استفاده مستقیم از آب های شور

آبها را از نظر قابلیت هدایت الکتریکی یا به عبارت دیگر زیان شوری براساس نظریه ویل کوکس (68) به چهار گروه تقسیم کرده اند : گروه های ووو که در آن آب گروه  با هدایت الکتریکی مخصوص در 25 درجه  سانتیگراد بین 100 و 250 میکروموس بر سانتیمتر کاملاً بی ضرر و آب گروه  با هدایت الکتریکی بین 2250 و 5000 نامناسب برای کشاورزی تشخیص داده شده است ، مگر آنکه با ایجاد شرایط مناسب بتوان با احتیاط از آن به عنوان آب آبیاری استفاده کرد . اما عملاً می بینیم که در کشور ما به علت ناکافی و یا در دسترس نبودن آب شیرین ، از آبهای خیلی شورتر برای کشاورزی استفاده می کنند . به عنوان مثال در حاشیه کویرهای جنوب البرز ( دشت کویر ) آبهایی که هدایت الکتریکی آنها بیش از 8000 میکروموس بر سانتیمتر است در مواردی برای آبیاری زراعت هایی مانند پنبه ، ذرت ، چغندر قند مورد استفاده قرار می گیرد . دلیل آن را از جمله این طور می توان توجیه کرد :

حد تعیین شده درجه شوری برای آب آبیاری با معیارهای آمریکایی و دیگر کشورهای مشابه با شرایط طبیعی ایران ، نمی تواند کاملاً تطبیق کند .

استفاده از آبهای شور سطحی ( جاری ) و زیرزمینی به عنوان آب آبیاری در کشاورزی و مسائل آنها

دلایل عدم تطبیق معیارهای آمریکایی با شرایط طبیعی ایران و غیره

از آنجایی که کشاورزی در ایران قرنها سابقه دارد ، ممکن است که با گذشت زمان و براساس تئوری انتخاب طبیعی ، گیاهانی که مقاومت بیشتری داشته اند ، توانسته اند شوری زیاد آبها را تحمل کنند واین مقاومت بتدریج در آنها تقویت شده و به نسلهای بعدی انتقال پیدا کرده باشد . این موضوع بخصوص با توجه به آزمایشهای یکی از دانشمندان شوروی به نام Strogonov می تواند مورد قبول واقع شود :

این دانشمند ثابت کرده است که می توان مقاومت گیاهان را نسبت به شوری آب آبیاری از طریق خیساندن بذر آنها در محلولهای شور ، قبل از کاشتن آنها ، به طور مصنوعی افزایش داد و در واقع همان واکنشی را در آنها به وجود آورد که تزریق واکسن در انیسان به وجود می آورد .

آبیاری به روش کرتی یا غرقابی که یک روش سنتی آبیاری در ایران است و به خصوص در مناطق خشک و حاشیه کویری آن ، از قدیم معمول بوده و هنوز رواج دارد، در کنترل شوری خاک بسیار موثر است . علاوه بر آنکه عملاً می بینیم که این روش در جلوگیری از شور شدن خاک تاثیر دارد ، بررسیها در این زمینه در دیگر کشورهای جهان نیز نشان داده که تحت شرایطی بهترین روش آبیاری برای کنترل شوری و یا جلوگیری از شور شدن خاک در موارد آبیاری با آب شور ، روش آبیاری غرقابی یا کرتی است و اعمال این روش در شرایطی ، تاثیر قابل توجهی در جلوگیری از شور شدن خاک دارد ، از ان جمله :

زمین به اندازه کافی شیب داشته باشد ، هر کرت خوب هموار و مسطح باشد تا همه جای آنرا آب بگیرد ، جنس خاک سبک و قابلیت نفوذ آب در آن زیاد باشد و خلاصه زهکشی زمین کامل باشد و غیره .

