این شهر رنگ آمیزی دیوارهاست ، دیوارهایی به رنگ خاک و گل که تصویر خانه های قدیمی را تداعی می کند. دربهای چوبی قدیمی و بازار آن تشابه عجیبی به معماری دوران عباسی در ایران دارد. به عنوان نمونه هتل مینا سلام با بادگیرهای سنتی، رنگ آمیزی قدیمی با معماری کاملاَ سنتی در این مجموعه شهری از بارز ترین بناهایی است که به شیوه و تقلید از معماری ایران  ساخته شده است. این هتل 292 اتاق و سوئیت مجهز به تمام وسایل مدرن با دکوراسیون سنتی دارد که در زمره یکی از بهترین هتل های امارات متحده عربی به شمار می رود.

تشکیلات جهانگردی در کانادا

یکی از تشکیلات موفق  جهانگردی در جهان، تشکیلات جهانگردی کانادا است. این تشکیلات یا سازمان، ابتدا به صورت یک  دفتر کار خود را آغاز کرد و سپس در غالب یک اداره به فعالیت خود ادامه داد ،در سال 1983 م ، این سازمان به شکل فعلی خود در تشکیلات کشوری قرار گرفت. سازمان جهانگردی کانادا، شاخه ای از وزارت صنایع، علوم و فن آوری کانادا است. این سازمان ، اهداف خود را چنین تعریف کرده است:

• تعیین اهداف وبرنامه های جهانگردی در سطح کشور برای بخش های دولتی و خصوصی
• تعیین برنامه های دولتی به منظور ایجاد تسهیلات جهانگردی در کشور
• تهیه و تدارک اطلاعات لازم درباره وضعیت خدمات و کالاهای جهانگردی کشور در بازار
• به منظور ایجاد تسهیلات در امر تصمیم گیری بخش عمومی و بخش خصوصی در زمینه سرمایه گذاری در صنعت جهانگردی
• ایفای نقش فعال در اتخاذ تصمیمات دولتی که در توسعه جهانگردی موثر است
• مساعدت در امر ترویج و توسعه فعالیتهای جهانگردی برای فروش کالا و سایر خدمات گردشگری در خارج از کشور و ایجاد درآمدهای ارزی.

شهرسازی متجدد ، ابزار توسعه جاذبه شهرهای  ژاپن، نمونه یوکوهاما:

یوکوهاما دومین شهر بزرگ ژاپن  در سواحل غربی خلیج توکیو ودر 30 کیلومتری شهر توکیوواقع شده و یکی از مراکز پیشرفته تحقیقات وتکنولوژی  وهمچنین مرکز مهم فعالیت های تجاری است . یوکوهاما روحیه ای باز و پیشرو دارد، فراز ونشیبهای بسیاری را پشت سرگذارده است وهمواره سعی کرده فرهنگها  وآداب و رسوم سایر جوامع را در هم ادغام کرده و به صورت یک سنت جدید در خود متبلور می سازد . در سال 1982پروژه« مینا تومیرای 21» با ایجادمرکز جدیدی در یوکوهاما و توسعه وتقویت عملکرد شهری موجود طراحی شد وساخت مرکز اجتماعات این مجموعه برای یک هتل، یک نمایشگاه با مقیاس جهانی و یک سالن کنفرانس بین المللی است که جزو بزرگترین مجموعه های موجود در دنیا است و «برج نشانه»که بلندترین ساختمان ژاپن است در این مجموعه قرار دارد. علیرغم نزدیکی به توکیو ، یوکوهاما شخصیت وهویت خاص خود را دارد، این خصوصیت خاص دراین شهرمدیون دریاهای اطراف آنست که در خلال بیش از یک قرن گذشته مردم و فکرها را به طرف خود جلب کرده است،  محله چینی نشینان یوکوهاما که از محلات پر رونق این شهر است ،شهرت بسزائی کسب نموده است،بیش از 170 رستوران سنتی هرکدام ذائقه خاصی را ارضا  میکند ودر کنار این رستورانها، فروشگاههای متعددی نیز از انواع کالاهای چینی نظیر لباس ، کتاب، چای، صنایع دستی ،ادویه جات و … را عرضه می کنند.

