مدیریت تولید JIT (تولید به هنگام)

نگهداری و تعمیرات (نت) دو مفهوم بسیار مهم و دو مقوله اساسی هستند که تحقق و عمل بدانها موجبات بقا و تداوم خطوط مختلف تولید  و کاهش هزینه ها  را فراهم می آورند. با پیچیده تر شدن وسایل و امکاناتی که انسان برای رفع نیازهای روز افزون خود بکار می گیرد ، امر استفاده بهینه و نیز  اقتصادی بودن این وسایل و امکانات بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است .روشهای پیچیده تولید و امکانات و ماشین آلاتی که در این راستا مورد استفاده قرار می گیرند، نیازمند این است  که با حداقل هزینه، بیشترین استفاده از آنها صورت گرفته و کارایی آنها را تا جایی که ممکن است افزایش داده عمر مفید آنها را بالا برد و از این رهگذر هزینه های کل مربوط به قیمت تمام شده محصولات را کاهش داد .در جهان صنعت امروز موضوع رقابت و تسخیر بازار بیش از پیش مطرح است و کیفیت بالا و قیمت مناسب محصولات است که توان مطرح شدن در میدان رقابت و مسابقه را دارا می باشند .در غیر اینصورت طرح تولید محکوم به فناست .

اهداف نگهداری و تعمیرات

افزایش میزان سرمایه گذاری افزایش ظرفیت تولید بکار گیری بیشتر  سیستمهای اتوماتیک مدیریت صحیح در امر نگهداری و تعمیرات موجود و پیوسته در جهت بهبود آن کوشش شده است  ،برنامه ریزی تولید و نیز کنترل و ثبت هزینه ها به راحتی صورت گرفته و بازدهی نیز همواره افزایش یافته است .

اصلی ترین هدف سیستم نگهداری و تعمیرات همان بهینه کردن تواناییهای ماشین آلات به منظور رسیدن به حداکثر تولید و کاهش فرسایش و خرابی آنهاست .دستیابی به اهداف دیگری نیز در کنار رسیدن به هدف اصلی مدنظر می باشد که عبارتند از :

• ایجاد آرشیو مدارک فنی به عنوان بانک اطلاعاتی کارخانه
• بررسی و آنالیز فنی اقتصادی نگهداری و تعمیرات انجام شده
• کاهش هزینه های انرژی مانند(برق،سوخت و غیره)
• کاهش هزینه های ناشی از ضایعات مواد، قطعات یدکی و ابزار
• ایجاد زمان توقف کمتر در مقابل تولید بیشتر که نتیجتاً قیمت تمام شده  محصول را کاهش  می دهد
• کاهش هزینه های تعمیرات تکراری و متوالی و در نتیجه استفاده بهتر از قطعات یدکی و نیروی انسانی
• افزایش کیفیت تولید و جلوگیری از ضایعاتی که بر اثر خرابی ماشین آلات بوجود می آید
• جلوگیری از سرمایه گذاری سنگین جایگزینی به قیمت افزایش عمر مفید ماشین آلات

روند تکاملی  نگهداری و تعمیرات

نگهداری و تعمیرات از روزی که بشر اولین ابزار خود نظیر چاقوی سنگی ، چماق و… را ساخت وجود داشته است . بعنوان مثال ، تیز کردن چاقو ، خود نوعی نگهداری و تعمیر محسوب می شود .

کارگر قرون وسطایی دارای ابزارهای پیشرفته تری مثل آسیاب ،ماشین تراش و مته بود و عملاً کارهای تعمیراتی را خود انجام می داد . بعداً با توسعه ماشینهای جدید نظیر ماشین بخار و ماشین احتراق و نیز ماشینهای پیچیده تر از قبل نیاز بیشتری به نگهداری و تعمیرات احساس گردید .

مفاهیم و تعاریف سیستم نگهداری و تعمیرات

الف)نگهداری

مجموعه فعالیت هایی که بطور  مشخص و معمولاً به صورت برنامه ریزی شده و با هدف جلوگیری از خرابی ناگهانی ماشین آلات و تجهیزات و تاسیسات انجام گرفته و با این کار قابلیت اطمینان و در دسترس بودن آنها را افزایش می دهیم . فعالیتهای نگهداری لقب می دهیم .

