فدک (زندگی حضرت زهرا)

الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین والسلام علینا و علی عبادالله الصالحین و اللعن علی اعدائهم اجمعین.

حوادثی که پس از رحلت رسول اکرم (ص) بر فاطمه زهرا (س) پیش آمد همه آنها جهت رسیدن عده ای به مناصب و امتیازاتی بود که  استحقاق آن را نداشتند.

علت از ایجاد این همه حادثه برای حضرت زهرا (س) این بود که آن حضرت را سدی قوی در راه بلندپروازیهای نامشروع خود می دانستند.

از جمله این حوادث «فدک» بود که آن را جهت تضعیف مولای متقیان علی (ع) و تحکیم حکومت غاصبانه خویش از حضرت زهرا (س) گرفتند و دست آن حضرت را از آن کوتاه کردند.

هدف از این تحقیق و پرداختن به این مسئله این بود که چون متاسفانه از این مسئله و حادثه ی بسیار مهم کمتر سخن به میان می آید و در جامعه اسلامی به آن پرداخته می شود. لذا برای آگاهی بیشتر خودم و خوانندگان محترم از بین این همه حوادث به ذکر مسئله «فدک» پرداختم.

چکیده

و اما مسائل مطروحه به 5 فصل تقسیم می شود.

فصل اول: در بیان مسئله و ضرورت آن می باشد. پس از ذکر مقدمه ای کوتاه به بیان مسئله که فدک می باشد پرداختم. و این که فدک از نظر سیاسی و اقتصادی به قدری مهم بود که می توانست در دفاع از ولایت نقش بسیار مهمی داشته باشد و همچنین در تحکیم ولایت

فصل دوم: از زندگی حضرت زهرا (س) فقط به ولادت و واقعه ولادت از زبان امام جعفر صادق (ع) پرداخته و سپس موقعیت ممتاز آن حضرت از نظر نسب را به طور مختصر و کوتاه بیان کردم.

فصل سوم: به عصمت حضرت زهرا (س) و آوردن تنها یک شاهد از قرآن و روایات به عنوان سند معصومیت آن حضرت اکتفا کردم.

فصل چهارم: به فضیلت حضرت زهرا (س) پرداختم و در اینجا هم از بین خروارها مطلب فقط توانستم سه موضوع را به عنوان پیش درآمد عنوان کنم.

فصل پنجم: در این فصل به بیان فدک پرداختم و از نظر موقعیت جغرافیایی و سیاسی و نقش فدک در دفاع از حریم امامت و ولایت پرداخته و سپس در مورد غاصبین فدک و ادعاهای آنان قلم فرسایی کرده و در نهایت به بخش کوچکی از خطبه مفید و غرّاء حضرت زهرا (س) بسنده کردم.

در پایان به نتیجه گیری از این مباحث پرداختم.

بیان مسئله و ضرورت آن

فدک دهی است که یهودیان با مصالحه آن را به پیامبر (ص) تقدیم کردند و هر چیزی که با صلح به دست می آید «فیء» می باشد و مخصوص رسول خداست و حضرت صاحب اختیار آن می باشد. همانطور که قرآن می فرماید: «ما افاء الله علی رسوله منهم فما اوجفتم علیه من خیل و لا رکاب و لکن الله یسلط رسله علی من یشاء»

آنچه خداوند از کفار به رسولش برگردانده و شما اسبی و شتری بر آن نتاختید. اما خدا پیامبران خود را بر هر که بخواهد مسلط کند. [1]

و آن گاه چون آیه «و آت ذا القربی حقه» اسراء/ 26 نازل گردید پیامبر (ص) فدک را به فاطمه زهرا (س) دادند که از آن پس فدک دست فاطمه زهرا (س) بود و خانواده علی (ع) و بنی هاشم از عایدات آن استفاده می کردند.

پس از رحلت پیامبر (ص) ابوبکر ان را از دست فاطمه (س) گرفت و نماینده آن حضرت را از آنجا بیرون کرد.