بیشتر زیبایی و جذابیت یوکوهاما به خاطر سواحل زیبای آنست، این سواحل بافت جدیدی از افکار و اندیشه ها را عرضه می کند تا محیط زندگی را برای ساکنین و بازدید کنندگان و گردشگران غنی سازد، سعی شده است علیرغم استفاده از تکنولوژی جدید، آداب ورسوم وفرهنگ گذشته نیز مورد بی اعتنایی قرار نگیرد . در کنار و همجوار با برج های بلند جدید، بناهای جذاب قدیمی را می توان دید،بناهای تاریخی مربوط به اوایل قرن نیز مرمت و احیاء  شده اند.

مهمترین اقدامات دولت مالزی جهت توسعه گردشگری:

1. همکاری وزارت گردشگری با وزارت حمل و نقل مالزی در جذب و ترغیب هر چه بیشتر پروازهای هواپیمایی گلف ایر ، قطر ، یمن و ….. به مالزی و حتی  افزایش  پروازها به طور روزانه
2. تاسیس  دفاتر گردشگری در خارج از کشور
3. افزایش تعداد نیروهای حرفه ای در رشته گردشگری
4. تشویق سفرهای داخلی با تبلیغات مفصل و تورهای جذاب
5. برگزاری جشنواره های خرید و فروش در طول سال
6. حضور وزیر گردشگری در افتتاح رستوران اتباع عرب در کشور و تبلیغ آن و یا حضور در مراسم ازدواج مجدد یک زوج انگلیسی پس از پنجاه سال زندگی و یا حضور در مراسم تفریحی و سرگرمی در مراکز هنری کوالالامپور و اعلام ارائه رایگان این مراکز به شرکت های خارجی فعال در زمینه سرگرمی ها و لغو مالیات برای این شرکت ها
7. برگزاری گردهمایی های بزرگ دهها هزار نفری

ساختار سازمان توریستی در آلمان

هیات ملی توریست آلمان   The German  National Tourist Board

بعد از سال 1945 از طرف دولت به عنوان سازمان بازاریابی ملی فدرال آلمان عهده دار امورجهانگردی این کشور گردید. هیات مزبور تلاش های بسیاری برای شناساندن آلمان به عنوان کشوری که دارای جذابیت های فراوان توریستی می باشد، در سرتاسر جهان به عمل آورده است.این هیات با داشتن 27 اداره و آژانس، در سرتاسرجهان نقش عمده ای در توسعه گردشگری آلمان داشته است.از سال1999 هیات فوق الذکر مسولیت بازاریابی و گردشگری داخلی را نیز بر عهده گرفت. طرح هایی در دست است که هیات توریست ملی آلمان را هر چه بیشتر فعال نماید به نحوی که اقدامات آن گسترش گردشگری داخلی را نیز شامل گردد.

هیات توریست ملی آلمان.3…..   روز به روز بیشتر مورد توجه خارجیان قرار گرفته و تعداد ورود جهلنگردان به این کشور افزایش یافته است. آمریکایی ها با توجه به علاقه  خود  برای بازدید از بخش شرقی آلمان داری مقام برتر در اعزام جهانگرد به آلمان می باشند. کشورهای آسیایی به جهت مواجه شدن با بحران اقتصلدی تعداد کمتری جهانگرد به آلمان اعزام داشته اند. بنا به اطلاعات اداره آمار فدرال در بین سالهای 1998 و 1999 تعداد جهانگردان به اصطلاح یک شعبه 7/3 درصد افزایش یافته است. در مجموع در سال 1999 تعداد توریست های یک شبه به رقمی معادل35730111 نفر بالغ گردید، که این به معنی 6/11 درصد از سهم کلی 308028116 گردشگران یک شبه می باشند.(براساس خط مشی سازمان گردشگری جهان هر خارجی که از کشور خود خارج شودو حداقل 24 ساعت در کشور مقصد اقامت کند جهانگرد شناخته می شود).

