نقش مادر در تربیت از نگاه سنت، دین و علم

مادران عزیز آیا تا به حال از خود پرسیده اید چرا ما ؟ چرا ما زنان باید نگران زندگی های خود باشیم ودائماً به فکر چاره جویی باشیم ؟ پس مردان چه ؟ آیا تنها مسئولیّت امرار معاش کافی است که آنها به مسائل دیگر زندگی فکر نکنند؟

در جواب این سوالات زن و خلقت برتري و مطرح می شود ، اگرچه در جوامع مختلف دیروز و امروز دنیا سعی شده است تا این برتری کتمان شود وزنان را به طریقی موجودات       پست تری به شمار آوردن . امّا حقیقت غیرازاین است، جنس مرد از کودکی در دامان مادر تربیت وپرورش می شود ، در جوانی شخصیّتش در اثر معاشرت با همسر تکامل می یابد ، به او تکیه  می کند و در پیری از حمایت او برخوردار می شود.

آناتول فرانس می گوید : « اگر زن در جهان نبود زندگی قدر و منزلتی نداشت ، زن رسماً مربّی مرد ومهذّب اخلاق اوست .»

سلن قانون گذار باستانی می گوید : « زن است که مردان بزرگ می پرورد . مرد هرچقدر هم که در سایه ی ورزش، دانش و بینش بزرگ وبا نفوذ شود، باز هم زن در مادری و پرورش این گونه مردان بزرگ ازهرسه عامل بیشتر است .»

خانم های عزیز! باورکنید مردان ما هم مانند بچّه های ما بدون ما نمی توانند زندگی کنند . تمام فعّالیّت های مرد در زندگی به خاطر زن است . زن نه تنها به عنوان مادر بلکه در قالب همسر تنها شریک مرد در هنگام درماندگی است و اوست که کام تلخ مرد را با مهربانی های خویش شیرین می کند و رنگ آزردگی ها را از خاطر او می زداید .

اگر شما به اوایل تاریخ بشر نگاه کنید ، خواهید دید در هر جامعه ای که زن محترم بوده ، مردان آزاد وبا تقوا تر بوده اند . دراین باره پل والری معتقد است « آن چه در زندگی یک مرد مهمّ است عشق به زن است .» منظور او از زن، تنها یک همسر نیست ، بلکه عشق به مادر هم می تواند از عوامل مهمّ تکامل یک مرد باشد. او معتقد است عشق مرد به زن موجب تکامل اعتماد به نفس که فزاینده ی نیروی آدمی است می شود ، از این روست که در جوامع مختلف به صورت های گوناگون بیان شده است که مادر مایه ی زندگی است .

برتری جنس مونّث برمذکّردرپذیرش تعلیم و تربیت از همان دوران کودکی به خوبی مشهود است .

تعریف وتبیین موضوع :

واژه ی تربیت ازریشه ی (رَبَوَ ) به معنای افزایش ونمواست وبطورکلّی باید بررسی شود که مادرچگونه رفتاری را داشته باشد تا فرزندان موفّقی تربیت کند ونقش مادردرتربیت فرزندش به چه اندازه است ؟ واینکه مادرباید بداند اگردراین امرخطیرسستی کند ونوجوان را به حال خود رها کند نوجوان دچارچه مشکلاتی درهمان زمان حسّاس زندگی وهم دوره های بعدی زندگی خواهد شد واگراین نوجوان به ابتذال کشیده شود مادرباید بداند که این یک نفرمی تواند جمع زیادی را گمراه کند ، چرا که انسان موجودی اجتماعی است ، هم براجتماع اثرمی گذارد، هم ازاجتماع تاثیرمی پذیرد . بنابراین وظیفه ی مادراست که باید ها ونباید ها را به فرزندش بیاموزد تا بهشت زیرپای آن مادرشود .

ضرورت واهداف تحقیق :

ضرورت انتخاب این موضوع اهمیّت نقش مادر درتربیت نوجوان ا ست چرا که بیشترین ارتباط با خانواده مخصوصاً مادربه عنوان مدیرخانه می باشد .

مادرباید همّت کافی درامرتربیت داشته باشد چرا که پیروزی ها وموفقیّت ها وعدم آنها درفرزندان به مادربستگی دارد ومادروقتی جایگاه ونقش خود را شناخت با کمک ویاری گرفتن ازخدا می تواند فردی موفّق را به جامعه عرضه کند ومانع ازاثرتهاجم فرهنگی درروحیّه ی حسّاس نوجوان خود شود.