ب) تعمیرات

شامل مجموعه فعالیت هایی است  که بر روی یک سیستم یا وسیله ای که دچار خرابی و یا از کار افتادگی گردیده ، انجام می دهیم تا آن  را به حالت آماده و قابل بهره برداری بازگردانده و رد جهت  انجام وظیفه ای که به آن محول گردید ه است ، آماده اش سازیم .

از تعریف فوق براحتی در می یابیم که  از کار افتادگی هر وسیله یا سیستم ، یک متغیر تصادفی است که می توان وقوع ان را بصورت تخمینی پیش بینی کرده و برای رفع و تعمیر آن ، آمادگی لازم را از قبل احراز نمود. انجام این امر مستلزم اتخاذ تدابیر لازم و برنامه ریزی صحیحی است که تحت عنوان برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات  نامگذاری شده است.

نقش برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات در کارخانجات

نگهداری  و تعمیرات  به مجموعه  فعالیتهایی اطلاق می گردد که سبب افزایش عمر مفید  ماشین آلات  می شود  و کاهش مصرف قطعات یدکی و انرژی  و هزینه را نیز به دنبال  دارد  و کارایی و راندمان  عملی ماشین آلات را افزایش می دهد . با نگهداری و تعمیرات  باید بیشتر برخوردی مهندسی و عملی شود  تا برخوردی  تئوریک و غیر عملی .

اگر چه  از مبانی عملی در تدوین سیستم استفاده  می شود . ولی شرایط هر کارخانه و نیازها و مشکلات  آن را نیز نمی توان نادیده گرفت و لذا باید سعی بر این  باشد که  سیستم نگهداری و تعمیرات  را با همکاری مهندسان و کارشناسان هر کارخانه تدوین نمود. تا چنین سیستمی  در زمان اجرا با کارخانه  بیگانه و دور از ذهن پرسنل اجرایی نباشد  در تدوین سیستم و اجرای آن نقش نیروی انسانی و طرز تفکر و نگرش پرسنل فنی به سیستمی که تدوین یا اجرا خواهد شد  را باید درنظر داشت  و باید متوجه بود  که هر سیستم یا روش جدید در پرسنل و نیروی انسانی  دوگانگی ایجاد کرده و این  دوگانگی مقاومت هایی را از طرف پرسنل به دنبال دارد ، لذا ظرفیت کار را نباید از دست  داد و اگر که  اصل مهم اساسی در اجرای هر سیستم قاطعیت در مدیریت است ، اما ایجاد انگیزه در پرسنل  برای اجرای سیستم یکی از ضروریات مهم می باشد  و تفهیم این نکته که ( افراد هستند که برنامه  را اجرا  می کنند نه آدم های آهنی ) سنگینی مسئولیت  ما را بعنوان تدوین  کننده سیستم بیشتر می کند ولذا مشارکت دادن افراد متخصص در تدوین سیستم هم از مقاومتهای احتمالی آنها جلوگیری می کند و هم اطلاعات و دستورالعملهای جمع آوری شده را غنی تر و قابل  اجراتر می سازد .

لزوم استفاده از سیستم برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات  در تولید

پیشرفت سریع تکنولوژی و همه گیر شدن صنعت  و گسترش ان در تمامی نقاط جهان و افزایش سرمایه گذاریها در صنایع و محدودیتی که در منابع  و مواد اولیه  مورد نیاز  وجود دارد . مسئله  کارایی و بهره وری  را بصورت مهمترین  مسئله نزد صاحبان صنایع و مدیران مسئولان  رد صنعت مطرح نموده است . (کارایی در مورد هر مکانیزمی به این مفهوم  است که  با صرف کوتاهترین  فاصله  زمانی  و حداقل  کار و کمترین  وسایل بالاترین  راندمان کاری از ان مکانیزم دریافت گردد.