با آنکه این روش با لحاظ مصرف آب زیاد ، به خصوص در کشور ما که از جهت کمبود آب در مضیقه هستیم چندان مطلوب نیست ، ولی از آنجایی که ایستادن آب زیاد در هر کرت ، سبب افزایش قوهو ثقل و در نتیجه شستشوی نمک و پایین بردن آن در زمین می شود ، تا حدود زیادی مانع از شور شدن خاک می گردد . اعمال این روش در نقاط یا شرایطی بجا به نظر می رسد ، که آب دیگری که مناسب آبیاری باشد و بشود با بکار بردن روش دیگری در مصرف آن صرفه جویی کرد ، وجود نداشته باشد .

آبی که به این روش در سطح زمین ( هر کرت ) می ایستد ، به ویژه در شرایطی که زهکشی خوب باشد ، قادر است به میزان قابل توجهی املاحی را که بین دو آبیاری متوالی در خاک جمع می شود ، بشوید و از منطقه ریشه گیاه خارج کند . و خلاصه به همین دلیل می توان گفت که در ایران ابهایی که به ظاهر شور و خطرناک است ، سالهاست مورد استفاده قرار می گیرد ولی در بسیاری از موارد زمین همچنان قابل بهره برداری است و شوری آب آبیاری – نتوانسته آنرا از پای در آورد و حتی خانواده ها همچنان از درآمد آن امرار معاش می کنند .

به عقیده نگارنده با آنکه در روش آبیاری غرقابی یا کرتی که یک روش سنتی و بسیار قدیمی است ، مقدار زیادی آب مصرف می شود ، در حالی که آب در بعضی از همین مناطق که روش سنتی آبیاری اعمال می شود ، بسیار با ارزش است ، بکار بردن این روش آبیاری در مواردی که خاک شور است و یا شوری آب ، شورتر شدن خاک را تهدید می کند ، ( و به همین دلیل امکان استفاده از دیگر روشهای آبیاری وجود ندارد ). مصلحت است که زمین به روش کرتی کشت و آبیاری بشود و هر چند سال یک بار هم به روش نشتی و غیره ( مراجعه شود به کتاب حفاظت منابع طبیعی (خاک ) تالیف نگارنده ) زیرا اگر این کار را نکنیم و فقط به منظور صرفه جویی در مصرف آب ، روشهای دیگری که کنترل شوری خاک با آنها ، مشکل یا غیر ممکن است را به کار ببریم ، سرانجام روزی خواهد رسید که زمین شور شده و دیگر قابل بهره برداری نیست . از آنجایی که در این گونه مناطق ، معمولاً ارزش زمین از ارزش آب کمتر نیست زیرا زمین قابل کشت و زرع هم کم است ، کویر شدن زمین هم تقریباً همانگونه مساله ایجاد می کند که نبودن آب و یا شور و غیر قابل استفاده بودن آن .

حتی در بعضی از منابع میخوانیم که برای بدست آوردن موفقیت در این امر و شستشوی بیشتر نمک ، لزوم آبیاری بیش از اندازه را در این مورد توصیه می کنند . این موضوع را عملاً در زمینهای شور و حساس حواشی کویرها نیز به خوبی میتوان مشاهده کرد . اصرار کشاورزان مناطق کویری در آبیاری زیادتر محصول به ویژه در فواصل کوتاه تر ، نشانه ای از تجربه آنان در این مورد است .

بسیاری از آبهای شور در ایران ، دارای مقدار قابل توجهی گچ است که در فاصله بین دو آبیاری مقداری از آن در خاک جمع می شود و از تاثیر نامطلوب نمکها می کاهد .

زهکشی زمین خوب و کامل بوده که به این طریق بر اثر شستشو نمک خارج شده است .

از خاکهای سبک با قابلیت نفوذ زیاد ، استفاده شده است .

فن استفاده از آب ( و خاک ) شور

قبلاً گفتیم که به دلایل مختلف بسیاری از آبهای کشور ما شور است و حتی نقاطی وجود دارد که اصلاً آب شیرین ندارد . بنابراین یا باید از آبهای شور در کشاورزی استفاده نکنیم و یا اگر مجبور به استفاده از آنها هستیم دو راه در پیش داریم :

راه اول : آبهای شور را با استفاده از امکانات امروزی شیرین ( نمک زدایی ) کنیم .

