مديريت اخلاقی و ویژگی ها و شرایط اجرای قانون اخلاقی

آنچه در مدیریت به عنوان سرلوحه قرار می گیرد اخلاق است . در این مقاله با مباحث متناوبی از قضاوت در خصوص مدیریت اخلاقی روبه رو می شویم . مثلاً صحیح ، مناسب ، منصفانه واژه های اخلاقی هستند که بیانگر نوعی قضاوت منصفانه در خصوص مدیریت می باشد . این ها باورهای اخلاقی هستند که استاندارد رفتاری می باشند . مسائل اخلاقی در مدیریت بیانگر تقابل بین عملکرد اقتصادی و عملکرد اجتماعی در قالب تعهدات مختلفی نظیر حمایت از کارگران و کارکنان محلی ، حفظ بازارهای رقابتی و … است . حقوق و اخلاق مدیریتی با اعتماد بر عوامل غیر مستقیم اجتماعی و به منظور انتخاب بین صحیح و خطا مشکل می گیرد . و سپس به فلسفه اخلاق مدیریتی می پردازیم . یعنی می توان مشکلات موجود در جامعه را با بهره گیری از ساختار فلسفه هنجاری ، با اعتماد بر اصول اساسی و به منظور انتخاب بین درست و نادرست بررسی کرد . نمونه های بسیاری از قوانین وجود دارند که منعکس کننده قضاوتهای اخلاقی جامعه هستند طرفداران حاکمیت قانون بر این عقیده اند که مجموعه قضاوت های اخلاقی که در قالب قانونی متبلور می شوند تشکیل دهنده ی قوانین اساسی زندگی با یکدیگر در یک جامعه بدون تعدی به حقوق دیگران امکان پذیر است .

در این مقاله به ویژگی ها و شرایط اجرای قانون اخلاقی اشاره می شود . نظیر انجام کارهای با ثبات ، جامع ، منتشرشده پذیرفته ، به طور خلاق در شرایطی ایده آل قانون را مجموعه ای از مقررات با ثبات و فراگیر که به منظور کنترل رفتار انسان در جامعه تدوین شده است . نیز به زمینه های شکل گیری قانون من جمله فرایندهای فردی ، فرایندهای گروهی ، فرایندهای اجتماعی و فرایندهای سیاسی می پردازیم ودر پایان به نگرش فرجام گرایی به عنوان نگرشی به اخلاق مدیریت بر نتایج و غایت اعمال افراد تاکید کامل شده است نه بر نیت ، که در اصطلاح سودمندگرایی نامیده می شود .

مقدمه :

مدیریت . مهمترین عامل در حیات رشد و بالندگی و یا از بین رفتن نهادها ، سازمان ها و اجتماع است و مدیر روند حرکت از وضع موجود به سوی وضعیت مطلوب را هدایت می کند و در هر لحظه برای ایجاد آینده ای بهتر در تکاپوست . در این مقاله با عنوان اخلاق و مدیریت به بررسی طبیعت مشکلات اخلاقی در نهادها پرداخته شده است : بررسی مشکلات موجود و نیز رقابت های پیچیده ای به منظور برقراری توازن بین منافع اقتصادی و تعهدات اجتماعی .

اخلاق در مدیریت بر این اساس که روابط ما با اعضای جامعه ای که در آن فعالیت داریم چگونه است و چگونه باید متمرکز گردد ، استوار است . بدون شک مهمترین و حساس ترین مساله در مدیریت ایجاد تعادل و توازن بین عملکرد اقتصادی و عملکرد اجتماعی است .

اخلاق در مدیریت امروزه از مسائلی نظیر ارتشاء ، دزدی و تبانی فراتر می رود . هنگام مواجهه با چنین مسائلی چگونه باید تصمیم گیری کرد و چه چیزی صحیح ، مناسب و عادلانه است . در این مقاله شیوه ی تصمیم گیری ما در قبال جامعه و مسائل مدیریتی را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد .

