تاریخ هنر جهان و ایران

هنر ابتدایی :

مقصود ما از هنر ابتدایی جلوه های آفرینش هنری توسط انسانهایی است که هنوز نتوانسته اند پای در جاده تمدن بگذارند و از این رو فرهنگ آنها ساده و ابتدایی است . هنر ابتدایی از یک طرف شامل هنر غارنشینان زمانهای بسیار دور می شود و از سوی دیگر هنر انسانهایی را در برمی گیرد که در زمانهای اخیر و حتی امروز در نقاط دور افتاده کره زمین زندگی بدوی خود را می گذرانند . در حدود 50 هزار سال قبل یعنی دوران دیرینه سنگی انسان در غارها زندگی می کرد . او نقاشیهایی از خود باقی گذارده که از هر لحاظ موجب شگفتی بشر امروزی است .
هنر غارنشینان را می توان اولین بخش از تاریخ تفکر ، تخیل و خلاقیت بشری بشمار آورد . چرا که به واسطه قابلیت ساختن تصویر و نماد ( سمبل ) بود که بشر توانست بر محیط خود مسلط شود .
در غارهای جنوب فرانسه و شمال اسپانیا تولد این توانایی بشری را مشاهده می کنیم . انسان غارنشین بوسیله تصاویر ی که به دیواره این غارها کشید ، می توانست تجربیات زندگی پر کنکاش خویش را ثابت و پا برجا نگه داشته و جریانات بهم پیوسته زندگی را بصورت شکلهای ساکن و مجزا از هم نشان دهد . طریقه ترسیم پیکر ( فیگور ) حیوانات آنطور که در نقاشیهای غار لاسکو فرانسه دیده می شود طبیعت گرایانه ( ناتورالسیمتی ) است . طوری که نقاش سعی کرده حرکت پیکر حیوان را تا حد امکان طبیعی و نزدیک به واقعیت نشان دهد . گر چه پیکرها بسیار نزدیک به طبیعت و درست کشیده شده اند ، ترتیب و آرایش آنها بر روی دیوارها نشان می دهد که هنرمند به هیچ وجه در بند رابطه تصاویر با یکدیگر نبوده است و هیچ تنظیمی در مورد کمپوزیسیون ( ترکیب بندی ) صورت نگرفته است .
هنرمند شکارگر از سطوح نامنظم و دست نخورده دیوارها یعنی از برجستگی و فرورفتگی ها و لبه ها با مهارت استفاده کرده است تا به شکلهای خود واقعیت بیشتری بدهد . بطور مثال یک برآمدگی دیوار که در داخل طرح یک گاومیش قرار می گیرد می تواند حجم شکم جانور را القاء کند.

هنرهای بدوی :

