مفاهیم تفکر و مدیریت استراتژیک

سازمان ها « در معنای وسیع کلمه » رکن اصلی اجتماع کنونی اند و مدیریت ، مهمترین عامل در هیات ، رشد و بالندگی و یا مرگ سازمانهاست . مدیر ، روند حرکت از ( وضع موجود ) به سوی ( حقیقت مطلوب )‌ را هدایت می کند و در هر لحظه ، برای ایجاد آینده ای بهتر در تکاپوست . گذشته با تمام اهمیت و اندوختنی هایش و با تمام تاثیری که می تواند بر آینده داشته باشد اتفاق افتاده است و هیچ نیروی بشری نمی تواند آن را دیگر بار و به گونه ای متفاوت بیافریند . ولی آینده در راه است و قسمت مهمی از آن چه (امروز) می گذرد مربوط است . لذا امر ( مدیریت ) مهمترین مقوله ای است که باید برای رشد و تعالی فرهنگی ، اقتصادی ، سیاسی جامعه مورد توجه قرار گیرد .

استراتژی چیست ؟

تعریف استراتژی از حدود پنج قرن پیش نیمی از سال 1561 میلادی ترجمه با واژه یونانی « استراتژیا » به معنی حکومت نظامی آغاز شده است و استراتژی را به عنوان بحثی که ریشه در علوم نظامی دارد و محتوای آن راهبری جنگ و سازماندهی نظامی در جبهه « تهاجمی و تدافعی » بوده می شناسند اگر هدف یک استراتژی  دستیابی به مواضع جدید باشد این استراتژی دارای ماهیت تهاجمی است زیرا که هدف آن به دست آوردن مواضعی است که از مواضع قبلی متمایز و مطلوبتر است . در مقابل یک استراتژی که هدف آن حفظ مواضع موجود است دارای ماهیت تدافعی است استراتژی تهاجمی در زمان توانایی و قدرت به کار گرفته می شود و استراتژی تدافعی در زمان ضعف و ناتوانی مورد استفاده قرار می گیرد .

مروری بر مفاهیم نظری تفکر استراتژیک

از دیر باز بحث تفکر استراتژیک و رابطه آن با مدیریت استراتژیک و برنامه ریزی استراتژیک مطرح بوده است تفکر استراتژیک نوعی اندیشه زنده و بهنگام است  که در بسیاری افراد وجود دارد و به طور عمده در بحرانها به نحوه شایسته ای خود را نشان می دهد . انسانها در لحظاتی که در بحران قرار می گیرند به دو طریق ممکن است واکنش نشان دهند : یا به طور عمده از ادامه کار باز می مانند و یا در حداقل زمان ممکن بحران را کنترل و خود را باز یافته و به نحو شایسته ای بحران را پشت سر می گذارند در این مرحله گفته می شود که فرد دارای توان و تفکر استراتژیک است و قدرت برخورد با ناملایمات و بحرانها را دارد بحث ثانوی که در این راستا قابل ذکر است اکتسابی بودن اندیشه های انسانهاست . عده ای را عقیده بر آن است که این توانمندی که در بعضی از مدیران و یا به بیان نوین استراتژیست ها وجود دارد به طور عمده ذاتی است و عده ای نیز اعتقاد بر اکتسابی بودن آن دارند در هر حال ذاتی یا اکتسابی بودن این توانمندی در انسانها متضمن عوامل بسیار زیادی است که باید ملحوظ نظر قرار گیرد .

مدیریت استراتژیک

مدیریت استراتژیک عبارت است از بررسی محیطی ( هم محیط داخلی و هم محیط خارجی ) ، تدوین استراتژی ( برنامه ریزی بلند مدت یا استراتژیک ) ، اجرای استراتژی ، ارزیابی و کنترل . بنابراین مدیریت استراتژیک بر نظارت و ارزیابی بر فرصت ها و تهدیدهای خارجی در سایه توجه به نقاط قوت و ضعف یک شرکت تاکید دارد . در ابتدا به جای واژه مدیریت استراتژیک از عبارت سیاست بازرگانی استفاده می کردند که در برگیرنده فعالیتهایی همچون برنامه ریزی بلند مدت و استراتژی بود اما واقعیت این است که سیاست بازرگانی جهت گیری کلان مدیریتی دارد و عمدتاً به محیط داخلی سازمان و یکپارچه سازی بسیاری از فعالیتهای اصلی سازمان به طرزی مناسب توجه دارد . مدیریت استراتژیک ، به عنوان یک حوزه مطالعاتی ، در برگیرنده موضوعات اساسی مورد توجه سیاست بازرگانی ، به همراه تاکید بیشتر بر محیط و استراتژی می باشد . بنابراین ترجیح دارند عبارت مدیریت استراتژیک را جایگزین سیاست بازرگانی نمایند . مدیریت استراتژیک شامل مجموعه تصمیمات و فعالیتهایی است که در جهت تنظیم و اجرای استراتژیها طراحی شده و در راستای دستیابی سازمان به اهدافش مورد توجه می باشد . با بیان دیگر ، مدیریت استراتژیک شامل برنامه ریزی ، هدایت ، سازماندهی و کنترل تصمیمات مربوط به استراتژی و فعالیتهای شرکتها می باشد . از طرف دیگر ، منظور مدیران از استراتژی ، طراحی برنامه های وسیع و آینده گرا برای تاثیر بر محیط های رقابتی و دستیابی به اهداف سازمانی است .