همچنین در این مقاله به بحث در خصوص تاثیر اقتصاد بر مدیریت اخلاقی پرداخته می شود و با استخدام تئوری فرد برای مواجهه با یک مشکل اخلاقی ، روش تجزیه و تحلیل اقتصادی را بر اساس عوامل بازار بررسی می کند . اگر اخلاق و تناسب و تعادل در امور حاکم شود می توان انتظار مدیریتی صحیح و اخلاقی را داشت . مدیر باید با توازن در امور و سیاست « نتیجه و بهره برداری مناسب » بتواند یک سازمان ، یک نهاد وارگان را به خوبی اداره کند . امید است این تحقیق توانسته باشد عنوان «اخلاق در مدیریت » را متناسب با ارائه کار ، به صورت علمی و تئوری معرفی کند .

اخلاق و مدیریت

مسایل اخلاقی به تناوب در مدیریت روی می دهند. این مسایل بسیار فراتر از مشکلات مربوط به ارتشا، تبانی و دزدی بوده و به محدوده‌هایی نظیر خریداری شرکت‌های دیگر، سیاست‌های بازاریابی و سرمایه گذاری های کلان نیز گسترش یافته اند. یک شرکت بزرگ، یک شرکت کوچک تر را به روش معمول مذاکره به منظور خرید سهام، مالک می شود و سپس به هنگام ادغام دو شرکت، مشخص می شود که بعضی پست های موجود در یک شرکت در شرکت دیگر نیز وجود دارد.

«صحیح»، «مناسب» و «منصفانه» واژه هایی اخلاقی هستند. آنها بیانگر نوعی قضاوت درباره رفتار ما با دیگران‌اند که باید منصفانه باشند. ما معتقدیم که راه‌های صحیح و خطا در برخورد با دیگران، رفتارهای مناسب‌و نامناسب ‌و تصمیمات منصفانه وغیر منصفانه وجود دارد.‌این باورها، استاندارد‌های اخلاقی ما هستند. استانداردهای اخلاقی میان افراد مختلف، متفاوت است و هیچ کس نمی تواند با اطمینان بگوید که یک استاندارد اخلاقی خاص درست یا نادرست است، مگر این که ثابت شود آن استاندارد به راستی نوعی تعهد اخلاقی در قبال دیگران به وجود می آورد و منفعتی برای خود در بر ندارد. مشکل این است که حتی در ساده ترین موقعیت ها، تشخیص و بازشناسی «ما» و «دیگران» خاصه بین «منافع» و «تعهدات» دشوار بوده و این امر به ویژه در پیوند با مدیریت حاد می شود. چرا؟ گروه هایی مختلف در یک شرکت فعالیت می کنند که عبارت اند از: مدیران سطوح مختلف با وظایف متفاوت، کارگران با مهارت ها و تجربیات گوناگون، فروشندگان مواد مختلف، توزیع کنندگان محصولات متعدد، بستانکاران، سهام داران با میزان سهام مختلف و شهروندان، دولت ها و کشورهای مختلف- و چه بسا که منفعت یک گروه موجب نفی تعهدات در قبال دیگران باشد.[1]

مسایل اخلاقی در مدیریت

مسایل اخلاقی در حقیقت عمده ترین معضلات مدیریتی هستند، زیرا آنها بیانگر تقابل بین عملکرد اقتصادی (که به وسیله درآمدها، هزینه ها و سودها اندازه گیری می شود) و عملکرد اجتماعی (که در قالب تعهدات آن سازمان در داخل و خارج نسبت به دیگران بیان می شود) می باشند. ماهیت این تعهدات در معرض تفسیرهای متعدد است، اما بسیاری از ما قبول داریم که این تعهدات شامل حمایت از کارگران و کارکنان محلی، حفظ بازارهای رقابتی و تولید و ارائه محصولات و خدمات مفید و مطمئن است.