درمیان فرهنگ های مختلف بشری فرهنگ سرخ پوستان ، اسکیموها و برخی سیاه پوستان را اغلب بدوی ( پریمی تو ) می نامند . مردم در این فرهنگ ها در تماس مستقیم با طبیعت زندگی می کنند و برای ارتباط با نیاکان واقعی و اساطیری خویش و همینطور با عالم وجود از آیین ها و مراسم روحانی و نیز دست ساخته های جادویی استفاده می کنند از این رو قسمت عمده آثار هنری آنها جنبه مذهبی دارد که در این میان تندیس های خلاصه و اغراق شده از پیکره آدمی دارای اهمیت بسزایی است . این مردم چون علاقه خاصی به حفظ سنت های خویش داشتند در آثارشان صورتک هایی ( ماسک هایی ) نیز مشاهده می شود . صورتکها تقریباً همیشه ارواحی را بطور تمثیلی و نمادین ( سمبلیک ) مجسم می کنند . بدین معنی که مردم با استفاده از صورتک خود را به شکل ارواح نیاکان موجودات اساطیری قهرمانان ، حیوانات و خدایان طبیعی در می آورند .
آثار سیاه پوستان افریقایی و آنچه به هنر آفریقایی مشهور است در واقع آثاریست که توسط سیاهان مناطق استوایی قاره آفریقا بوجود آمده است . در این میان تندیسهای چوبین شهرت بیشتری دارند . در اغلب تندیسهای آفریقایی پیکر انسان به طرزی تجویدی (آبستره ) و دور از واقع نشان داده می شود .( آبستره : برداشت شخصی از یک موضوع ) اما باید اشاره کنیم که گاهی شیوه های طبیعت گرایانه نیز در کار تندیس سازان سیاه پوست بروز می کند . مثلا در یک مجسمه مفرقی که بی تردید تندیس یکی از پادشاهان باستانی نیجریه است . پیکر شاه با حجم پردازی واقع گرایانه ارائه می شود .
آثار سرخپوستان امریکایی و آثار حکاکی و نقاشی روی صخره نیز در میان آثار سرخپوستان اولیه اهمیت دارد . تصور می شود که اینگونه نمایشها و حکاکی ها اکثراً در مکانهایی جای گرفته که از آنها برای اجرای مراسم دسته جمعی ویا سبک اعمال مذهبی خصوصی استفاده می شده است . در بعضی نمونه های صخره نگاری نقوش تازه ای روی نقش های قبلی کشیده شده اند که حاکی از تکرار مراسم در همان مکان است .

هنر بابل :

یکی از جلوه های هنر بابل لوحه سیاه رنگی است که متن قوانین حمورابی به طور زیبا برآن کنده شده است . شامل نقش برجسته ای از حمورابی است . در اینجا حمورابی از خدای خورشید برای ارائه قوانین مذکور الهام می گیرد .
خدای خورشید در وضعیت سنتی تجسم پیکره ها ( نیم رخ و تمام رخ ) نمایانگر شده است . در حالی که حمورابی به وضعیت نیم رخ نزدیکتر است و این دوگانگی ساختاری برای نشان دادن مقام هر یک از این دو شخصیت است . خدای خورشید که مقامی بالاتر دارد و با حالتی تشریفاتی و رسمی ارائه شده است .

هنر مصر :

یکی از جلوه های هنر مصری تندیسهای سنگی است که تندیس یکی از فرعون ها به نام خفرن یکی از مجموعه تندیس های شبیه به هم است که برای مقبره او ساخته شده است . در این تندیس خفرن بر تختی نشسته است که در روی پایه های آن نقش ترکیبی از ساقه های دو گیاه بومی مصر به نام پاپیروس و لوتوس علامت اتحاد مصر اولیا ومصر صفلا کنده کاری شده است .
بالهای محافظ شاهین که بر سر او گسترده شده اشاره به مقام رسمی خفرن ( خدای خورشید دارد ) . او ملبس به دامن سنتی فراعنه کهن و سرپوش کتانی است . که پیشانیش را پوشانده و به طرزی چین دار بر روی شانه هایش افتاده است . ظاهراً قالب گونه تندیس به خاطر آن است که پیکر تراش مصری تندیس خود را به روش تراش قالب گونه قسمتهای اضافی از تخته سنگ بوجود می آورد . یعنی یک طرح نیم رخ و یک طرح تمام رخ در روی تخته سنگ می کشید و بعد به برداشتن و تراشیدن قسمت های زائد می پرداخت .