الگوی اصلی مدیریت استراتژیک

مدیریت استراتژیک  از چهار عنصر اساسی تشکیل می شود : 1- بررسی محیطی 2- تدوین استراتژی 3- اجرای استراتژی 4- ارزیابی و کنترل نمودار 1-1 نحوه تعامل فی ما بین این چهار عنصر را نشان می دهد . مدیریت هم محیط خارجی را به منظور کشف فرصت ها و تهدیدها و هم محیط داخلی را به منظور کشف و درک نقاط قوت و ضعف سازمان ، بررسی می کند . عواملی که در آینده شرکت ، بیشترین تاثیر را دارند اصطلاحاً عوامل استراتژیک نامیده می شوند : نقاط قوت ، نقاط ضعف ، فرصت ها ، تهدیدها

تدوین استراتژی

عبارت است از طراحی طرحهای بلند مدت برای مدیریت موثر فرصت ها و تهدیدهای محیطی و بررسی نقاط ضعف و نقاط قوت شرکت . تدوین استراتژی شامل تعریف ماموریت شرکت ، تعیین اهداف قابل تحصیل ، طراحی استراتژیها و تعیین رهنمودهای مربوط به سیاست ( خط مشی )

انواع استراتژی

استراتژی بر اساس نوع و اندازه مشکلات و موانع و همچنین شرایط حاکم بر تصمیم گیری به پنج دسته تقسیم می شود که عبارت است از : استراتژی مستقیم ، استراتژی غیر مستقیم ، استراتژی گام به گام ، استراتژی مستمر و استراتژی عملیاتی

1. استراتژی مستقیم : در استراتژی مستقیم رابطه مستقیم بین اهداف ، سیاستها ، ابزارها وجود دارد و راه رسیدن به اهداف از طریق چگونگی بکارگیری ابزارها تعیین می شود . در استراتژی مستقیم سعی می شود که کوتاه ترین راه برای رسیدن به هدف در کوتاهترین زمان انتخاب شود .
2. استراتژی غیر مستقیم : استراتژی غیر مستقیم دستیابی به اهداف نهایی از طریق تحقق اهداف فرعی امکانپذیر می سازد که اصطلاحاً آن را استراتژی فریب نیز می نامند . از استراتژی غیر مستقیم هنگامی استفاده می شود که دستیابی به اهداف نهایی غیر ممکن باشد یا اینکه محدودیت ابزارهای موجود مانع از اجرای سیاستها می شود که به تحقق اهداف نهایی منجر می شود .
3. استراتژی گام به گام : در استراتژی گام به گام ، همانگونه از معنی ظاهری آن برداشت می شود ، رسیدن به هدف نهایی یکباره میسر نمی باشد به همین دلیل هدف نهایی به اهداف کوچکتر تقسیم می شود به هر کدام از این هدفها بستگی به هدف ما قبل دارد .
4. استراتژی مستمر : این استراتژی در وضعیت های  یکسان ، در صورتی که از ابتدای کار ، هدف نهایی ،‌سیاستها و ابزار آن تعیین و تعریف شده باشد می تواند بارها تکرار شود . از ویژگیهای استراتژی مستمر ، طولانی بودن دستیابی به هدف است البته برای این موضوع دلایل متفاوتی وجود دارد از جمله محدودیت ابزار و امکانات یا ضعف سیاستها .
5. استراتژی عملیاتی : در استراتژی عملیاتی موضوع مورد نظر ، قدرت تحقق پذیری اهداف، سیاستها و ابزار است . استراتژی عملیاتی به واقعیات موجود توجه می کند و عملی کردن سیاستها ، اصلی ترین شرط به اجرا در آوردن این استراتژی است . بنابراین باید ابزار لازم در دسترس باشد و سیاستها با توجه به چگونگی ابزار در دسترس تعیین شوند .