اما مسئله‌این است که این گونه تعهدات، هم برای سازمان‌هایی که عملکرد آنها از طریق استانداردهای مالی ارزیابی می شود و هم برای مدیرانی که در معرض کنترل های مالی قرار دارند هزینه آور است. تولید کننده ای که محصولات خود به طور  مستقیم از کارخانه به فروشگاه عرضه می کند، در مقایسه با تولید کننده ای که نخست تولیدات خود را به انبارهای عمده فروشان به منظور توزیع مجدد ارسال می کند، سود بیشتری کسب می کند و از توان بیشترلی جهت پیش بینی رفتار رقبا برخوردار می شود. مثالی جدید و پیچیده تر ارائه می کنیم: فروشنده ای که به ماموران خرید رشوه هایی کوچک می پردازد، از میزان فروش بالاتری برخوردار بوده و بنا بر این درصد بیشتری در مقایسه با فروشنده‌ای که از پرداخت‌های غیر‌اخلاقی خودداری می‌کند، دریافت می‌دارد. مهندس طراحی که راه‌هایی جهت کاهش  هزینه‌های مواد ارائه می‌کند،در مقایسه با مهندس طراحی که به کیفیت محصول و ایمنی مشتری بهای بیشتری می دهد تا به کاهش هزینه ها، احتمالاً از شانس بیشتری برای ترقی برخوردار خواهد بود. یک نوع توازن «صحیح» یا «مناسب» یا «منصفانه» بین عملکرد اقتصادی و اجتماعی یک شرکت وجود دارد و مشکل مدیریت نیز به یافتن این توازن مربوط می شود. هدف           این کتاب سنجش عوامل موثر بر این توازن و بررسی ساختارهای مختلف تئوریک (تئوری‌های اقتصادی، مقررات قانونی و دکترین‌های فلسفی) است که می‌توانند به مدیریت در جهت تعیین این توازن کمک کنند.

البته می توان توازن بین عملکردهای اقتصادی و اجتماعی شرکت را نادیده گرفت و ادعا کرد که مشکل مدیریتی مورد بحث به هیچ وجه وجود ندارد. این ادعا به پیدایش دو دیدگاه مختلف منجر شده است. دیدگاه نخست معتقد است که مدیریت فقط باید به فعالیت های اقتصادی بپردازد. این دیدگاه در واقع کاریکتوری است از تفکر موجود در قرن نوزدهم در خصوص کار، که بر اساس آن معادن زغال سنگ ناامن اند و طبیعت کارخانه های فولاد، ایجاد آلودگی همراه با سودآوری است. خوشبختانه این باور ظاهراً دیگر رواج ندارد و بیشتر مدیران به تاثیر تصمیمات و اعمال خود بر سازمان و جامعه واقف اند. بعضی از مردم ممکن است آرزو کنند که مدیران تصمیمات دیگری اتخاذ کرده یا کارهای دیگری انجام دهند ، اما من فکر می کنم که پذیرش آگاهی مدیران نسبت به پیامد تصمیمات و اعمال خود ضروری است. تعداد مدیران فعال در شرکت های تجاری یا موسسات غیر انتفاعی که هنوز به پیامدهای تصمیمات و اعمال خود آگاه نیستند، بسیار اندک است.

اقتصاد و اخلاق مدیریت

می توان با بسیاری از مشکلاتی که توصیف شده‌اند با این دیدگاه که آنها از نقطه نظر تئوری اقتصاد خرد، دارای یک مفهوم اخلاقی خاص می باشند، با اعتماد بر نیروهای غیر مستقیم بازار و به منظور تصمیم گیری در مورد عملکرد اجتماعی و اقتصادی، برخورد نمود. کاهش نیروی کار و تعطیلی کارخانه ها بی تردید برای کارگرانی که شغل خود را از دست می دهند خوشایند نیست، اما یک بازار نیروی کار وجود دارد، و این کارگران بار دیگر وارد بازار کار خواهند شد. البته به این شرط که آنها تقاضای درآمد خود را با شرایط بازار هماهنگ کنند. عمده فروشان کوچکی که با شیوه جدید حمل محصولات از کارخانه به فروشگاه های خرده فروشی کار خود را از دست می دهند، بدون تردید احساس ناراحتی می کنند، اما هزینه های آنها نیز بسیار بالاست؛ اگر آنها آن هزینه ها را به سطحی قابل قبول کاهش دهند، موقعیت خود را از دست نخواهند داد. یک ایده مورد توجه آن است که یک اقتصاد بازار، تعداد محدودی منبع در اختیار دارد و اگر کالاها با بهترین کیفیت و پایین ترین هزینه‌های ممکن در اختیار مشتریان قرار گیرند، از آن منابع تا حد امکان به گونه‌ای کارا و موثر استفاده خواهد شد.

