اخلاق در مدیریت

در این مقاله به بحث در خصوص تاثیر اقتصاد بر مدیریت اخلاقی پرداخته می شود و با استخدام تئوری فرد برای مواجهه با یک مشکل اخلاقی ، روش تجزیه و تحلیل اقتصادی را بر اساس عوامل بازار بررسی می کند . اگر اخلاق و تناسب و تعادل در امور حاکم شود می توان انتظار مدیریتی صحیح و اخلاقی را داشت . مدیر باید با توازن در امور و سیاست « نتیجه و بهره برداری مناسب » بتواند یک سازمان ، یک نهاد وارگان را به خوبی اداره کند . امید است این تحقیق توانسته باشد عنوان «اخلاق در مدیریت » را متناسب با ارائه کار ، به صورت علمی و تئوری معرفی کند .

مقدمه

مدیریت . مهمترین عامل در حیات رشد و بالندگی و یا از بین رفتن نهادها ، سازمان ها و اجتماع است و مدیر روند حرکت از وضع موجود به سوی وضعیت مطلوب را هدایت می کند و در هر لحظه برای ایجاد آینده ای بهتر در تکاپوست . در این مقاله با عنوان اخلاق و مدیریت به بررسی طبیعت مشکلات اخلاقی در نهادها پرداخته شده است : بررسی مشکلات موجود و نیز رقابت های پیچیده ای به منظور برقراری توازن بین منافع اقتصادی و تعهدات اجتماعی .

اخلاق در مدیریت بر این اساس که روابط ما با اعضای جامعه ای که در آن فعالیت داریم چگونه است و چگونه باید متمرکز گردد ، استوار است . بدون شک مهمترین و حساس ترین مساله در مدیریت ایجاد تعادل و توازن بین عملکرد اقتصادی و عملکرد اجتماعی است.

اخلاق در مدیریت امروزه از مسائلی نظیر ارتشاء ، دزدی و تبانی فراتر می رود . هنگام مواجهه با چنین مسائلی چگونه باید تصمیم گیری کرد و چه چیزی صحیح ، مناسب و عادلانه است . در این مقاله شیوه ی تصمیم گیری ما در قبال جامعه و مسائل مدیریتی را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد .

اخلاق و مدیریت

مسایل اخلاقی به تناوب در مدیریت روی می دهند. این مسایل بسیار فراتر از مشکلات مربوط به ارتشا، تبانی و دزدی بوده و به محدوده‌هایی نظیر خریداری شرکت‌های دیگر، سیاست‌های بازاریابی و سرمایه گذاری های کلان نیز گسترش یافته اند. یک شرکت بزرگ، یک شرکت کوچک تر را به روش معمول مذاکره به منظور خرید سهام، مالک می شود و سپس به هنگام ادغام دو شرکت، مشخص می شود که بعضی پست های موجود در یک شرکت در شرکت دیگر نیز وجود دارد.

«صحیح»، «مناسب» و «منصفانه» واژه هایی اخلاقی هستند. آنها بیانگر نوعی قضاوت درباره رفتار ما با دیگران‌اند که باید منصفانه باشند. ما معتقدیم که راه‌های صحیح و خطا در برخورد با دیگران، رفتارهای مناسب‌و نامناسب ‌و تصمیمات منصفانه وغیر منصفانه وجود دارد.‌این باورها، استاندارد‌های اخلاقی ما هستند. استانداردهای اخلاقی میان افراد مختلف، متفاوت است و هیچ کس نمی تواند با اطمینان بگوید که یک استاندارد اخلاقی خاص درست یا نادرست است، مگر این که ثابت شود آن استاندارد به راستی نوعی تعهد اخلاقی در قبال دیگران به وجود می آورد و منفعتی برای خود در بر ندارد. مشکل این است که حتی در ساده ترین موقعیت ها، تشخیص و بازشناسی «ما» و «دیگران» خاصه بین «منافع» و «تعهدات» دشوار بوده و این امر به ویژه در پیوند با مدیریت حاد می شود. چرا؟ گروه هایی مختلف در یک شرکت فعالیت می کنند که عبارت اند از: مدیران سطوح مختلف با وظایف متفاوت، کارگران با مهارت ها و تجربیات گوناگون، فروشندگان مواد مختلف، توزیع کنندگان محصولات متعدد، بستانکاران، سهام داران با میزان سهام مختلف و شهروندان، دولت ها و کشورهای مختلف- و چه بسا که منفعت یک گروه موجب نفی تعهدات در قبال دیگران باشد.[1]