همانطوری که در مباحث آینده به تفصیل خواهیم گفت ، چندین سال است که در کشورهای مختلف جهان آزمایشهایی در جهت یافتن یک روش مناسب و با صرفه از لحاظ اقتصادی برای شیرین کردن آبهای شور ، جریان دارد . با اینکه پیشرفتهای عظیمی هم در این مورد شده به طوری که در بسیاری از کشورها ازآن جمله کشورهای واقع در جنوب خلیج فارس و نیز ایران ، با استفاده ار دستگاه های آب شیرین کن ، مقدار قابل توجهی آب ، روزانه شیرین می شود و حتی در برخی از کشورها ، موسساتی جهت تامین آب لوله کشی شهرها و دهات دایر شده است ، با این وجود تا این تاریخ روش مقرون به صرفه ای که بتوان به وسیله آن آب شور را برای آبیاری شیرین یا قابل استفاده کرد ، پیدا یا اختراع نشده است زیرا حجم آبی که برای این منظور لازم است ، بسیار زیاد می باشد که با امکانات و اطلاعات امروزی قادر به تهیه آن به صورت اقتصادی نیستند . بنابراین در شرایط کنونی ، امکان شیرین کردن آبهای شور جهت آبیاری ، برای ما ، فراهم نیست و باید فکر شیرین کردن آب کشاورزی را از مخیله خود فعلاً دور سازیم . یا باید از آب شور استفاده نکنیم و یا اگر مجبور هستیم از آن استفاده کنیم باید ضمن استفاده از آن یک سری اقدامات انجام دهیم و تکنیکهایی به کار بریم که شوری ، کنترل بشود زیرا همانطور که می دانیم ، وجود املاح زیاد در آب آبیاری ، موجب تجمع نمک در خاک و به خصوص محیط اطراف ریشه گیاه می گردد و این باعث می شود که آب موجود در خاک ( محلول خاک ) و مورد نیاز گیاه ، به اندازه کافی به گیاه نرسد . زیاد شدن غلظت املاح در آب اطراف ریشه بر اثر آبیاری با آب شور ، ابتدا باعث کم شدن رشد گیاه و عوارضی از قبیل کوچکتر شدن و تغییر رنگ و سوختن اطراف برگها و سرانجام موجب مرگ گیاه می گردد .

علاوه بر اثرهای مستقیم نمکها بر روی ریشه گیاه ، تغییراتی در اثر سدیوم بر روی خواص خاک ( بویژه خواص فیزیکی آن ) به وجود می آید که باعث نرسیدن هوا ، آب و مواد غذایی کافی و مورد نیاز به گیاه می شود که اینها نیز موجبات کندی رشد گیاه را فراهم می کند .

راه دوم – آبهای شور رابدوون شیرین کردن به عنوان آب آبیاری مورد استفاده قرار دهیم :

همانگونه که می دانیم و در سطرهای اخیر نیز متذکر شدیم ، استفاده مستقیم از آب شور به تدریج موجب کاهش محصول و شور شدن خاک و از حیز انتفاع افتادن آن می شود . اما تجربه و علم به ما آموخته است که برای کنترل شوری و یا کاهش تاثیر املاح بر روی گیاه و خاک ، باید یک سری اقدامات انجام دهیم و تکنیکهایی را ، به موقع بکار بریم تا بتوانیم از آب شور ، هم به عنوان آب آبیاری استفاده کنیم و هم به این وسیله زمینهای شور قابل کشت و زرع را مورد استفاده قرار دهیم و به این طریق بر سطح کشت و درآمد خود و مملکت بیفزاییم .

استفاده از آب شور برای ایجاد و تقویت مراتع و توسعه گیاهان گیاهان صنعتی و دارویی و غیره

در بسیاری از نقاط نواحی خشک و نیمه خشک زمینهای بایر یا مواتی وجود دارد که به علت نبودن آب شیرین و یا کم بودن میزان بارندگی در آن منطقه ، امکان بهره برداری از آنها در کشاورزی از طریق کشت و زرع وجود ندارد و تنها محصول طبیعی آنها ، همان مختصر پوشش گیاهی است که شاید بشود از انها به عنوان یک مرتع بسیار فقیر ، برای چرای احشامی از قبیل شتر ، بز و غیره استفاده کرد ، تازه مشروط به اینکه گیاهان آن قابل خوردن برای حیوانات باشد .