با توسعه اقتصادی در آلمان میزان جهانگردی و گردشگری در کشور اوج بسیار گرفته است و بخصوص در زمینه گردشگری بعد از اتحاد دو آلمان، مردم آلمان شرقی با شعار مسافرت ارزان بهتر از عدم انجام می باشد و صنعت گردشگری در این کشور سرعت بیشتری داده است . به طوریکه در سال 1999 متوسط مسلفرت هر آلمانی ساکن در بخش شرقی این مشور معادل 7/12 روز رسید. در حالی که این رقم برای مردم آلمان غربی 6/15 روز بود. در سال 1999 متوسط سن گردشگران در سال 1998 بود بنا به آمار از هر سه نفر گردشگریکنفر بالای 55 سال دارداین به جهت آن است که در این سن معمولاهم وقت و هم پول برای سفر و گردشگری وجود دارد. بنا به آمار در سال 1990 فقط 9/18 درصد بالای 60سال به گردشگری می پرداختند اما  در سال 1999 این رقم به 40درصد افزایش یافت.میزان گذراندن نعطیلات در آلمان نه تنها برای خارجیان بلکه برای خود آلمانی ها نیز رشد چشمگیری به همراه داشته است. دلایل عمده ای برای بازدید از آلمان عبارتند از :

1. شهرها
2. چشم اندازها
3. دریا
4. فرهنگ
5. طبیعت
6. سرگرمی
7. قلعه ها و قصرها
8. شغل و کسب و کار

سیاستهای گردشگری بین المللی انگلستان

سیاستهای گردشگری بین المللی در انگلستان به عهده موسسه  گردشگر بریتانیا می باشد.

گشتهای داخلی و گردشگری بین المللی روی هم رقمی  در حدود 25 میلیارد پوند در سال به اقتصاد کشور انگلستان کمک می کنند که رقمی برابر با پنج درصد از تولید تاخالص ملی این کشور را تشکیل می دهد. در سال 1992 هزینه های مستقیم در گردشگری بین المللی برابر با هشت میلیارد دلار  بوده به طور کلی صنعت گردشگری انگلیس افراد بیشتری را نسبت به خدمات بهداشتی یا صنعت ساختمان در استخدام دارد که رقمی حدود 5/1 میلیون نفر می باشد و 7 درصد از جمعیت فعال این کشور را تشکیل می دهد.

طی آمار 1992، انگلستان هفتمین کشوری بوده که بیشترین بازدید کننده را پس از کشورهای فرانسه، ایالات متحده، اسپانیا، ایتالیا، مجارستان و اتریش به خود اختصاص داده بود از این طریق 5/18 میلیون گردشگر بین المللی از این کشور بازدید کرده بودند.

فعالیت های عمده موسسه گردشگری انگلیس عبارتند از:

• برگزاری رقابتهای تبلیغاتی بین المللی
• رقابتهای بازاریابی مشترک
• سازماندهی کنفرانس ها
• فعالیت های روابط عمومی
• انتشار برگه های تبلیغاتی و بروشورها
• فراهم آوردن شبکه اطلاعاتی
• انجام تحقیقات و ارزیابی

مهمترین هدف اصلی موسسه گردشگری انگلیس به حداکثر رساندن در آمد گردشگری انگلیس و پیشبرد انگلستان در تعداد بیشتری از بازارهای جهان به عنوان یک مقصد گردشگری.

اولین هدف، مربوط به مخارج گردشگری در ازای حجم آن است. از اینرو موسسه گردشگری انگلیس تلاش خود را بر روی پر جاذبه ترین بازارها متمرکز می کنند.

دومین هدف در ارتباط با ترغیب توزیع فعالیت های گردشگری است. دو عامل در این صنعت حائز اهمیت است : اول اینکه مزایای ایجاد شده از طریق فعالیت های گردشگری دارای اهمیت بسیاری برای مناطق کم درآمد است. و دوم اینکه تمرکز گردشگران در برخی از اماکن گردشگری در اوقات به خصوصی هم سبب درآمد بیشتر و هم هزینه بالاتر میگردد ممکن است گردشگران را از تجربه مجدد چنین سفرهایی بازدارد.

[1] . صنعت حمل و نقل ، مجله اقتصادی ، گردشگری: ویژه نامه سفر، شماره 208، پاییز 1380، ص 12.
[2] . هفته نامه آساره، هفته دوم، شماره 65، اسفند 1385،  ص 14.