حقوق و اخلاق مدیریت

هم چنین می توان به هنگام بررسی هر یک از مشکلات از چارچوب نظریه حقوقی، با اعتماد بر عوامل غیر مستقیم اجتماعی و به منظور انتخاب بین «صحیح» و «خطا» بهره گرفت. کاهش نیروی کار و تعطیلی کارخانه ها خوشایند نیست، اما هرگز جامعه به نقش زیانبار این اقدامات بر روی افرادی که تحت تاثیر قرار می گیرند و لزوم وضع قانونی به منظور ممنوع کردن شرکت از دست یازیدن به چنین اقداماتی پی نبرده است. این گونه مسایل حتماً باید به یک مشکل تبدیل شوند تا قانونی درباره آنها وضع گردد. عمده فروشان کوچک که قرار است از سیستم توزیع شرکت کنار گذاشته شوند، بی تردید احساس پریشانی می کنند، اما ممکن است آنها طی ارائه خدمات قبلی، تلویحاً یک قرارداد با شرکت داشته باشند. آنها می توانند مسئله را در یک دادگاه پیگیری کنند و به این ترتیب به کار خود ادامه دهند. عقیده مورد توجه در این زمینه این است که یک جامعه مدنی می‌تواند قوانین خاص خود را وضع کند و اگر مردم  و سازمان ها از این قوانین پیروی کنند، عدالت تا حد امکان درباره همه اعضای آن جامعه اعمال خواهد شد.

انتخاب مدیریت اخلاقی

ما نمی توانیم به بازار به عنوان راهنمایی برای اتخاذ تصمیمات و اعمال مدیریتی به هنگام رویارویی با یک مشکل اخلاقی اتتماد کنیم، اما در خصوص قانون چطور؟ بحث حقوقی بسیار متفاوت است. بحث قانونی این است که جامعه یک سری قوانین را تدوین کرده و این قوانین منعکس کننده انتخاب‌های گروهی اعضای جامعه درباره تصمیمات و اعمالی است که رفاه جامعه را تحت تاثیر قرار می دهد. یک مثال، بحث قانون به عنوان راهنمایی برای انتخاب اخلاقی را روشن می سازد. کارشناس بانک درباره پرداخت وام دو انتخاب دارد:

پرداخت وام با خطر بالا به یک شرکت کوچک و محلی با بازده تعیین شده در قانون که با هدف حمایت از ایجاد اشتغال برای اقشار کم درآمد صورت می گیرد. جامعه با وضع چنین قوانینی به این نتیجه رسیده است که دریافت بهره بیشتر از یک شرکت کوچک به خاطر خطر بیشتر بسیار زیانبار است. ولی با وجود چنین استدلالی بانک علاقه مخند است به یک شرکت بزرگ و مطمئن حتی با بازده مساوی وام پرداخت کند زیرا خطر آن کمتر خواهد بود. اگر هزینه های اداری پرداخت وام به شرکت های بزرگ و معتبر را در محاسبه مد نظر قرار دهیم بدون تردید میزان برگشت بالاتر خواهد بود. بنابراین وام را باید به شرکت بزرگ پرداخت نمود.

سودمند گرایی: تئوری فرجام گرایی

نگرش فرجام گرایی به اخلاق مدیریت، بر نتایج و غایت اعمال افراد تاکید کامل دارد، نه بر نیت آنان. فرجام گرایی از واژه ای یونانی به معنای فرجام یا غایت مشتق شده است، و تعدادی از با نفوذترین فلاسفه در جهان غرب (از جمله جرمی بنتم و جی. اس. میل) اظهار داشته اند که ارزش اخلاقی رفتار شخصی را می توان به وسیله نتایج آن رفتار تعیین کرد. به عبارت دیگر، یک عمل یا یک تصمیم «درست» است، اگر منجر به منافعی برای مردم گردد و یک عمل یا یک تصمیم «نادرست» است، اگر منجر به ضرر یا آسیب گردد؛ هدف مشخصاً خلق بزرگ ترین میزان منافع برای بیشترین مردم با کمترین میزان ضررها یا آسیب هاست.