لازم است اشاره شود که رسول خدا (ص) از «فیء» و اراضی دیگر به اشخاص دیگری زمین و مزرعه داد. از جمله:

ابوبکر، زبیر، عمربن الخطاب، عبدالرحمن بن عوف، صهب بن سنان، ابوسلم بن عبدالاسد، سهل بن حنیف، ابودجانه، وائل بن حجر، علی بن ابیطالب و… رسول خدا (ص) می خواست زمینها و املاک دست مسلمانها باشد و بی صاحب نماند و مردم از آنها استفاده کنند. پس از رحلت پیامبر (ص) هیچ کدام از این زمینها پس گرفته نشد مگر فدک.

به هر حال فاطمه زهرا (س) چون از ماجرا باخبر شد پیش ابوبکر رفت و فرمود: «پدرم فدک را به من داده است.» ابوبکر گفت: «آیا شاهدی داری؟» آن حضرت، علی (ع) و ام ایمن و ریاح غلام رسول خدا و حسن و حسین (ع) را شاهد آوردند.

ابوبکر حسنین و ریاح را نادیده گرفت و گفت: «با یک مرد و زن نمی توانی مستحق فدک باشی. در این کار باید دو نفر مرد یا یک مرد و دو زن شاهد باشد.» عجبا !!! آیا ابوبکر
نمی دانست که فاطمه (س) راستگوست. آیا کسی که آیه تطهیر درباره او نازل شده، کسی که غضب خدا در غضب او و رضای خدا در رضای اوست، می شود گفت: چنین کسی دروغ ادعا می کند؟ !!!

آیا احتمال داشت علی (ع) به دروغ شهادت دهد؟!!!

آیا احتمال داشت حسن و حسین (ع) هر چند به بلوغ نرسیده بودند دروغ بگویند؟ با آن که آیه تطهیر درباره آنها نازل شده بود.

آیا ریاح غلام رسول خدا (ص) به علت غلام بودن می بایست شهادتش نادیده گرفته شود؟

آیا کسی نبود از ابوبکر بپرسد چرا فقط از فاطمه (س) شاهد می خواستی؟ و از کسان دیگر حتی از خودت که آن حضرت  از اموال بنی نضیر به تو داده بود شاهد نخواستی؟!!!

در اسلام شاهد بر عهده مدعی است فاطمه (س) که «ذوالیه» بوده، لازم بود ابوبکر شاهد بیاورد.

بالاخره حضرت زهرا (س) صلاح بر آن دید که شکایت را نزد مهاجران و انصار برد. به همین جهت چادر بر سرش کرده به مسجد وارد شد. ابوبکر در مسجد بود و جماعت زیادی از مهاجر
و انصار نیز حضور داشتند. پشت پرده نشست و ناله کرد. حاضران از شنیدن ناله فاطمه (س) گریه کردند و مسجد یکپارچه گریه شد. مقداری منتظر ماند تا حاضران آرام گیرند. آن گاه لب به سخن گشود و چنان خطبه ای خواند که همه را مات و مبهوت کرد و خلیفه را استیضاح نمود.

چون این استیضاح نیز فایده ای نبخشید و مسلمانان به دفاع برنخاستند و از پاره تن
رسول الله (ص) حمایت نکرده، خلیفه با قیافه حق به جانب گفت: «اموالی که مصادره شده در صلاح مسلمین به کار خواهد رفت ما نفع شخصی را قصد نکردیم.»[2]

پس با بیان همگان باید بدانند که برای غصب خلافت چه کارهایی که صورت نگرفته است و حضرت زهرا (س) به عنوان یک زن از هر نوع فداکاری در حق ولایت کوتاهی نکرده است. پس ضرورت دیدم این مسئله را به صورت تحقیق درآورم تا هم برای خود و دیگران این مسئله به خوبی روشن شود.

 اهمیت مسئله

مسئله فدک به قدری مهم بود که موجب تقویت خلافت می شد به طوری که ابن ابی الحدید در کتاب خود نقل می کند:

«به یکی از متکلمین شیعه که علی بن تقی نام داشت گفتم: «آیا فدک نخلستان کمی و آبادانی کمی نبود؟»

گفت: «نه، جداً مهم بود. قصد ابوبکر و عمر از منع فاطمه (س) آن بود که مبادا علی بن ابیطالب (ع) با محصول فدک تقویت شود و در خلافت با آنها منازعه کند.»

در جای دیگر می گوید: از علی بن فارقی مدرس مدرسه غربی در بغداد پرسیدم: «آیا
فاطمه (س) بر ادعای فدک راستگو بود؟ گفت: آری.