بنابراین وقتی شرایط این گونه است ، بخصوص که اگر این زمینها در حاشیه کویر و بیابان و یا در داخل آن واقع شده و تقریباً هیچ نوع نفعی از این زمینها برده نمی شود ،مگر همان بصورت مرتع فقیر ، پس بهتر است که در جهت غنی کردن آنها از لحاظ پوشش گیاهی اقدام کنیم . برای این منظور ، چنانچه در آنجا آب جاری شور وجود داشته باشد و یا با هزینه کم ، قابل دسترسی باشد ، ( البته نه آب خیلی شور ) از این آبها برای مرطوب نگهداشتن این نوع زمینها در جهت فراهم آوردن امکان برای رویش گیاه بیشتر و توسعه آن ، استفاده بشود . در نتیجه آبیاری ، حتی با این آبهای بالنسبه شور بخصوص که اگر بذر یا گیاهان مقاوم به شوری و قابل مصرف و مفید برای احشام بطور صحیح در زمین کاشته بشود ، پوشش گیاهی جالب توجهی بوجود خواهد  آمد که می تواند در اغلب موارد بسیار مفید و موثر واقع بشود . به ویژه در مواردی که منطقه دارای احشامی چون شتر و بز و از لحاظ علوفه و مرتع نیز سخت در مضیقه باشد .

هر چند که در دنیای امروز ، دام ، گران و باارزش است ، بنابراین حتی الامکان باید متناسب با بهای گوشت و فراورده هایش تغذیه بشود ولی در شرایطی که امکان دستیابی به مراتع مرغوب طبیعی و ایجاد مراتع مصنوعی با استفاده از خاک و آب شیرین وجود ندارد و امکان تامین علوفه ی به اصطلاح « دستی » هم نیست و منطقه هم از لحاظ احشام بالنسبه غنی است و از طرف دیگر بر اثر فقر گیاهی و یا چرای بیش از حد ، استفاده از گیاهان به عنوان ماده سوختنی و غیره روز به روز ، وضع پوشش گیاهی منطقه و در نتیجه وضع دامداری بدتر می شود ، ایجاد یک مرتع حتی با گیاهان کویری می تواند بسیار سودمند واقع بشود و از فشار احشام به دیگر مراتع بکاهد و در مورد بخصوص شتر و حتی بز ، نیازی به علوفه گران قیمت و استفاده از مراتع دیگر احشام هم نباشد هر چند ممکن است در بعضی موارد در نتیجه ی آبیاری با آب شور ، تا حدودی بر درجه شوری خاک نیز افزوده گردد . به عنوان مثال همانطور که نگارنده عملاً تجربه و مشاهده کرده است یک مرتع غنی و خوب خارشتری برای تعلیف احشامی چون بز و شتر و بخصوص شتر ، بسیار مساعد و مناسب است و این حیوانات با چرا در این مراتع ، چاق و فربه می شوند در حالی که هیچ هزینه ای برای صاحب آنها از این لحاظ در مراتع طبیعی ندارد و یا اگر داشته باشد تقریباً ناچیز است . اتفاقاً خارشتر در زمینهای مرطوب شور خوب رشد می کند و به قول دامدارهای سنتی حاشیه کویر و علاقه مند به این نوع گیاه ، در فصل پائیز « غوره » خوبی هم می بندد که حیوان آن را با حرص و ولع می خورد و چاقش می کند .

استفاده از آب شور برای ایجاد جنگل

با استفاده از آبهای کمی شور به خصوص زه آبهای بالادست در مناطق حواشی کویرها ، می توان در کویرهای قابل رویش برای گیاهانی نظیر گز ، جنگلهای گز به وجود آورد . با توجه به اینکه گز ، در خاکهای تحت تاثیر نمک به خصوص در نقاطی که سطح آب زیرزمینی بالا باشد ، خوب رشد می کند و اصولاً رشد این گیاه ، سریع است . جنگلهای انبوهی از گز در یک مدت زمان بالنسبه کوتاه به وجود خواهد آمد که می تواند در موارد گوناگون ، مورد استفاده قرار گیرد . به عنوان مثال برای ساختن نئوپان و یا به عنوان ماده سوختنی که در حواشی کویرها به آن نیاز مبرم است .