مسایل اخلاقی در مدیریت

مسایل اخلاقی در حقیقت عمده ترین معضلات مدیریتی هستند، زیرا آنها بیانگر تقابل بین عملکرد اقتصادی (که به وسیله درآمدها، هزینه ها و سودها اندازه گیری می شود) و عملکرد اجتماعی (که در قالب تعهدات آن سازمان در داخل و خارج نسبت به دیگران بیان می شود) می باشند. ماهیت این تعهدات در معرض تفسیرهای متعدد است، اما بسیاری از ما قبول داریم که این تعهدات شامل حمایت از کارگران و کارکنان محلی، حفظ بازارهای رقابتی و تولید و ارائه محصولات و خدمات مفید و مطمئن است.

اما مسئله‌این است که این گونه تعهدات، هم برای سازمان‌هایی که عملکرد آنها از طریق استانداردهای مالی ارزیابی می شود و هم برای مدیرانی که در معرض کنترل های مالی قرار دارند هزینه آور است. تولید کننده ای که محصولات خود به طور  مستقیم از کارخانه به فروشگاه عرضه می کند، در مقایسه با تولید کننده ای که نخست تولیدات خود را به انبارهای عمده فروشان به منظور توزیع مجدد ارسال می کند، سود بیشتری کسب می کند و از توان بیشترلی جهت پیش بینی رفتار رقبا برخوردار می شود. مثالی جدید و پیچیده تر ارائه می کنیم: فروشنده ای که به ماموران خرید رشوه هایی کوچک می پردازد، از میزان فروش بالاتری برخوردار بوده و بنا بر این درصد بیشتری در مقایسه با فروشنده‌ای که از پرداخت‌های غیر‌اخلاقی خودداری می‌کند، دریافت می‌دارد. مهندس طراحی که راه‌هایی جهت کاهش  هزینه‌های مواد ارائه می‌کند،در مقایسه با مهندس طراحی که به کیفیت محصول و ایمنی مشتری بهای بیشتری می دهد تا به کاهش هزینه ها، احتمالاً از شانس بیشتری برای ترقی برخوردار خواهد بود. یک نوع توازن «صحیح» یا «مناسب» یا «منصفانه» بین عملکرد اقتصادی و اجتماعی یک شرکت وجود دارد و مشکل مدیریت نیز به یافتن این توازن مربوط می شود. هدف  این کتاب سنجش عوامل موثر بر این توازن و بررسی ساختارهای مختلف تئوریک (تئوری‌های اقتصادی، مقررات قانونی و دکترین‌های فلسفی) است که می‌توانند به مدیریت در جهت تعیین این توازن کمک کنند.