گفتم: پس چرا ابوبکر حرف او را قبول نکرد؟

خندید و به عنوان شوخی گفت: اگر آن روز ابوبکر فدک را به فاطمه (س) می داد فردا
می آمد برای شوهرش ادعای خلافت می کرد. ابوبکر نیز چیزی نمی توانست بگوید. چون راستگو بودن حضرت زهرا (س) را حتمی کرده بود. دیگر نمی توانست در ادعای فاطمه (س) شاهد بخواهد.»

آن گاه خود ابی الحدید می گوید: این سخن حق است هر چند استاد به صورت شوخی بیان کرد.» یعنی ابوبکر با این کارش خواست به طور کلی راه را بر ادعای به حق فاطمه ببندد. (خاندان وحی، سید علی اکبر قریشی، ص 120)

اهـداف:

آشنایی با:

1. زندگی حضرت زهرا (س)
2. عصمت آن بزرگوار
3. مقام و منزلت حضرت
4. ارتباط حضرت با فدک
5. فداکاریهای حضرت در مورد ولایت
6. موقعیت فدک
7. ارتباط فدک با مسئله ولایت
8. غصب فدک توسط خلف
9. ارزش مادی فدک
10. عاقبت غاصبین فدک

مشخصات فدک

فدک قریه ای در حجاز و فاصله آن تا مدینه دو یا سه روز راه بود. این قریه در ابتدا یهودی نشین بود. با قدرت یافتن اسلام در سال 7 هجری به وسیله مسلمانان فتح شد و یهود به قصد در امان ماندن به قولی نیمی از فدک را و به روایتی تمامی آن را به رسول خدا (ص) بخشیدند.

چون فدک به قوه قهریه گرفته نشده بود جزو غنایم جنگی به حساب نمی آمد و به مالکیت خود رسول خدا (ص) درآمد و آن حضرت هم آن را به حضرت زهرا (س) بخشیدند.

بعد از رحلت پیامبر گرامی اسلام خلیفه اول آن را از حضرت زهرا (س) گرفت و از آن به بعد تا شروع حکومت عمر یکی از منابع درآمد عمومی و تامین بودجه حکومتی گردید. اما عمر خود آن را به ورثه پیامبر (ص) سپرد تا روزی که عثمان به حکومت رسید در دست آنان بود.

خلیفه سوم آن را به عنوان تیول به مروان بخشید. مسلماً علی (ع) آن را از مروان باز پس گرفت.

بعضی گفته اند: علی (ع) آن را جزو اموال عمومی قرار داد که تاریخ در این مورد سخنی ندارد و با توجه به این که علی (ع) فدک را حق حضرت زهرا (س) می دانسته بعید است آن را جزو اموال عمومی به حساب آورده باشد. (فدک در تاریخ، تالیف سید محمد باقر صدر، ترجمه محمود عابدی، ص 32)

بحث و نتیجه گیـری

تحقیقی که پیش روی دارید بحثی راجع به فدک می باشد. ولی از آنجا که قبل از بررسی به فدک باید مشخص شود که حضرت زهرا (س) چه شخصیتی بوده و جایگاه او در ارتباط با مقام نبوت و ولایت چگونه است؟ و بعد بپردازیم به فدک و مسائل مختلف مربوط به آن. لذا ابتدا مطالبی در مورد زندگی آن حضرت جمع آوری کرده و سپس از لابلای کتب خوانده شده آنچه راجع به فدک بود و نظرم را جلب کرد روی فیش ها یادداشت کردم.

بعد از یادداشت روی فیش ها آنها را مرتب کرده و کنار هم قرار داده و عنوان بندی کردم.

مطالب آماده شده به 5 فصل تقسیم شد:

فصل اول: به بیان مسئله و ضرورت آن پرداخته و سپس اهمیت و اهداف آن را بیان نمودم.

فصل دوم: درباره ولادت و وقایع مربوط به ولادت حضرت و نسب آن بانوی بزرگوار مطالبی نوشتم.

فصل سوم: راجع به عصمت و سند آن مطالبی آورده شد.

فصل چهارم: در ارتباط با مقام و منزلت حضرت زهرا (س) قلم فرسایی کردم.