به عقیده نگارنده ، برای آنکه از کندن بوته یا درختچه در نواحی بیابانی برای مصارف سوخت خودداری بشود تا بیابان که در مقابل نداشتن پوشش گیاهی حساس است ، پیشروی نکند ، باید با ایجاد جنگل گز و دیگر گیاهان مقاوم به شوری در خاکهای کویری قابل رویش برای این گونه گیاهان ، توده های عظیم و قابل توجهی از جنگل به وجود آورد تا به این طریق مصرف سوخت و دیگر نیاز ساکنان این نواحی برطرف گردد و کمتر به پوشش گیاهی خاکهای نواحی بیابانی محتاج باشند و یا آنها را نابود کنند .

استفاده از آب شور برای حفاظت خاک و جلوگیری از پیشروی بیابان

با استفاده از آب کمی شور ، علاوه بر آنکه از طریق به وجود آوردن یک پوشش گیاهی وسیع و یا توسعه دادن آن می توان اغز فرسایش خاک و پیشروی بیابان و کویر جلوگیری کرد ، از راه ایجاد پوشش گیاهی به صورت بادشکن و یا پرده های محافظ و غیره نیز می شود مانع از فرسایش خاک و به ویژه هجوم ماسه های روان و در نتیجه پیشروی بیابان شد . در بسیاری از نقاط نواحی خشک ، ماسه های روان و یا زمینهای سست و ماسه ای خشکی وجود دارد که در بسیاری از موارد می توان با استفاده از سیلابهای فصلی و موقتی شور و شیرین در جهت جلوگیری از حرکت و هجوم آنها به روستاها ومزارع و غیره اقدام کرد . ایجاد بادشکن و یا کمربند سبز و یا اصولاً به وجود آوردن پوشش گیاهی بالنسبه انبوه در زمینهای ماسه ای یا منطقه تپه های ماسه ای می توان تاثیر بسزایی در تثبیت ماسه ها و جلوگیری از حرکت و هجوم آنها به روستاها و دیگر نقاط مسکونی و مزروعی داشته باشد . اتفاقاً در بیابانهایی که امکان دسترسی به دیگر انواع آب نیست و فقط همین آبهای کمی شور وجود دارد باید تلاش بشود تا از این آبها نهایت استفاده در جهت تقویت و ایجاد پوشش گیاهی در مناطق ماسه های روان گردد ، چون زمین در این مناطق ماسه ای است ، امکان شور شدن آن در نتیجه آبیاری با آب شور خیلی کمتر است .

استفاده از آب شور دریا به عنوان آب آبیاری (کشاورزی با آب دریا)

بررسیهای اخیر نشان می دهد که حتی از آب دریا هم می توان تحت شرایطی برای کشت و زرع بعضی از محصولات و ایجاد جنگل و توسعه مراتع استفاده کرد . برای نمونه ، خلاصه ای از مطالبی را که در دو منبع در این باره آمده است ، ذکر می کنیم :

گزارشی از بررسیهای انجام شده در زمینه استفاده از آب دریا و نتایج حاصل از آن

در بعضی از قسمتهای بیابان نقب ( اسرائیل ) حتی با آب دریا خربزه و گوجه فرنگی کاشته اند و محصول را فعلاً بیابان نشینان صادر می کنند . بعضی دیگر از کشورها هم که از آب دریا برای زراعتهای آزمایشی استفاده کرده اند نتایج درخشانی بدست آورده اند . به عنوان مثال درهندوستان ، گندم ، و در آلمان گیاهان علوفه ای و در ایتالیا غلات و سبزیها و گل ها را مورد آزمایش قرار داده که نتیجه خوبی از آنها حاصل شده است .