البته می توان توازن بین عملکردهای اقتصادی و اجتماعی شرکت را نادیده گرفت و ادعا کرد که مشکل مدیریتی مورد بحث به هیچ وجه وجود ندارد. این ادعا به پیدایش دو دیدگاه مختلف منجر شده است. دیدگاه نخست معتقد است که مدیریت فقط باید به فعالیت های اقتصادی بپردازد. این دیدگاه در واقع کاریکتوری است از تفکر موجود در قرن نوزدهم در خصوص کار، که بر اساس آن معادن زغال سنگ ناامن اند و طبیعت کارخانه های فولاد، ایجاد آلودگی همراه با سودآوری است. خوشبختانه این باور ظاهراً دیگر رواج ندارد و بیشتر مدیران به تاثیر تصمیمات و اعمال خود بر سازمان و جامعه واقف اند. بعضی از مردم ممکن است آرزو کنند که مدیران تصمیمات دیگری اتخاذ کرده یا کارهای دیگری انجام دهند ، اما من فکر می کنم که پذیرش آگاهی مدیران نسبت به پیامد تصمیمات و اعمال خود ضروری است. تعداد مدیران فعال در شرکت های تجاری یا موسسات غیر انتفاعی که هنوز به پیامدهای تصمیمات و اعمال خود آگاه نیستند، بسیار اندک است.

ویژگی های مسایل اخلاقی در مدیریت

مفهوم این عبارت چیست؟ می توان پنچ نتیجه را در پیوند با پیچیدگی اخلاقی مدیریتی به شرح زیر و به آسانی و به طور مستقیم استخراج نمود:

بیشتر تصمیمات اخلاقی، پیامدی گسترده و مدت دار دارند. نتایج تصمیمات و اعمال مدیریتی در نخستین سطح این پیامدها متوقف نمی شوند بلکه، این نتایج به سراسر جامعه تسری پیدا می کند و همین گسترش و تسری عصاره بحث های اخلاقی می گردد. تصمیمات خارج از کنترل بوده و بنابراین باید قبل از اخذ تصمیم نهایی، آن را به دقت بررسی کرد. رشوه ها مراحل و فرایندهای دولتی را تغییر می دهند. محصولات ناایمن، زندگی افراد را به مخاطره می افکنند. در این خصوص، احتمال نرسیدن به توافق بسیار ناچیز است؛ بیشتر مردم از پیامدهای گسترده اعمال مدیریتی آگاهی دارند. نرسیدن به توافق ناشی از وجود راه حل های گوناگون، نتایج در هم آمیخته، وقایع نامطمئن و برداشت های شخصی است که روند تصمیم منتهی به آن رفتارها را پیچیده می کند.

بیشتر تصمیمات اخلاقی، جایگزین های گوناگون دارند. عموماً تصور می شود که مسایل اخلاقی مدیریت، در آغاز دارای دو جواب هستند- بلی یا خیر- و دیگر هیچ. آیا یک مدیر باید رشوه بدهد یا نه؟ آیا یک کارخانه باید هوا را آلوده کند یا نکند؟ آیا یک شرکت باید محصولات ناایمن تولید کند یا نکند؟ اگر چه یک چارچوب دوسویه، مسایل اخلاقی را در قالب تقابلی حاد معرفی می کند، ولی منعکس کننده مشکلات مدیریتی نیست. همان طور که در مثال ساده مربوط به پرداخت رشوه به منظور ترخیص کالای وارداتی دقیقاً اشاره شد،باید قبل از اخذ تصمیمات اخلاقی، راه حل های بسیاری را مورد بررسی قرار داد.

تجزیه و تحلیل مسایل اخلاقی در مدیریت

بیرون گود نشستن و درباره رفتار دیگران قضاوت کردن و ذکر «آن کار درست است» یا «نه، این کار درست نیست»، آسان است؛ اما وقتی همان شخص مستقیماً با مسئله ای درگیر می شود، اخذ تصمیمات اخلاقی برای وی بسیار مشکل تر می شود. خود را به جای دلال در یک شرکت اتومبیل سازی بگذارید که مجبور شد به یک فروشنده دروغ بگوید. آیا شما نیز همان کار را می کردید؟ اگر شما دروغ نمی گفتید آیا می توانستید باز هم برای شرکت خود کار کنید؟ خود را به جای شخصی بگذارید که متوجه می شود شرکتی که در آن کار می کند، حلال ها و مایعات پاک کننده را درون فاضلاب می ریزد، شما چه می کنید؟

