مفهوم ایثار و فرهنگ شهادت

شهادت از جمله مفاهیم والایی است که ویژه قیامتها و انقلاب های مکتبی و الهی است، انقلاب ما نیز از این قائده مستثنی نبوده، بلکه با بهره گیری از فرهنگ غنی و متعالی اسلام، شهادت را که می رفت به دست فراموشی سپرده شود،روح و حیات تازه ای بخشید. نباید از نظر دور داشت که درجامعه ما استمرار فرهنگ شهادت ریشه در سوگواری های منبعث از قیام عاشورا داشته و احیای آن به دست مصلحان دین با غبار روبی از چهره تابناک قهرمانان صحنه کربلا صورت گرفته است.

شهادت در این قاموس فدا کردن جان خویش در راه ارزشهای الهی و دستیابی به حیاتی ابدی است به همین دلیل اگر کسی فاقد مایه های معنوی باشد، شهادت طلبی او معنایی نخواهد داشت. این خداباوری و معاد اندیشی است که به شهادت معنا می دهد واز آ«جا که در این نوع جهانبینی شهید به حیاتی بالاتر و لایزال دست می یابد، جان نثاری اش معقول است وگرنه عاقلانه نیست که کسی برای دستیابی به رفاه و زندگی دنیایی خود یا دیگران از جان خویش درگذرد.

شهادت و شهادت طلبی، میوه شجره طیبه، اعتقاد به (احدی الحسنیین) است که یکی از دو پیروزی را برای مجاهدان در راه خدا نوید میدهد. فرهنگ و ارزشهای معنوی در و حیات یک ملت است، اگر دروازه های این دژ به روی بیگانگان باز شود یا به هر دلیلی برج و بارویآن به تصرف معیارها و هنجارهای دیگران درآید و اگر بر فراز این قلعه پرچمی جز رنگ ارزشهای خودی برافراشته شود بی شک ملت خودآگاه یا ناخود آگاه پاسدار جاودان منافع و مهاجمان پنهان فرهنگی می شود، کارگزاران نظام بین المللی بیش از هر زمان دیگر برای ترویج ایثار تلاش می نمایند.

مفهوم ایثار و شهادت

کشته شدن در راه خدا سرافرازی است. بر همه اقشار ملت تکلیف الهی و وجدانی است که با اتحاد کلمه بدون هراس از قدرتها و ابرقدرتها هدف اسلامی خود را تعقیب نمایند و گلوی این ستمگر تاریخ را بفشارند وبا قاطعیت و جدیت به سوی هدف پیش روند که وعده خداوند به مستضعفین نزدیک است.

قرآن، قانون ایثار و ایثارگر

هرگاه وجودی وجود دیگر را برخود مقدم بداند، ایثارگر است و علمی را انجام داده ایثارگری است و این امکان نخواهد داشت مگر آنکه آن دو موجود همدیگر را دوست داشته باشند، یعنی  حبیب و محبوب باشند، عاشق و معشوق و یا مطیع و مطاع باشند واگر اطاعت کردند ایثار شروع و ایثارگری ماهیت پیدا می کند، چرا که ایثارگری یکی از وظایف عاشق در مقابل معشوق است. اولین آموزش، و عمل اثبات وفاداری عاشق به معشوق است، که اگر انجام نشود، قهر معشوق و رانده شدن عاشق را در پی خواهد داشت. و چنانچه موجودی این قانون را رعایت نکند، تنها یکی از این دو راه را باید انتخاب کند: یا رانده شود ویا توبه کند. قرآن سراسر قوانین ایثارگری است که دیگران را درقرض، احسان، عفو، و … بر خود مقدم بداریم خدا هم حق بندگان را بر خود مقدم می داند چرا که هر قانونگذاری بادید خود ابتدا عامل به قانون باشد تا دیگران را بازخواست کند و اوج ایثارگری الله آنجاست که می فرماید: «ان الله یغفر الذنوب جمیعا»      خداوند همه گناهان را می بخشد

« و قاتلو هم حتی لاتکون فتنه و یکون الدین کله الله»[1]   ای مومنان با کافران جهاد کنید که درزمین فتنه و فساد باقی نماند و آیین همه دین خدا گردد.

« انفروا خفافا وثقالا وجاهدوا باموالکم فی سبیل الله ذلکم خیر لکم ان کنتم تعلموت» [2]  همگی به سوی میدان جهاد حرکت کنید، چه سبکبار باشید و چه سنگین بار، با اموال و جان های خود درراه خدا جهاد کنید، این به نفع شما است اگر بدانید.

« آنها که ایمان آوردند و هجرت کردند و با اموال و جانهایشان در راه خدا جهاد کردند ، مقامشان نزد خدا برتر است و آنها به موهبت عظیم رسیده اند، پروردگار آنها را به رحمتی از ناحیه خویش و خوشنودی و باغهای بهشتی که درآن نعمت های جاودانه دارند بشارت می دهد، همواره و تا ابد در این باغها و درلابه لای این نعمتها خواهند بود، زیرا نزد خداوند پاداشی عظیم است.»