خوشبختانه آب دریا و خاکهای ماسه ای هر دو به فراوانی وجود دارد . استفاده از این دو منبع عظیم و فراوان در تولید غذا برای میلیونها افراد گرسنه و کم غذای جهان ، در آینده اهمیت زیادی پیدا خواهد کرد . می توان در آینده با استفاده مستقیم از آب دریا ، تپه های ماسه ای را با گیاهان متناسب پوشاند .

استفاده از آب دریاها و اقیانوسها برای تولید انرژی ، مواد غذایی مصنوعی و کود و غیره

امروزه ، در نتیجه پیشرفت علوم ، به ویژه شکوفایی مهندسی زیستی ژنتیکی ، بشر قادر است ، با کشت گیاهان ویژه در سطح دریاها ، اقیانوسها که چندین برابر سطح خشکیهاست ، قسمت قابل توجهی از مایحتج خود را ، از این راه تامین کند . به عنوان مثال پاره ای از اقداماتی را که در برخی از نقاط در این زمینه انجام گرفته است ، ذکر می کنیم :

– با توده گیاهی که با خورشید « نور یاری » ( به قیاس ، آبیاری ) می شود ، بهره برداری از سطوح اقیانوسها و دریاها در شرف انجام است . جلبکهای غول پیکری پرورش داده اند که پس از چند فعل و انفعال ، از آن ، گاز متان بدست آورده اند . و در کالیفرنیا ، هم اکنونو مزارع دریایی برخی به وسعت ده ها هزار هکتار زیر کشت منظم محصولاتی که به مصرف کود یا مواد غذایی می رسد ، مورد بهره برداری است ( 23 ص 423 ).

– برای اولین بار طرح آزمایشی کشت جلبک آگاروفیت در خلیج فارس به اجرا در می اید . این طرح تا کنون در بعضی از کشورها مانند ژاپن ، فیلیپین ، چین و ایسلند به مرحله اجرا در امده و موفقیتهای قابل توجهی داشته است که از جمله ژاپن با عایدی سه میلیارد دلار در سال ، نقش خاصی در تولید علوفه دریایی بازی کرده است . با توجه به وجود ذخایر بسیار غنی در خلیج فارس ، اجرای این طرح در این منطقه نیز بسیار ثمر بخش خواهد بود . برای اجرای این طرح ابتدا جلبکها را به وسیله غواصان از عمق بیشتر از 30 متر جمع اوری می کنند آنگاه نمونه های برای شناسائی و سایر آزمایشات به آزمایشگاه حمل می گردد و به دو روش سرپوشیده و رو باز با شرایط اقلیمی در محل اجرا تطبیق داده می شود …

استفاده از آب شور برای پرورش ماهی

پرورش ماهی یکی از رشته های تولیدی جالب است که می تواند پرسود باشد . به این رشته اقتصادی در سالهای اخیر ، نیز در کشور ما توجهی شده است . اما آنچه تا کنون مورد توجه بوده ، پرورش ماهی های آب شیرین است . چون منابع موجود نمی تواند جوابگوی احتیاجات ، انسان ها به پروتئین مورد نیاز باشد ، از این رو باید راه و روشی را انتخاب کرد که از آن طریق بتوان قسمتی از این احتیاجات را برطرف کرد .

آنچه در این رابطه جلب توجه دانشمندان و بیولوژیست ها را کرده ، پروررش ماهی های اب شور است . تا آنجا که تجربه نشان داده ، این عمل اقتصادی تر و با صرفه تر از روشهای فعلی پرورش ماهی می باشد ( 26 ص 22 ) .