اقتصاد و اخلاق مدیریت

می توان با بسیاری از مشکلاتی که توصیف شده‌اند با این دیدگاه که آنها از نقطه نظر تئوری اقتصاد خرد، دارای یک مفهوم اخلاقی خاص می باشند، با اعتماد بر نیروهای غیر مستقیم بازار و به منظور تصمیم گیری در مورد عملکرد اجتماعی و اقتصادی، برخورد نمود. کاهش نیروی کار و تعطیلی کارخانه ها بی تردید برای کارگرانی که شغل خود را از دست می دهند خوشایند نیست، اما یک بازار نیروی کار وجود دارد، و این کارگران بار دیگر وارد بازار کار خواهند شد. البته به این شرط که آنها تقاضای درآمد خود را با شرایط بازار هماهنگ کنند. عمده فروشان کوچکی که با شیوه جدید حمل محصولات از کارخانه به فروشگاه های خرده فروشی کار خود را از دست می دهند، بدون تردید احساس ناراحتی می کنند، اما هزینه های آنها نیز بسیار بالاست؛ اگر آنها آن هزینه ها را به سطحی قابل قبول کاهش دهند، موقعیت خود را از دست نخواهند داد. یک ایده مورد توجه آن است که یک اقتصاد بازار، تعداد محدودی منبع در اختیار دارد و اگر کالاها با بهترین کیفیت و پایین ترین هزینه‌های ممکن در اختیار مشتریان قرار گیرند، از آن منابع تا حد امکان به گونه‌ای کارا و موثر استفاده خواهد شد.

محتوای مدیریت اخلاقی و تاثیر اقتصاد در آن

برای بسیاری از افراد، محتوای اخلاقی اقتصاد تناقضاتی دارد. آنها تئوری اقتصاد خود را به عنوان نگرشی ریاضی و منطقی به بازار و قیمت محصولات می دانند و از موضوعات اخلاقی آن اجتناب می ورزند. در نتیجه چنین آموزش هایی، بیشتر کارشناسان غیر اقتصادی، و احتمالاً تعدادی از اقتصاددانان، ظاهراً تمام توجه خود را به حداکثر کردن سود معطوف می سازند. آنها معتقدند که تئوری اقتصاد خرد، توصیفی و با هدف عقلایی کردن عملکرد مدیران بازرگانی طراحی شده است و هم چنین معتقدند که چنین تفکر سودجویانه ای به طور خودکار مسایلی نظیر حفظ محیط زیست، امنیت کارگران، منافع مشتریان یا دیگر امور اخلاقی را کنار می گذارد. توجه بیش از حد به کسب سود، بدون تردید موجب بروز چنین مشکلاتی در جامعه شده است، اما این امر نه نتیجه و نه تاثیر تئوری اقتصاد خرد است. نظریه اقتصاد خرد در شکل کامل تر خود به این مسایل توجه داشته و هم اصول اخلاقی و هم اصول اقتصادی را شامل می شود.

فرضیه اقتصاد خرد، در شکل کامل خود یک نظریه هنجاری درباره جامعه است تا یک نظریه توصیفی درباره شرکت. به حداکثر رساندن سود، بخشی از این تئوری است، اما فقط یک بخش است و قطعاً کانون مرکزی آن نیست.

اگر چه باید پذیرفت که تکنیک های به حداکثر رساندن سود، حجم عمده ای از برنامه های آموزشی مدارس مدیریت بازرگانی را تشکیل می دهند. محور تئوری های بزگ تر اجتماعی، به کارگیری موثر منابع به منظور پاسخگویی به خواسته ها و نیازهای مشتریان است. در تعادل اقتصادی (که یک عنصر ضروری در رسیدن به این تعادل از طریق کل سیستم اقتصادی، تلاشی است که مدیران بازرگانی به منظور موازنه افزایش نهایی درآمدها در برابر افزایش نهایی هزینه ها انجام می‌دهند) این امر به طور خودکار میزان بهینه ای سود را برای شرکت به ارمغان می آورد و از لحاظ نظری، تحقق بهینه مندی پارتو امکان پذیر می باشد.