مزایا می توانند تفاوت کنند. منافع و مزایای مادی تنها آنهایی نیستند که محاسبه می شوند (اگر چه آنها قطعاً یک نقطه آغاز مناسب برای محاسبات هستند)، بلکه دوستی ها، دانش، تندرستی و دیگر چیزهای مطلوب که ما در زندگی می یابیم نیز منافع و مزایا هستند. به واژه رضایت ها (نه لذت ها) فکر کنید! تمرکز کردن روی لذت ها ممکن است ما را به نگرشی بسیار لذت گرا و خودخواهانه هدایت کند حال آن که باید تمامی رضایت ها یا منافع یک فرد در جامعه مد نظر قرار گیرد.

منافع همه مثبت نیستند. به همراه هر عملی همواره هزینه های منفی و نتایج زیان بخش نیز وجود دارد و باید برای ایجاد توازن آنها را در نظر داشت. از جمله این هزینه های منفی و نتایج زیان بار، می‌توان به درد، بیماری، مرگ، تغافل، انزوا و ناراحتی اشاره نمود. تمام این هزینه ها یا زیان ها را باید مد نظر قرار داد تا بتوان به توازنی از پیامدها و نتایج ناب دست یافت.

این سیستم اخلاقی فرجام‌گرایی،که بر نتایج و نه نیات فردی متمرکز است، در اصطلاح سودمندگرایی نامیده می شود، فلسفه ای که بنیان گذار آن جرمی بنتم (1748-1832) متفکر بریتانیایی است. نام این فلسفه از کلمه utility (مطلوبیت) گرفته شده است. این کلمه در قرن هجدهم به میزان مفید بودن یک شیء خانگی یا یک حیوان باز می گشت. به عبارت دیگر می شود گفت یک اسب بیش از هزینه نگهداریش برای شخم زدن مطلوبیت دارد. مطلوبیت همین معنا و همین اشتقاق را در فرضیه انتقاد خرد داراست. این کلمه میزان ترجیح ما نسبت به یک کالا یا خدمت خاص را با توجه به قیمت، اندازه می گیرد. در فرضیه سودمندگرا، این واژه به درک ما از منافع و هزینه های خالص همراه یک عمل خاص باز می گردد.

[1] – اخلاق در مدیریت ، نوشته ال. تی . هس مر، ترجمه دکتر سید محمد اعرابی، صفحه 14

• 1- مقدمه  1
• 2- اخلاق و مدیریت           2
• 3- مسایل اخلاقی در مدیریت           3
• 4- ویژگی های مسایل اخلاقی در مدیریت        5
• 5- تجزیه و تحلیل مسایل اخلاقی در مدیریت    7
• 6- اقتصاد و اخلاق مدیریت 8
• 7- حقوق و اخلاق مدیریت 9
• 8- فلسفه و اخلاق مدیریت   9
• 9- محتوای مدیریت اخلاقی و تاثیر اقتصاد بر آن           10
• 10- قانون و اخلاق مدیریت             12
• 11- انتخاب مدیریت اخلاقی             12
• 12- قانون: تبلور مدیریت اخلاقی در جامعه     13
• 13- ویژگی ها و شرایط اجرای قانون            14
• 14- قانون و اخلاق در مدیریت         16
• 15- زمینه های شکل گیری قانون… فرایندهای فردی     17
• 16- فرایندهای گروهی       18
• 17- فرایندهای اجتماعی     19
• 18- فرایندهای سیاسی        19
• 19- اخلاق در عمل           20
• 20- سودمند گرایی: تئوری فرجام گرایی  21
• چکیده   23
• منــابع و ماخــذ  25

منابع

1. ال. تی . هس مر – ترجمه سید محمد اعرابی و داوود ایزدی- اخلاق در مدیریت انتشارات دفتر پژوهش های فرهنگی چاپ دوم
2. ایزدی ،داوود – مدیریت و نظام اقتصادی- انتشارات پژوهش های بنیادی- چاپ اول
3. جزنی ، نسرین – مدیریت و برنامه ریزی- انتشارات امیر کبیر- چاپ چهارم
4. خوش قدم ،منوچهر – اخلاق در تامین نیروی انسانی- انتشارات علمی- چاپ اول
5. شادکامی ،ابراهیم-  برنامه ریزی اخلاقی از نگاه مدیریت- انتشارات خوارزمی- ویراست سوم