این هدف  زمانی مهمتر و درخور  توجه بیشتر جلوه می کند که تجزیه و تحلیلی از رقابتهای صنعتی  شدیدی که در بازارهای جهانی و داخلی وجود دارد را تجزیه و تحلیل نماییم. اساس این رقابتها ناشی از تغییرات هنگفت در سرمایه گذاریها ، افزایش ظرفیتهای تولیدی و بکارگیری  روزافزون  سیستمهای اتوماتیک  است  ووجود این شرایط تولیدی، موسسات را بر ان داشته  است که  برای حفظ استعداد تولیدی و مقاومت در برابر عوارض ناشی از نوسانات اقتصادی  در دست  داشتن  حاشیه های امنیت  کافی همواره درصد تقویت کادر مدیریت خود بوده و با بکارگیری تکنیکهای  صحیح و کارا  بالاترین  میزان بازدهی  و سود را برای موسسه  و صنعت خود ایجاد نمایند . دستیابی به  این امر  مهم زمانی برای صاحبان صنایع حاصل می شود که  با مسائل تولیدی با دیدی منطقی  و دقیق و همراه با برنامه ریزی صحیح برخورد نمایند . یکی از مسائل عمده موسسات تولیدی ، حفظ آمادگی و عملیاتی نگه داشتن تجهیزات ، ماشین آلات و تاسیسات تولیدی است و اصولی ترین  راه حل این مسئله  استفاده از سیستم برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات مخصوصاً سیستم تعمیرات پیشگیری می باشد  اساس این سیستم در این نکته است که پس از گذشت مدت معینی از کار کردن ، تجهیزات و دستگاههای تولیدی و یا خدماتی مورد بازدید و تعمیرات برنامه ای قرار گیرند . بدیهی است تعداد و زمان بین بازدیدها و انجام تعمیرات بستگی به ساختمان و شرایط بهره برداری از تجهیزات دارد .

طراحی بخش نگهداری و تعمیرات در کارخانه و سازماندهی آن

مجموعه عواملی مرکب از امکانات انسانی و پرسنلی ،تسهیلات ، ساختمان و تاسیسات ، ساختار بخش نگهداری و تعمیرات را برای تحقق هدفهای ذکر شده  ممکن  می سازند . این مجموعه بایستی  دارای ارتباطات مشخص و تعریف شده ای با هم بوده و بتوانند در قالب یک سازمان انجام وظیفه نمایند . برای رسیدن به این اهداف مجموعه و یا بخش آنچنان بایستی سازماندهی شود که علاوه برآنکه اختلالی در سازمان اصلی کارخانه بوجود نیاورد، همچنین بتوانند باعث بهتر کارکردن و موثر بودن  سیستم گردد. در ایم مورد  تعریفی را برای سازمان  و یا بخش نگهداری و تعمیر در کارخانه می توان به صورت زیر بیان نمود .

مجموعه ای از عوامل پرسنلی ، تجهیزات ، تسهیلات و ساختمانها با اهداف  تعریف شده طوری در کناتر یکدیگر  قرار گیرند که بتوانند بطور موثر و مفید جوابگوی نیازهای پیشگیری و تعمیراتی منظم دستگاهها باشند .

سازمان تشکیلات نگهداری و تعمیر در هر کارخانه  و موسسه صنعتی بسته به نوع فعالیت واحد صنعتی ، نوع محصول ،ماشین آلات و فرهنگ  نگهداری و تعمیر در کارخانه متفاوت می باشد و نمی توان  سازمان  و یا ترکیب استاندارد و ثابتی برای آن در نظر گرفت.

اصول سازمان تشکیلاتی نگهداری و تعمیرات

ساختار اصولی سازمانی برای نگهداری و تعمیرات شامل برقراری مسئولیتها رد سطوح مختلف و اختیاراتی است که  به آنها محول می گردد. نوع سازماندهی  و بزرگی و کوچکی چنین سازمانی بستگی  به نوع سیستم  تولیدی ، مقدار حجم تولیدی  و اصولاً مقدار سرمایه گذاری اولیه دارد .  هدفها ممکن است از یک سیستم به یک سیستم تولیدی دیگر فرق کند و این بستگی به نوع عملیات تولیدی دارد .

