کودکان خیابانی در ایران

چه کسی کودک خیابانی است؟

توضیح دقیق اینکه چه کسی کودک خیابانی است کار ساده ای نیست. بسیاری از آنها دارای خانواده و مسکن هستند. آنها را نیز باید به عنوان کودک خیابانی در نظر گرفت چرا که خیابان را به عنوان محل کار خود برگزیده اند. زمانی که در باره کودک خیابانی گفتگو می کنیم منظور کودکانی است که در خیابان کار می کنند و یا بی خانمان هستند. تعداد کودکان بی خانمان در اقلیت قرار دارند و تعدادشان را بین ۱۵ ـ ۱۰ در سد از مجموع ۱۰۰ ـ ۸۰ میلیون  کودکی است که در خیابان زندگی و یا کار می کنند. تعدادی از کودکان وضعیت دوگانه دارند یعنی اینکه  بین  خانه و خیابان  جابجا می شوند.آنها شبها و روز ها در خیابان هستند ولی با خانه نیز در ارتباط هستند وبه  مادر ، خواهران و برادرنشان کمک مالی می کنند.کودکان خیابانی بین ۱۳ ـ ۶ ساله هستند وقتی زندگی در خیابان را آغاز می کنند.اکثریت کودکان خیابانی را پسران تشکیل می دهند. در بخشی از کشورها تعداد دختران در حال افزایش است. دختران معمولا مورد تجاوز جنسی قرار می کیرند و اغلب کار خود را از دست می دهند به ویژه دخترانی که به عنوان خدمتکار در خانه ها کار می کنند. بیشترین کودکان خیابانی کودکان کار هستند. بخشی از آنها کار های گوناگون دارند . تعدادی از آنها صاحب کار معمولی دارند و بیشتر به عنوان پادو در مغازه ها ، رستورانها ، هتل ها کار می کنند و اغلب توسط صاحب کار حقوقشان پایمال و یا نادیده گرفته می شود.

پدیده کودکان خیابانی تنها ویژه کشورهای توسعه نیافته نیست بلکه این پدیده را در بعضی از کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی نیز می توان مشاهده کرد. در طی دهه 90 پدیده کودکان خیابانی در کشورهای سوسیالیستی سابق در اروپای شرقی و روسیه با همان ویژگی کشورهای توسعه نیافته در حال گسترش است.

کودکان خیابانی در ایران

در کشور ما آمار رسمی در مورد کودکان خیابانی در دسترس نیست. برابر آمارها و برآوردهای غیر رسمی حدود ۱۰۰۰۰۰۰ ـ ۴۰۰۰۰۰ کودک خیابانی وجود دارد و افزایش آنها در شهر های بزرگ قابل مشاهده و غیر قابل انکار است. برابر بعضی از برآوردها سالیانه حدود ۶۰۰۰۰ کودک خانه خود را ترک می کند. شرایط زیستی کودکان خیابانی در ایران مشابه شرایطی است که کودکان خیابانی در دیگر کشورهای توسعه نیافته دارند.

ساماندهی کودکان خیابانی

در ازدهام جمعیت رهگذران بی تفاوت به پیش می روند و در گرمای تفتیده تابستان توان حمل سازرا هم ندارند آکاردئون در دست یکی و تنبک در دست برادر کوچکتر ، کودکی که آکاردئون می نوازد، عرق ریزان و با جثه ضعیفش صدایی خسته از حنجره تکیده اش بیرون می آید : خسته ام من ، خسته ام من ،مثل مرغ بال و پر شکسته ام من ، خسته ام من …
بدون شک یکی از موضوعات اساسی در بررسی پدیده ها و مسائل اجتماعی ، طرح درست و واقع بینانه آنهاست . بررسی مناقشات موجود بر سر تعاریف و مفهوم بندی پدیده کودکان خیابانی نشان می دهد که در چگونگی طرح و صورت بندی این مسئله ابهاماتی اساسی وجود دارد .
درواقع آنچه تحت عنوان پدیده کودکان خیابانی مطرح شده است دوری و جدایی جمعیتی از کودکان در وضعیت دشوار و آسیب پذیر از نهادهای اجتماعی تربیتی و حمایتی مانند مدرسه و نهادهای جایگزین خانواده و روی آوردن آنها به انحرافات اجتماعی است . پیدایش این مسئله قبل از هرچیز به نحوه رابطه این کودکان با نهادهای اجتماعی کننده و فرآیند اجتماعی شدن آنها در درون این نهادها بستگی دارد .
یکی از نهادهای یاری رسان به آسب دیدگان اجتماعی و نیز برای کودکانی که به هر نحوی از خانواده قطع ارتباط کرده اند سازمان بهزیستی است اما با نگاهی گذرا به عملکرد و مصاحبه های مسئولان ارشد این سازمان متوجه می شویم که این نهاد نه در پی حل ریشه ای این معضل ، که فقط در اندیشه پاک کردن صورت مسئله است. ساماندهی کودکان خیابانی توسط این سازمان صرفا با نگاه زیباسازی شهری انجام می گیرد . از زماتی که این سازمان متولی تام الاختیار ساماندهی کودکان خیابانی در کشور شد حدود دوسالی می گذرد . اما مشکل اینجاست که این سازمان عریض و طویل هنوز نتوانسته یک طرح جامع و قابل اجرا ارائه دهد و نیز هیچگاه تمایلی هم ندارد از تجربه کشورهای موفق در این زمینه استفاده کند و شاید به همین دلیل است که این سازمان درحال حاضر بادعوت از تشکل های غیر دولتی طرح ساماندهی را تصویب می کند . طرحی که فقط به پیش نویس آن دهها ایراد حقوقی وارد است .
ساماندهی وا ژه نامفهومی است که تا قبل از این ، بیشتر برای اشیا بکار می رفت مثل ساماندهی معضل ترافیک و… و واقعا شاید نگاه مسئولان محترم به پدیده کودکان خیابانی نگاه شی گونه باشد و شاید اصولا به همین دلیل است که در مصاحبه هایشان بارها الفاظی نظیر ؛ جمع آوری و تفکیک ؛ را بکار می برند ، غافل از اینکه اینها هم انسانند و دارای فضیلت و کرامت انسانی می باشند و برابر مندرجات موجود در پیمان نامه جهانی حقوق کودک که کشور ما نیز در سال 73 آن را پذیرفته و متعهد به اجرای مفاد آن شده است از نظر حق برخورداری از آموزش و بهداشت و تغذیه و بازی و… هیچ تفاوتی با کودکان دیگر ندارند و وظیفه ماست که به آنها احترام بگذاریم .
آنچه مسلم است نگاه به این پدیده بدون توجه به نگاه همزمان به کودک و خانواده ، ره به جایی نمی برد . اما آنچه تا بحال تحت عنوان ساماندهی کودکان خیابانی مطرح شده شامل : جمع آوری همراه با ارعاب و اجبار این کودکان از سطح شهر ( چه کودکان خیابانی و چه عادی ) و انتقال آنها به مراکز بهزیستی ، پر کردن فرم های آماری ، استحمام ، خوراندن چند وعده غذا ، و بعد آزادی کودکان و باز هم تکرار این چرخه، و البته به دنبال آن مصاحبه های گوناگون و اغلب متناقض مسئولان در این خصوص .