اهداف تحقیق :

1. دردوران نوجوانی به دلیل دوره ی حسّاس بلوغ درآن ، اهمیّت بسزایی درتربیت فرد دارد واهمال وسهل انگاری دراین مقطع حسّاس زندگی ، اثرات سوئی برفرد وجامعه دارد .
2. مادر نقش مهمّی درتربیت فرزند دارد ، چه دردوران بارداری وچه بعد ازآن . مادرباید وظایف خود را درتمام جنبه های تربیتی ، دینی، اجتماعی، عاطفی و… بشناسد وعملاً آنها را را درتربیت فرزند بکاربرد.
3. هدف من آشنا کردن مادران با وظایفشان است وهم اینکه خودم با وظایفم درآ ینده        آشنا شوم.

پیشینه ی موضوع :

درمورد موضوع تربیت کتاب هایی نوشته شده که به چند دسته تقسیم می شود :

1. کتاب های تفسیری : ازجمله تفسیرمجمع البیان ( طبرسی)، تفسیرالمیزان(علاّمه طباطبایی) تفسیرنمونه ( مکارم شیرازی)
2. کتاب های روایی : مانند الکافی ( شیخ کلینی) ، غررالحکم ودررالکلم، مستدرک الوسائل، بحارالانوار، وسائل الشّیعه
3. کتاب های تربیتی : برخی ازکتاب های تربیتی که دراین تحقیق مورد استفاده قرار گرفته به شرح ذیل می باشد :

یک – نقش مادردرتربیت ( دکترعلی قائمی)

این کتاب شامل 15 بخش می باشد که بخشهای اهمیّت مادر، خصایص یک مادرخوب، درطریق مادرشدن، نقش فرهنگی مادر ، نقش معنوی مادر، دراین تحقیق مورد استفاده قرار گرفت . این کتاب به زبانی ساده وروان به تحلیل مطالب پرداخته ا ست .

دو- بلوغ (اکرم حیدری)

این کتاب ازسه فصل تشکیل شده ومن ازفصل دوّم «بلوغ» وازبحثهای رشدجسمانی وروانی، بلوغ وخانواده ، ( انواع خانواده و…) ، خواسته ها وتوقّعات نوجوان ازوالدین ، نقش آموزش وپرورش، نیازهای اجتماعی نوجوانان وجوانان استفاده کردم .

دراین کتاب مساله ی بلوغ ومطالب پیرامون آن مورد بررسی قرارگرفته وانواع خانواده ها وچگونگی رفتاروبرخورد با نوجوان مورد بررسی قرارگرفته است .

سه- روان شناسی نوجوان ( دکترعلی اکبرشعاری نژاد)

این کتاب شامل 8 فصل می باشد ودرآن به مساله ی بلوغ ونوجوانی بطورمفصّل پرداخته شده. درفصل 2 روان شناسی بلوغ ونوجوانی ، فصل 4 نوجوانی ، فصل 6 رشد وتکامل عاطفی واجتماعی نوجوان ، فصل 7 مسائل نوجوانان ودرفصل 8 بزهکاری نوجوانان بررسی شده است. من ازاین کتاب بهره ی زیادی بردم وبیشترین مطالب را تقریباً ازاین کتاب استفاده کردم ، کتاب جامع وکاملی درزمینه ی روان شناسی نوجوان می باشد.

چهار- مشکلات نوجوانی وجوانی ( ابوالقاسم اکبری)

این کتاب شامل 2 فصل می باشد که به مسائل نوجوانی وجوانی پرداخته ودرآن بیشترمشکلات نوجوان بررسی شده مانند دروغگویی ، دزدی و… که من درتحقیق خود دربخش مشکلات نوجوان ازاین کتاب استفاده ی زیادی کرده ام .

این کتاب علاوه بر تشریح مشکلات دوره ی نوجوانی به راه های درمان مشکل هم پرداخته است .

پنج- زنان توانمند( لوئیزال هی ، مینا اعظامی)

این کتاب شامل 11فصل می باشد ونویسنده ی آن خانمی خارجی است که به بیان دیدگاه خود درمورد زنان توانمند پرداخته است . من درقسمت تربیت عاطفی نوجوان ازاین کتاب استفاده کردم ، این کتاب روشهای توتنمند کردن زنان را بیان کرده ودرکل کتاب جالبی است.