استفاده از آب شور برای آب دادن به احشام و در دیگر زمینه ها :

وقتی به نقاط مختلف نواحی کویری و بیابانی کشور مسافرت می کنیم ، می بینیم ، چشمه های آب شور طبیعی و چاه های آب حفر شده شوری وجود دارد که آب اغلب آنها مورد استفاده احشام به ویژه شترها قرار می گیرد ( تصاویر 2و3 ) و هر چند این آبها ، شور است ولی در آن بیابانها و کویرهای خشک و سوزان ، بازمایه حیات است و ارزش بسیار دارد ، به طوری که حتی کاروانهای شتر ، وقتی با طی کیلومترها بیابان بی آب و احتمالاً بی علف به این آبها می رسند ، حداقل یکی دو روز در کنار آن اطراق می کنند تا به اصطلاح از آب و آبادانی برخوردار گردند : شتر ها را آب بدهند ، با آب برای شترها نواله درست کنند . دست و روی خود را پس از چندین روز یا طی روزهای پرگرد و غبار بشویند و به اصطلاح نظافت کنند و … به عنوان مثال ، برخی از چشمه های واقع در بیابان لوت را می توان نام برد .

استفاده از نمک آبهای خیلی شور :

هر چند در کشور ما معادن نمک بسیاری وجود دارد و از آب دریا هم نمک می گیرند ، امکان دارد که آبهای شور باارزش و مرغوب از لحاظ ترکیبات نمکی وجود داشته باشد که با مهار کردن آنها و یا هدایت آنها به یک نقطه معین و متناسب تر ، بتوان نمک مرغوب و قابل توجهی از انها بدست آورد ( چه نمک طعام و چه نمکهای دیگر که برای صنایع یا تهیه مواد شیمیایی و غیره مفید و با ارزش باشد ) به عنوان مثال همانطور که بارها گفته شده ، رود شور بیرجند در بیابان لوت ، معدن نمک بوجود می آورد بطوریکه ، مردم بخصوص از کرمان و شهداد ، برای حمل و فروش آن با کامیون به آنجا می روند و از آن به عنوان نمک طعام استفاده می کنند . همینطور در شمال جاده اصلی بم – زاهدان تقریباً در شمال فهرج قطعه زمینی دیده می شود که در آن نمک زیادی انباشته شده که مردم ان حوالی با موتور سیکلت ،و الاغ و دیگر وسائل برای استفاده از ان به آنجا می روند .

مراحل توسعه و نیاز به پژوهش و پیشرفت بیشتر در زمینه استفاده از آب شور در کشاورزی

مصرف آبهای خیلی شور به عنوان آب آبیاری خیلی محدود است . همانطور که قبلاً گفته شد ، بررسیهای زیادی در زمینه استفاده از آب شورمزه ، برای آبیاری گیاهان در جریان است . این کار در اسرائیل روی خاکهای ماسه ای  اجرا می شود . استفاده از آب شور برای آبیاری به مدت 7 سال در مزرعه آزمایشی 6 ایستگاه پژوهشی در تونس مطالعه گردیده است . هدف اصلی این برنامه که زیر نظر سازمان بین المللی یونسکو اجرا گردیده ، این بوده است، که میزان مصرف نه زیاد و نه کم ، بلکه مصرف متوسط آبهای سطحی و زیرزمینی را تعیین کند و همچنین شوری خاک را از طریق روش صحیح آبیاری ، کنترل نماید از جمله نتایجی که بدست امده این است که آب شور رودخانه ای حاوی 2000 تا 3500 میلی گرم نمک در لیتر ، امروزه در تونس به عنوان آب آبیاری در یک مقیاس وسیعی برای خاکهای متوسط تا سنگین بافت ، مجهز به یک سیستم زهکشی نهری ساده با پوشش سفالی مورد استفاده قرار می گیرد . ( 64 ص 43 ) .

1. آیرز، رس و وست کات، د. و. ترجمه شاپور حاج رسولی ها: کیفیت آب کشاورزی
2. گودرز بختیاری: اثر کیفیت آبهای شور بر گیاهان
3. محمد امین زاده: بررسی اجمالی آب شیرین کنها
4. قدرت الله تمدنی: استفاده آب و خاک شور
5. جمشید جوادی عیوضی: جغرافیای آبها
6. شینبرگ آی و اوستر، جی، دی- ترجمه: امین علیزاده: کیفیت آب در آبیاری
7. محمدرضا غفوری و غلامرضا مرتضوی: آب شناسی. دانشگاه تهران
8. پرویز کردوانی: شهداد تا ده سلم
9. آرش کوچک پور: مهار کردن آب شور