فصل پنجم: که اصل تحقیق را تشکیل می داد و مربوط به فدک می شد در ارتباط با موقعیت جغرافیایی و سیاسی فدک و ارتباط آن با نبوت و ولایت و عاقبت غاصبین آن مطالبی آوردم.

از این که به لطف حضرت حق، به مشکلات عدیده ای که در پیش داشتم و محدودیت کلامی توانستم تحقیقی نسبتاً خوب داشته باشم خداوند بزرگ را شاکرم و از واحد تحقیقات و امور پایان نامه های جامعه الزهرا (س) بخش غیرحضوری به خاطر راهنمایی های دلسوزانه شان کمال تشکر و امتنان را دارم.

[1]. سوره حشر/ 6
[2]. خاندان وحی، سید علی اکبر قریشی، ص 118

• چکیده

فصـل اول:

• مقدمه 1
• بیان مسئله و ضرورت آن 3
• اهمیت مسئله 5
• اهداف 6

فصـل دوم: ولادت حضرت زهرا (س)

• ولادت 8
• واقعه ولادت 8
• موقعیت ممتاز حضرت 9

فصـل سوم: عصمت

• عصمت حضرت زهرا (س) 11
• قرآن سند عصمت 12
• رضای خدا در رضای اوست 13

فصـل چهارم: فضیلت

• منزلت حضرت زهرا (س) 14
• برترین زنان عالم 15
• فاطمه (س) خیر کثیر 17

فصـل پنجم: فدک

• مشخصات فدک 20
• فدک یک مسئله سیاسی 21
• فدک میراث نبوت 22
• پیامبران و آیات ارث 23
• علت تکیه حضرت بر مسئله ارث 23
• فدک سمبل امامت 24
• فدک و شهادت ام ایمن 25
• فدک و توبیخ ابوبکر توسط علی (ع) 27
• فدک و بنی امیه 27
• فدک و بنی عباس 28
• ارزش مادی فدک 29
• عاقبت غصب فدک 30
• بحث و نتیجه گیری 31
• منابع و مآخذ 33

منابع

1. فدک در تاریخ، تالیف سید محمد باقر صدر، ترجمه محمود عابدی، انتشارات روزبه با همکاری کتابخانه بزرگ اسلامی سال 1360
2. بحثی کوتاه پیرامون خطبه حضرت زهرا (س)، برگرفته از مباحث حضرت آیت ا… حاج آقا مجتبی تهرانی، تهیه و تنظیم موسسه فرهنگی نور، چاپ اول تابستان 80.
3. خطبه حضرت زهرا (س) و ماجرای فدک، درسهایی از آیت ا… منتظری، چاپ دوم، زمستان 74.
4. رنج های حضرت زهرا (س)، تالیف علامه سید جعفر مرتضی جبل عاملی، ترجمه محمد سپهری، ناشر: ایام با همکاری دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ اول 78.
5. خاندان وحی، تالیف سید علی اکبر قریشی، چاپ پنجم، زمستان 80، چاپخانه گوهر اندیشه، ناشر: دارالکتب الاسلامیه.
6. زندگی نامه 14 معصوم، احمد شهبازی، انتشارات باربد، چاپ اول 82.
7. فاطمه الگوی زندگی، حبیب الله احمدی، انتشارات فاطمیا، چاپ پنجم، پاییز 79.
8. فاطمه زهرا در آینه ی تاریخ، موسسه فرهنگی طلیعه منطق وزارت کار و امور اجتماعی، معاونت فرهنگی و امور بین الملل، انتشارات وثوق، چاپ دوم زمستان 79.
9. زندگانی فاطمه زهرا (س)، سید جعفر شهیدی، چاپ سی و یکم، 1377، چاپ و نشر دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
10. پرتوی از فضایل معنوی فاطمه زهرا (س)، علی سعادت پرور.
11. چرا فاطمه، فاطمه شد.
12. فاطمه (س) نور الهی، علی ثقفی، چاپ اول 1377، ناشر انتشارات هاد، چاپخانه حیدری.
13. تفسیر نمونه، زیر نظر استاد آیت ا… مکارم شیرازی، با همکاری جمعی از نویسندگان، ناشر: دارالکتب الاسلامیه، چاپ دهم، بهار 71.
14. تفسیر المیزان، علامه محمد حسین طباطبایی، مترجم: حجه الاسلام والمسلمین سید محمد باقر موسوی همدانی، چاپخانه دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.