امّا من در این تحقیق بطورجامع به مساله ی تربیت ونقش مادردرتربیت نوجوان ، دوران بلوغ ونوجوانی و مشکلات این دوران و راه های درمان آن پرداخته ام.

فرضیه ها یا سوالات اصلی و فرعی :

1. نقش مادر در تربیت فرزند از دیدگاه قرآن را بیان کنید؟
2. نقش مادر در تربیت فرزند از دیدگاه سنّت چیست؟
3. معنای تربیت چیست؟
4. تربیت از چه زمانی آغاز می شود؟
5.  خانواده چه تاثیری در تربیت فرزند می تواند داشته باشد؟
6.  نقش مادر در تربیت فرزند از دیدگاه علم را بیان کنید؟
7. سن نوجوانی از چه زمانی شروع می شود؟

تعریف ریشه ی واژه ی تربیت

برای تربیت تعاریف متفاوتی ارائه شده واین تفاوت ها ناشی ازاختلاف درمورد ریشه ی  این کلمه است .

برخی آن رامشتق از« ربّ » می دانند ومناسب باآن تربیت راتعریف می کنند.

قیّومی درکتاب المصباح المنیر خاطرنشان نموده که اگراین کلمه « ربّ » به غیرعاقل مضاف شد، به مفهوم مالک است ، ولی اگربه عاقل مضاف شد، به معنای سیّد است.

جوهری هم درصحّاح اللّغه آن رابه معنای مالک، اصلاح کننده وتمام کننده می داند.

راغب می گوید: « واین کلمه ( رب ) منصوب است به کلمه ی رب که مصدر است ، دراین صورت رب به کسی می گویند که علم را اصلا ح می کند ، می پروراند وتکمیل می کند مانند حکیم . یا به کسی گفته می شود که تمام اینها را در مورد خود به وسیله دانش  اعمال می کند (یربّ نفسه بالعلم ) درنتیجه معنای تربیت عبارت خواهد بوداز فراهم نمودن بستری برای برانگیختن ورشد هر گونه استعداد بالقوه دریک موجود، به نحوی که بتواند  به شکلی مستمراورا درراه رسیدن به کما ل وجودی یاری دهد .[1]

تعریفی دیگر برای تربیت ارائه شده است : تربیت از ماده ی ( رَبَوَ) به معنای افزودن ورشد ونموّ کردن آمده ودراصطلاح تعاریف متعددی برای آن ارائه شده است وهرکس از زاویه ای به آن نگریسته وتعریفی خاص از آن کرده است .

زمخشری برای کلمه ی تربیت معنای رشد را عنوان می نماید ، معجم ابو بسیط تربیت را عبارت ازتغذیه ی جسمی ، رشد فکری وفرهنگی انسان می داند ودرکتاب تاج العروس کلمه ی تربیت ، مفهومش با این مثال روشن شده است ( کسی که فرزند خود را تعلیم می دهد ) که به مرحله ی ادراک وبلوغ نائل شود .

ازدیدگاه اسلام ، تربیت، مجموعه روش هایی است که ازابتدای تولّد وحتّی قبل ازآن باید به کاربرد تا استعدادهای نهفته دروجود انسان رشد ونموّ لازم را پیدا نموده ودرمسیرتکامل قرارگیرد .1

تربیت عبارت است ازهرگونه فعالیتی که معلمان ، والدین یا هر شخص به منظور         اثر گذاری بر شناخت ، نگرش ، اخلاق ورفتار فردی دیگر بر اساس اهداف از پیش تعین شده، انجام می دهد .

البته اهداف ومحتوای تربیت نسبت به هر فرد ، گروه یا مکتبی متفاوت است . طبق این تعریف نه مربی تنها به معلم اطلاق می شود ونه متربی به دانش آموز . هم چنین محیط تربیت نیز اعم از مدرسه ومحیط های آموزشی است وشامل مدرسه ، خانه ، محل کار وحتی کوچه وخیابان نیز می شود .2

تربیت دینی نوجوان

منظورازتربیت دینی ، پرورش شوروشوق فطری نوجوان نسبت به جلال وجمال الهی است نه ارائه ی مستقیم معارف الهی .