«و جاهدوا فی سبیله لعلکم تفلحون » [3] و در راه خدا جهاد کنید باشد که رستگار شوید.

« و آنان که در راه خدا کشته شدند ، هرگز اعمالشان را ضایع نمی گرداند  و آنها البته به راه سعادت هدایت می کند وامورشان را اصلاح می فرماید ودر بهشتی که برایشان تعریف کرده وارد می کند ».

«همانا خداوندجان و مال مومنان را به بهای بهشت خریداری کرده، مومنانی که در راه خدا جهاد می کنند که دشمنان دین را به قتل برسانند و یا خود کشته شوند».

نقش ایثار در رشد و تعالی انسان

در اصل لغت (ایثار) از اثر مشتق است. وقتی کسی چیزی را بر می گزیند و آن چیز را ترجیح می دهد، به این دلیل است که با منطق خاصی، اثر و نتیجه و فائده آن چیز را ترجیح می دهد. درقرآن کریم راجع به انسانهای دنیا طلب، که تمام هم وغم خود را صروف دنیا می کنند وبه هیچ وجه به عاقبت وآخرت وآثار اخروی و نتایج آن جهانی اعمال خودنظر نمی کنند فرموده:ایثار گر اگر از رزق دنیوی می گذرد ودیرگان را در این رزق دنیوی بر خود مقدم می سازد از آنرو است که جویای مقام «عندیت» است. نوع دوستی ایثارگر لازمه لاینکف و از نتایج اجتناب ناپذیر خدادوستی است.

ایثارگر اگر چه آخرت را بردنیا مقدم می دارد لکن نیک می داند که وجه باقی آخرت نیز از ناحیه باقی علی الاطلاق است:« کل من علیها فان و یبقی وجه ربک ذوالجلال واکرام»

به عبارت دیگر اگر رزق ربک « خیروابقی» است واگر ما عندالله «خیر وابقی» است و اگر بقیه الله «خیرلکم ان کنتم مومنین» است، همه به این جهت است که «والله خیر وباقی » است. پس ایثارگر آخرت را نه برای آخرت، بلکه برای صاحب آخرت می خواهد.

فرهنگ ایثار و شهادت از دیدگاه امام خمینی

امام خمینی(ره) می فرماید: «مقام شهادت، اوج بندگی و سیر و سلوک درعالم معنا است و نهایت ایمان ، همانا ایمان عاشقانه است . شهادت ارثی است که اولیا به ما می رسد. شهید ،خورسیدی است که برانقلاب پرتو می افکند وشهادت چراغ هدایت ملتها است. این ملت با عشق به شهادت، پیش رفت و این نهضت را به پیروزی رساند. اینکه ملت شهادت را خواست وگرایش به زندگی دنیوی را کنار گذاشت ، تحولی بود فرخنده که همواره باید آن را پاس داشت و نگذاشت با سردی و کمرنگ شدن شعله فروزان عشق و شهادت ،علاییق دنیوی ومادی ، آنها را مسخ کرده واز این سستی و تنبلی خون های پاک شهدا به هدر رود.»

عالی ترین جلوه جلوه مهاجرت از خود بسوی خدا همان شهادت است.آنچنان که درحدیث نبوی آمده است:

«ما من قطره احب الی الله عزوجل من قطره دم فی سبیل الله» هیچ گونه گوهری در نزد پروردگار عزیزتر ازقطره خون در راه او نیست این است کمال مهاجرت انسان خاکی ، از عالم سفلی به عالم علوی و از جهان ناسوت به جهان لاهوت همان شهادت است.

« من شهادت در را ه حق و اهداف الاهی را افتخار جاودانی می دانم ».

« در دلهای شب با خداوندتبارک وتعالی مناجات کنید، از خدا بخواهید شما را توفیق شهادت بدهد، توفیق عزت بدهد، شهادت عزت شما است، شما از هیچ چیز نترسید».

رابطه فرهنگ شهادت با جامعه ولایی

سید الشهداء حضرت امام حسین (ع) می فرماید: ای فرزندان افراد کریم، شکیبایی پیشه سازید، چرا که مرگ در میدان جنگ پلی است، که شما را  از دشوارها ی و سختی های محنت افزا به سوی بهشت برین و نعمت های پایدار منتقل می سازد.آیا دوست ندارید که از زندان به کاخی منتقل گردید، در حالی منتقل گردید، در حالی که دشمنان شما از کاخ به زندان روانه می شوند.