شیوه ی رمانتیسیسم :

 رومانتیسیسم اصطلاحی است که در تاریخ هنرهای نوین (مدرن ) نمی توان آن را کنار گذاشت ، اما در عین حال آنچنانکه باید گویا نیست . این اصطلاح را در اواخر قرن 18 ابتدا منتقدین آلمانی برای تکنیک خصوصیات هنری مدرن و تفکیک هنر مدرن از هنر کلاسیک بکار برده اند. از آنجا که اصطلاح مذکور نه به یک شیوه ی مشخص بلکه به شیوه های متعددی اطلاق می شود . در اینجا تعریفی دقیقی از آن ارائه نخواهیم کرد. نمایش هیجان طوفانی و طبیعت سرکش که از جمله علایق رومانتیسیم بود نیاز به شیوه ای پر از حرکت و رنگ داشت و برای آنکه بیننده متقاعد شود باید نحوه ارائه تا حد امکان واقع گرایانه باشد . اما رومانتیسیم برای نمایش درنده خویی حیوانی که سلیقه قرن نوزدهمی اجازه نمایش آن را در انسان نمی داد از حیوانات کمک می گزفت . پیکره پلنگک در حال دریدن خرگوش نمایانگر وفاداری هنرمند به طبیعت است.

هنر تجریدی (آبستره )‌ (انتزاعی) :

هنری است که به مضمون اثر هنری اعتقادی ندارد ، بلکه صرفا به ارزش های زیبایی شناختی فرم و رنگ تاکید می کند . براین اساس بسیاری از آثار هنری صرفا تزئینی که موضع مشخصی ندارند ، در حیطه هنر آبستره قرار می گیرند. از سردمداران هنر آبستره در دوران جدید میتوانیم از واسیلی کاندینسکی نام ببریم . موندریان نقاش هلندی ، نیز که ابتدا تحت تاثیر کوبیسم ، شیوه واقع گرایانه خود را رها کرده بود ، از جمله هنرمندانی است که به شیوه تجریدی کار کرده است . شیوه خاص او اساسا ترکیبی است از خطوط افقی و عمودی ، و سطوح یکدست رنگی معمولا از رنگهای اصلی سیاه و سفید استفاده می کند.

معماری

نخستین بناى مذهبى اسلام مسجد مدینه بود؛ اما مسجدى که اکنون در مدینه برپاست، با مسجد اولیه این محل بستگى زیادى ندارد. طرح مساجد مدینه و مکه نمونهٔ کامل ساختمان‌هاى مذهبى اعراب در عهد اسلامى است و تقریباً تمام مساجدى که در کشورهاى اسلامى ساخته شده است، از حیث طرح از این دو بناى مذهبى اقتباس گردیده‌اند؛ جز ایران که از قرن سوم هجرى به بعد براى ساختمان‌هاى مذهبى خود از بناهاى عهد اشکانى و ساسانى الهام گرفته است.

با حملهٔ اعراب تغییرات چندى در معمارى شهرها ایجاد شد. پس از فتوحات اسلامى نخستین اسکان‌هایى که ویژگى شهرى یافتند، شهرهاى بصره و کوفه در عراق بودند، که هر دو در سال ۶۳۸ م برپا شدند و از مراکز عمدهٔ فرهنگى اسلامى گردیدند.

سرزمین‌هاى پهناورى که به تصرف اعراب درآمده بودند تحت فرمان جانشینانى که از دمشق یا بغداد به آنجا اعزام مى‌شدند قرار گرفت. این جانشینان سرانجام با تاسیس سلسله‌هایى در سرزمین‌ها و ایالات مختلف -امویان در سوریه و اسپانیا، عباسیان در عراق، فاطمیان در مصر و توسن و جز اینها- به استقلال نسبى دست یافتند.

پس از به قدرت رسیدن عباسیان،پایتخت به بغداد در نزدیکى تیسفون -پایتخت ساسانیان – منتقل شد. شهر بغداد بر پلان مدور استوار بود. در شمال بغداد، سامرا قرار داشت که از مراکز شهرى مهم دست‌ساخت بشر به‌شمار مى‌رفت.

شهر قاهره پس از فتح مصر در اواخر قرن دهم توسط معزّ خلیفه فاطمى ساخته شد. برج و باروى حجیم این شهر برپایهٔ الگوهاى بیزانسى و توسط معماران سورى در بین سال‌هاى ۱۰۸۷ تا ۱۰۹۳ م ساخته شد.