ولی هنگامی  که محصول  در شرف  تولید  باشد ، هدف اصلی  ممکن است حداقل  کردن هزینه نگهداری نباشد بلکه  بجای ان بایستی  هزینه هر واحد تولیدی را به حداقل رساند .

همچنانکه  هدف اصلی  تولید ان است  که سود هر کمپانی یا شرکت را به بالاترین  حد رسانده و یا اینکه  سود حاصل از یک واحد تولیدی را به حداکثر برسانند، بسیار دیده و تجربه شده است که بیشتر صنایع با اضافه کردن هزینه های نگهداری و تعمیرات به یکی از هدفهای که حداکثر سود هر واحد تولیدی است ، رسیده اند .

بنابراین لزومی ندارد که حتماً یکی از اهداف حداقل کردن هزینه های نگهداری و تعمیرات باشد ، بلکه  بایستی تعادلی بین این هزینه ها و هدفهای تعریف شده بوجود آید. در بسیاری از سیستمهای تولیدی خوابانیدن عملیات و دوباره عملیات را شروع کردن همراه با اتلاف بسیاری از مواد  اولیه می باشد . مانند  ماشین پلاستیک تزریقی و کوره های ذوب چدن و غیره .

• مقدمه    ۱
• اهداف نگهداری و تعمیرات    ۱
• نگهداری و تعمیرات    ۳
• روند تکاملی  نگهداری و تعمیرات    ۳
• مفاهیم و تعاریف سیستم نگهداری و تعمیرات    ۷
• نقش برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات در کارخانجات    ۸
• لزوم استفاده از سیستم برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات  در تولید    ۹
• مراحل برنامه‌ریزی ( نت ) بصورت کاربردی    ۱۱
• معایب ناشی از نداشتن سیستم نگهداری و تعمیرات    ۱۲
• علائم فقدان سیستم نگهداری و تعمیرات    ۱۳
• انواع فعالیتها و روشهای نگهداری و تعمیرات    ۱۴
• تقسیم بندی انواع فعالیتهای نگهداری و تعمیرات    ۱۸
• نگهداری و تعمیرات کنترلی   ۲۰
• نگهداری و تعمیرات زمان بندی شده    ۲۰
• نگهداری و تعمیرات مبتنی بر شرایط    ۲۱
• تشکیلات و سازمان مورد نیاز برای سیستم نگهداری و تعمیرات    ۲۲
• طراحی بخش نگهداری و تعمیرات در کارخانه و سازماندهی آن    ۲۳
• اصول سازمان تشکیلاتی نگهداری و تعمیرات    ۲۵
• شرح وظایف پرسنل نگهداری و تعمیر   ۳۰
• ارتباط واحد نگهداری و تعمیربا سایر قسمتهای کارخانه    ۳۳
• نحوه پیاده سازی سیستم نگهداری و تعمیرات    ۳۵
• استاندارد های بازرسی فنی     ۳۷
• استانداردهای سرویس    ۳۸
• استاندارد های تعمیر   ۳۸
• استاندارد های روشهای کار تعمیرات   ۳۸
• مسیر حرکت و جریان اطلاعات  نت    ۴۰
• روشهای کاهش هزینه های نت    ۴۱
• منابع :   ۴۳

منابع

1. ماهنامه صنعت نساجی – شماره 209- آشنایی با سیستم نت در کارخانه نوشته مهندس حسن زنجانی
2. نگهداری ماشین‌آلات و تجهیزات – نویسنده : ایوا وكوبایاشی – مترجمین : دکتر مهدی غضنفری – مهندس فرناز ناصر شریعتی
3. مدیریت تولید – دکتر جعفرنژاد
4. مدیریت تولید – دکتر سید مسعود سیدی
5. مدیریت تولید – سید عباس کاظمی و مسعود کسایی
6. برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات – علی حاج شیر محمدی
7. نگهداری و تعمیرات – شرکت خدمات علمی صنعتی خراسان – نویسنده : مهندس محمد طاهر آهنگری