«فرضیه های اصلی شهادت طلبی »

1. شهادت طلبی بر اثر تحریکات درونی و شور جوانی : اگر این شور بدون شعور باشد، ناشایست است و تعداد معدودی جوانان می بودند که به جبهه می رفتند و تعداد زیادی در خانه های آرام خویش می ماندند، پس این علت خوبی نیست .
2. شهادت طلبی به خاطر حفظ منافع : هدف از حفظ منافع، زندگی بهتر در سایه منابع کسب شده است. پس منافع برای رفاه و حفظ جان آدمی است حال انسانی که جان خود را فدای منافع کند، یا انسانی  بیخرد است یا دیوانه.در جبهه های نبرد هرگز اثری از دنیا و دنیا طلبی دیده نشده و آنها برای ادای دین و تکلیف، جان و مال خویش را تقدیم کرده اند.
3. شهادت طلبی به جهت قهرمان شدن و نام نیک بجا گذاشتن : شهدای بی نام نشان هستند و تنها تفوتی که با دیگر رفتگان دارند، تابلوی آلومینیومی است که برسر قبر هر شهید گذاشته شده و عکس وی روی آن می باشد.
4. شهادت طلبی به خاطر فعل و انفعالات اجتماعی : اثر تبلیغات بر افکار عمومی را نمیشود نادیده گرفت، حتی پامبران الاهی برای ترویج دین و اعتقادات خود دست به تبلیغ می زدند.
5. شهادت طلبی به خاطر حفظ اسلام و انجام وظیفه الاهی: برای از جان گذاستن و فدا کردن تمام لذت های زندگی و پشت پا زدن به همه آسایش های حیات بشری انگیزه ی بسیار قوی لازم است. آری انسان های که دچار مشکلات روانی هستند به طور غیر ارادی دست به خود کشی می زنند، ولی برای یک مسلمان معتقد هیچ گناهی بالاتر از خود کشی نیست.

شهادت نقطه مقابل سعادت

انسان از بدو پیدایش در جستجوی کمال ، سعادت و حقیقت بوده است وهر جامعه برای خود اهدافی دارد وبراساس اهداف عملکرد خاصی را می طلبد در جامعه ای که رفاه رکن اصلی باشد، عملکرد بایدد رجهت رفاه باشد. جوامع دو دسته هستند:

• جوامعی که اعضای آن هدف را انتخاب کرده و خودش فرمان می دهد و براساس قراردادهای اجتماعی و مقررات عرف قوانین را برپایه آرزوهای اجتماعی تبیین می کند.
• جوامعی که درآنها جایگاهی برتر و فراتر از اعضا ، قواعد ، مقررات و اصول قوانین را وضع کرده و با اشرافی که بر زندگی و حیات آدمی دارد وآغاز و فرجام آن را تبیین می کند.

در جوامعی که قراردادهای اجتماعی مبناست، مبنای مشروعیت ، انسان و هدف انسانی است.

فرهنگ شهادت

فرهنگ شهادت عبارت  است از: [مجموعه دستاوردهای نظری و فکری که قابلیت اکتساب داشته باشد و براساس موازین الهی و از طریق همسان کردن رفتارها  به ارزش ها و هنجارها درجامعه موجب انسجام یک جامعه ولایی شود] و نیز به سبب نوع نگرش، مسیر بهتری ازکمال و حرکت به سوی قرب الهی را برای افراد مهیا سازد همین امر جامعه ولایی را از جوامع دیگر متمایز می سازد. به تعبیر دیگر فرهنگ شهادت ارزش هایی را مطرح و نهادینه می سازد، که درآن افراد جامعه به منظور تحقق خواسته هاو اهداف الهی خود بر اساس قرار دادهای الهی حاضر به جان فشانی و حضور در صحنه هایی که شایسته است، می شوند.

شرط فراگیر شدن فرهنگ شهادت با توجه به عوامل تعیین کننده زیر  بستگی به نگرش اجتماعی، سطح فکر ، سطح آگاهی عمومی افراد جامعه دارد:

1. آگاهی از فرجام راه وارتباط مشخص بر اساس استنبادات عقلی.
2. ایمان به هدف ، راه و فرجام، چرا که آگاهی به تنهایی کافی نیست.
3. مشروعیت عقلانی ، فکری و مذهبی راه و هدف: این عامل تعیین کننده ترین مورد در بحث فرهنگ شهادت است. ازاین رو مقبولیت را( که به آن می توان پذیرش قلبی یا پذیرش روانی و اجتماعی اطلاق کرد) باید از ارکان کاهش و یا افزایش اقبال عمومی فرهنگ شهادت دانست.

1- سوره انفال آیه 39
2- سوره توبه،آیه 41
3- سوره مائده ،آیه 35

1. قرآن کریم
2. بررسی فرهنگ شهادت و رابطه آن با جامعه ولایی- از سید محمد باقر فاضل رضوی
3. ایثار و شهادت در مکتب امام خمینی
4. بررسی شیوه های بهینه انتقال ارزش های دفاع مقدس به نسل جوان- از مجری جواد منزه، همکاران اصلی جعفر طالبیان شریف ، عفت فراهتی عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی
5. فصلنامه فرهنگی شهود ویژه همایش
6. رابطه رفاه اجتماعی و فرهنگ شهادت طلبی از یعقوب علی مطهری نژاد.
7. خبرنامه شورای هماهنگی و نظارت بر امر ترویج ایثار و شهادت – خرداد ماه 83 شماره 18
8. خبرنامه شورای هماهنگی و نظارت بر امر ترویج ایثار و شهادت – آذر ماه 83 شماره 24
9. خورشید شهادت- دفتر چهارم – مجموعه مقالات برگزیده سومین سمینار بررسی ابعاد زندگی امام حسین (ع)