نقاشی

در ایران اسلامى نقاشى شامل تصویرسازى کتاب بود؛ بعد از بغداد این هنر در مراکز تبریز، اصفهان، شیراز و هرات کار شد که هر یک داراى ویژگى‌هاى خاص خود بودند.

بعضى نقاشى‌هاى قرن نهم میلادى در نیشابور داراى مشخصه‌هاى مشترکى با تذهیب‌هاى قرآنى معاصر خودش است.

یک رشته از قطعات نقاشى سده نهم با ماهیتى کاملاً متفاوت و طرح‌هاى پیکره‌اى با رنگ‌هاى روشن است که اغلب بازنمایى زنان و گاهى دیوان و تا حدودى مردان به‌صورت تمام قد است. کاوشگران آثار نیشابور معتقدند این قطعات متعلق به یکى از پیروزى‌هاى رستم بر دیوان است.

در اینجا یک ویژگى در هنر اسلامى به‌وجود مى‌آید که هاله دور سرهاست. یک قطعهٔ نقاشى بزرگ در ایران پیکرهٔ نیم‌قد یک قوشچى سوار بر اسب است. از مشخصه‌هاى این اثر مثل نمونه‌هاى بى‌شمار بعدى وجود رشته‌اى از کتیبه‌هاى کوفى در آستین بالایى پیکره است. از این دوره رساله‌اى راجع به ثوابت در دست است که همه نسخه‌هاى این رساله صور فلکى را با تصاویر ذهنى نشان مى‌داد و اغلب از اساطیر کهن یا از جهان حیوانات مایه گرفته بود. این اثر در حدود سال ۹۶۵ . تالیف شده است.

بهر شکل از قرن سوم تا هفتم هجرى مرکز نصرى در بغداد بود. از جمله کتاب‌هایى که در بغداد مصور شده‌اند خواص‌الادویه، مقامات حریری، کلیله و دمنه را مى‌توان نام برد.

بخش اول : تاریخ هنر جهان

• هنر ابتدایی
• هنر های بدوی
• هنر بین النهرین
• هنر اکد
• هنر بابل
• هنر آشور
• هنر مصر
• هنر هند
• هنر یونان باستان
• هنر باختر در دوره ی نوزایی(رنسانس)
• شیوه ی باروک
• شیوه ی رمانتیسیسم
• نقاشان رمانتیسیسم
• شیوه ی امپرسیونیسم
• قرن بیستم و جلوه هایی از نوگرا
• سمبولیسم
• کوبیسم
• اکسپرسیونیسم
• دادا و سوررئالیسم
• پیکره سازی نوگرا

بخش دوم: تاریخ هنر ایران

• هنر پیش از تاریخ
• تمدن سیلک چشمه علی و تپه حصار
• دوره مفرغ
• عصر آهن
• تمدن زیویه و حسنلو
• هنر املش و مارلیک
• هنر هخامنشی
• صنایع دستی
• حجاری و پیکر تراشی
• معماری
• هنر اشکانی و پارتی
• آثار سفالی و فلزی
• معماری حجاری و نقاشی
• هنر ساسانی
• معماری
• پیکر تراشی نقاشی و موزاییک
• سفالگری فلزکاری و شیشه سازی
• منسوجات
• هنر دوران اسلامی
• معماری
• نقاشی
• منسوجات
• سفالگری شیشه گری و فلز کاری
• هنر سلجوقی
• معماری
• سفالگری و فلزکاری
• نگارگری
• هنر ایلخانی
• معماری
• نقاشی
• سفالگری و فلزکاری
• هنر تیموری
• معماری
• نقاشی
• سفالگری فلزکاری حکاکی و حجاری
• خوشنویسی و تجلید
• هنر صفوی
• معماری
• نقاشی
• سایر هنرها
• هنر قاجاریه
• معماری
• نقاشی
• سایر هنرها