نقش مدیران در اتخاذ تصمیم های استراتژیک بهتر

برای انتخاب هر یک از سبک های تصمیم گیری استراتژیک در شرایط و موقعیت های خاص می توان مباحث و بررسی های خوبی انجام داد البته ما در بیشتر شرایط ، سبک تصمیم گیری استراتژیک « برنامه ریزی » را پیشنهاد می کنیم ؛ زیرا شامل عناصر اساسی و اصلی مدیریت استراتژیک می باشد . ما فرآیند تصمیم گیری استراتژیک هشت مرحله ای زیر را پیشنهاد می کنیم :

1. ارزیابی نتایج عملکرد فعلی : در پیوند با « الف » بازگشت سرمایه ، سود آوری ، و غیره و « ب »  وجهه استراتژیک شرکت در حال حاضر ماموریت ، اهداف ، استراتژی ها و سیاستها .
2. بررسی وضعیت اداره شرکت : یعنی بررسی عملکرد هیئت مدیره و مدیریت ارشد شرکت .
3. بررسی محیط خارجی : برای کشف عوامل استراتژیکی که فرصت ها و تهدیدها را به وجود می آورند .
4. بررسی محیط داخلی شرکت : برای تعیین عواملی که نقاط قوت و نقاط ضعف هستند .
5. تجزیه و تحلیل عوامل استراتژیک (SWOT ) برای الف ) کشف و مشخص کردن مشکلات و ب ) بررسی و بازنگری ماموریت و اهداف شرکت در صورت لزوم .

تصمیم گیری استراتژیک

مشخصه و ویژگی بارز مدیریت استراتژیک ، تاکید آن بر اتخاذ تصمیم گیری های استراتژیک است . هر چه که سازمان بزرگتر و پیچیده تر می شود و هر قدر که محیط نامطمئن تر می گردد ، کار تصمیم گیری دشوارتر و پیچیده تر می شود . ما در یک چارچوب تصمیم گیری استراتژیک را پیشنهاد می کنیم که می تواند به اعضای سازمان در اتخاذ چنین تصمیم های پیچیده و دشوار کمک کند .

ویژگی تصمیم های استراتژیک

بر خلاف بسیاری از تصمیم ها ، تصمیم های استراتژیک به آینده بلند مدت کل سازمان مربوط می شود دارای سه ویژگی اساسی و اصلی است .

1. نادر بودن : تصمیم های استراتژیک اتفاقی هستند و مشخصاً سابقه ای برای پیشگیری و دنبال کردن ندارند .
2. نتیجه محور بودن : تصمیم های استراتژیک منابع قابل توجهی را جذب می کند و تعهد جدی سازمان را می طلبند .
3. هدایتگر بودن : تصمیم های استراتژیک را می توان در تصمیم های کم اهمیت تر و انتخاب اقدامات بعدی در سازمان مورد توجه و استفاده قرار داد .

تجزیه و تحلیل موقعیت و استراتژی کسب و کار

تجزیه و تحلیل موقعیت (SWOT )

تدوین استراتژی که اغلب به آن برنامه ریزی بلند مدت استراتژیک نیز می گویند عبارت است از طراحی ماموریت ، اهداف و سیاستهای شرکت ، تدوین استراتژی با تجزیه و تحلیل موقعیت شروع می شود . تجزیه و تحلیل موقعیت عبارت است از پیدا کردن یک استراتژی یا موازنه استراتژیک بین فرصت ها ( بیرونی ) و نقاط قوت ( درونی ) با توجه به تهدیدها ( بیرونی ) . نقاط ضعف ( درونی ) در جهت رفع آنها ، عوامل زیر ، عوامل استراتژیک یک شرکت را خلاصه می کنند : نقاط قوت ، نقاط ضعف ، فرصت ها و تهدیدها ، تجزیه و تحلیل این چهار عامل (SWOT ) نه تنها باید به شناسایی ویژگی یا شایستگی های بارز شرکت ، توانایی های ویژه منابع تحت اختیار شرکت و روش اصلی استفاده از آنها کمک کنند بلکه باید در شناسایی فرصت هایی که شرکت در حال حاضر و به دلیل نداشتن منابع مناسب نمی تواند از آنها بهره وری نماید نیز راهگشا باشد .