خلاصه مطالب فوق

آنچه در مدیریت به عنوان سرلوحه قرار می گیرد اخلاق است . در این مقاله با مباحث متناوبی از قضاوت در خصوص مدیریت اخلاقی روبه رو می شویم . مثلاً صحیح ، مناسب ، منصفانه واژه های اخلاقی هستند که بیانگر نوعی قضاوت منصفانه در خصوص مدیریت می باشد . این ها باورهای اخلاقی هستند که استاندارد رفتاری می باشند . مسائل اخلاقی در مدیریت بیانگر تقابل بین عملکرد اقتصادی و عملکرد اجتماعی در قالب تعهدات مختلفی نظیر حمایت از کارگران و کارکنان محلی ، حفظ بازارهای رقابتی و … است . حقوق و اخلاق مدیریتی با اعتماد بر عوامل غیر مستقیم اجتماعی و به منظور انتخاب بین صحیح و خطا مشکل می گیرد . و سپس به فلسفه اخلاق مدیریتی می پردازیم . یعنی می توان مشکلات موجود در جامعه را با بهره گیری از ساختار فلسفه هنجاری ، با اعتماد بر اصول اساسی و به منظور انتخاب بین درست و نادرست بررسی کرد . نمونه های بسیاری از قوانین وجود دارند که منعکس کننده قضاوتهای اخلاقی جامعه هستند طرفداران حاکمیت قانون بر این عقیده اند که مجموعه قضاوت های اخلاقی که در قالب قانونی متبلور می شوند تشکیل دهنده ی قوانین اساسی زندگی با یکدیگر در یک جامعه بدون تعدی به حقوق دیگران امکان پذیر است .

[1] – اخلاق در مدیریت ، نوشته ال. تی . هس مر، ترجمه دکتر سید محمد اعرابی، صفحه 14

• چکیده 1
• مقدمه 2
• اخلاق و مدیریت 3
• مسایل اخلاقی در مدیریت 4
• ویژگی های مسایل اخلاقی در مدیریت 6
• تجزیه و تحلیل مسایل اخلاقی در مدیریت 9
• اقتصاد و اخلاق مدیریت 9
• حقوق و اخلاق مدیریت 10
• فلسفه و اخلاق مدیریت 11
• محتوای مدیریت اخلاقی و تاثیر اقتصاد بر آن 12
• قانون و اخلاق مدیریت 13
• انتخاب مدیریت اخلاقی 14
• قانون؛ تبلور مدیریت اخلاقی در جامعه 15
• ویژگی ها و شرایط اجرای قانون 16
• قانون و اخلاق در مدیریت 18
• زمینه های شکل گیری قانون… فرایندهای فردی 19
• فرایندهای گروهی 20
• فرایندهای اجتماعی 21
• فرایندهای سیاسی 21
• اخلاق در عمل 22
• سودمند گرایی: تئوری فرجام گرایی 23
• خلاصه مطالب 25
• منابع و مآخذ 27

منابع

1. اخلاق در مدیریت نوشته ال. تی . هس مر، ترجمه دکتر سید محمد اعرابی و داوود ایزدی، انتشارات دفتر پژوهش های فرهنگی چاپ دوم
2. مدیریت و برنامه ریزی، دکتر نسرین جزنی، انتشارات امیرکبیر، چاپ چهارم
3. برنامه ریزی اخلاقی از نگاه مدیریت، دکتر ابراهیم شادکامی، انتشارات خوارزمی، ویراست سوم
4. مدیریت و نظام اقتصادی، دکتر داوود ایزدی،انتشارات پژوهش های بنیادی، چاپ اول
5. اخلاق در تامین نیروی انسانی، دکتر منوچهر خوش قدم، انتشارات علمی، چاپ اول