هدف ازتربیت دینی عشق به دین است نه انتقال دین ! چه زیبا فرمود آن عالم عامل وعارف کامل که : « فطرت عشق به کمال است .»

آن چه والدین دراین مرحله تجربه می کنند ، نه انتقال می یابد ونه به کسی آموخته می شود، بلکه آن رادروجود خویش کشف می کند ، می طلبد وحس می کند . این ها مفاهیمی نیستند که بتوان ازبیرون وبدون حضوروجودی وشوق درونی به کسی آموخت بلکه باید آنها راحس وکشف کرد .4

باید به نوجوان گفته شود که دین تنها دراعمال عبادی ازقبیل نمازوروزه وامثال آن خلاصه نمی شود ، ازدیدگاه اسلام دین سراسر زندگی انسان رادربرمی گیرد وچون روحی باید درکالبد حیات آدمی دمیده شود ، براین اساس ، تلاش برای تحصیل معاش ، کسب علم ، معاشرت با مردم و… همه ازاجزای دین هستند واگرالهی به طرزی که درتعالیم دینی آمده است  انجام پذیرند ، عبادت محسوب می شوند ، ازاین رو سراسر زندگی یک فرد خودشناس ودین دار، حتّی خوردن وخوابیدن اوعبادت است .

درتربیت دینی کامل کودکان ونوجوانان به این نکته ی مهمّ باید توجّه داشت که آنها گمان نبرند که دین منحصر به برخی واجبات الهی عبادی است ، بلکه هم چنان که به نمازوروزه اهمیّت می دهند ، باید به راست گویی ، امانت داری ، خیرخواهی ،وظیفه شناسی و… نیز بها بدهند وهمه ی آنها راوظایف دینی خود بدانند .5

1-  سید مهدی برومند ،شیوه های تعلیم در قرآن و سنت، ص 28 و 27
2- عصام عیتاوی ، تربیت و آموزش کودک در اسلام ، دکتر عبدالصاحب یادگاری ، چ 1370، ص 9
3- سید علی حسین زاده ، سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت ،  ج 1 ص 12
4- دکتر عبدالعظیم کریمی ، رویکردی نمادین به تربیت دینی با تاکید بر روش های اکتشافی، ص 112
5- دکتر سیّد احمد احمدی ، روان شناسی نوجوانان و جوانان ، ص 60

فصل اوّل

• کلیّات
• ۱- تعریف و تبیین موضوع
• ۲- ضرورت و اهداف تحقیق
• اهداف تحقیق
• ۴- فرضیه ها یا سوالات اصلی و فرعی
• ۵- روش تحقیق

فصل دوّم

• تربیت
• تعریف ریشه ی واژه ی تربیت
• ارزش تربیت
• فطرت و تربیت
• توصیه به فراگرفتن علم
• اهمیت تربیت اولاد
• روش الگویی در تربیت فرزندان
• تربیت به وسیله ی دوست
• قاطعیت در تربیت
• آثار تنبیه بدنی

فصل سوّم

• مادر و نقش او در تربیت
• 1- زن سازنده ی شخصیّت مرد
• 2- زن در نقش مادری
• 3- نقش مادری ، تنش زا و پاداش دهنده
• 4- فرزند یا حاصل وجود مادر
• 5- مادر و فرزند
• 6- مادری چیست ؟
• 7- ویژگی های مادر حقیقی
• 8- مادر الگوی فرزند
• 9- ضرورت تقوا و هدف داری برای مادر
• 10- چگونه بعضی والدین کنترل رفتاری ندارند
• 11- چگونه رفتارمان را اصلاح کنیم
• 12- چگونه کم شدن احترام مادران موجب کم شدن احترام خانواده ها شد.
• 13- چگونه مادران موفّقی شویم ؟

فصل چهارم

• تربیت دینی نوجوان
• ضرورت درک نوجوان
• مسئولیّت پدران و مادران در تربیت دینی نوجوانان
• انتخاب همسر مناسب
• ۱- راهنمایی فرزند به جانب ایمان به خدای تعالی
• ۲- ایجاد خصلت خشوع و تقوا وعبودیّت در اعماق وجود فرزند
• ۳- پرورش حسّ حضور و نظارت الهی
• ویژگی های تربیت دینی نوجوان
• راه های تقویّت رفتار مذهبی
• مادر وپرورش عاطفی فرزندان
• تربیت اجتماعی نوجوان