استراتژی کسب و کار

استراتژی کسب و کار بر بهبود موقعیت رقابتی محصولات یک شرکت یا یک واحد تجاری ( کالا یا خدمات ) در یک صنعت یا یک بخش بازار خاص تاکید می کند . استراتژی کسب و کار می تواند رقابتی ( مبارزه با تمام رقبا برای کسب مزیت ) یا مشارکتی ( همکاری با یک یا چند رقیب برای کسب مزیت علیه سایر رقبا ) یا به هر دو شکل باشد . استراتژی کسب و کار نشان می دهد که یک شرکت چطور باید در یک صنعت خاص رقابت و همکاری کند .

• مقدمه ..۱

فصل ۱– مفاهیم اساسی مدیریت استراتژیک

• ۱-۱- استراتژی چیست ؟ ..۱
• ۲-۱- مروری بر مفاهیم نظری تفکر استراتژیک ……۲
• ۳-۱ – مدیریت استراتژیک …….۳
• ۴-۱- الگوی اصلی مدیریت استراتژیک …….۴
• ۵-۱- تدوین استراتژی …..۵
• ۶-۱- انواع استراتژی۵
• ۷-۱- استراتژی های اصلی در مدیریت استراتژیک .۶

فصل دوم : نقش مدیران در اتخاذ تصمیم های استراتژیک بهتر

• ۲-۲ تصمیم گیری استراتژیک ….۹
• ۳-۲ – ویژگیهای تصمیم های استراتژیک ……۹
• ۴-۲- سبک های تصمیم گیری استراتژیک مینتزبرگ ….۱۰
• ۵-۲-نقش هیئت مدیره در مدیریت استراتژیک ….۱۰
• ۶-۲روند مشارکت هیئت مدیره در فرآیند مدیریت استراتژیک ۱۱

فصل سوم : بررسی محیطی و تجزیه و تحلیل صنعت

• ۱-۳- بررسی محیطی……۱۲
• ۲-۳- متغیرهای قابل بررسی در محیط خارجی ……۱۳
• ۳-۳- تجزیه و تحلیل صنعت ، تجزیه و تحلیل وظیفه ای ..۱۴
• ۴-۳- نگرش مایکل پورتر به تجزیه و تحلیل صنعت …….۱۵
• ۵-۳- تهدید تازه واردها یا رقبای بالقوه ……۱۶
• ۶-۳- رقابت میان شرکتهای موجود ….۱۶
• ۷-۳- تهدیدهای محصولات جایگزین .۱۷
• ۸-۳- قدرت چانه زنی خریداران …….۱۷
• ۹-۳- قدرت چانه زنی عرضه کنندگان …….۱۸
• ۱۰-۳- قدرت دیگر گروههای ذینفع .۱۹

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل موقعیت و استراتژی کسب و کار

• ۱-۴- تجزیه و تحلیل موقعیت ( SWOT‌ ) .۱۹
• ۲-۴- استراتژی کسب و کار ….۲۰
• ۳-۴- استراتژی رقابتی …۲۱
• ۴-۴- خطرات همراه استراتژی های رقابتی ..۲۱
• ۵-۴- مسائل استراتژی رقابتی …۲۲

فصل پنجم : اجرای استراتژی ، سازماندهی برای اقدام

• ۱-۵- اجرای استراتژی …۲۲
• ۲-۵- جریان استراتژی ..۲۳
• ۳-۵- روش طراحی برنامه ها ، بودجه ها و رویه ها
• ۴-۵- طراحی برنامه ها …۲۴
• ۵-۵- طراحی بودجه ها .۲۴
• ۶-۵- طراحی رویه های جدید ۲۴

فصل ششم : اجرای استراتژی ، جذب نیرو و رهبری

• ۱-۶- جذب نیرو ۲۵
• ۲-۶- تاثیر استراتژی بر فرآیند جذب نیرو …….۲۵
• ۳-۶- مشکلات استراتژی کاهش …..۲۵
• ۴-۶- رهبری …..۲۶
• منابع و ماخذ …….۲۷

منابع

1. مبانی مدیریت استراتژیک ، جی ، دیوید هانگر ، توماس ال ویلن ، ترجمه دکتر سید محمد اعرابی و داود ایزدی
2. مدیریت استراتژیک ( با رویکردی بر مدیریت کیفیت فراگیر TQM و کلاس جهانی ، تالیف دکتر اصغر مشبکی ، اداره شرکت و مسئولیت اجتماعی