بررسی سبک های حل مسئله افراد معتاد در رویارویی با نیازها و مطالبات زندگی طبیعی

پژوهش حاضر به منظور بررسی سبکهای حل مساله و شیوه های مقابل افراد وابسته به مواد مخدر و مقایسه آن با افراد غیر معتاد انجام شده است. در این مطالعه 240 نفر مورد ارزیابی قرار گرفتند.

آزمودنی ها شامل دو گروه افراد وابسته به مواد مخدر(120 نفر) و افراد عادی 120 نفر بودند. برای ارزیابی سبکهای حل مساله مقیاس حل مساله کسیدی و لانگ(1996) و برای ارزیابی شیوه های مقابله پرسشنامه شیوه های مقابله لازاروس و فولکمن(1998) مواد استفاده قرار گرفت. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آمارهای توصیفی و روش آماری آزمون t و ضریب همبستگی استفاده شده است یافته های پژوهش نشان می دهد که بین افراد معتاد و عادی تفاوتهای معناداری در شیوه حل مساله و شیوه های مقابله وجود دارد افراد معتاد در شیوه های مقابله ای خود از خویشتن داری، باز برآورد مثبت، جستجوی حمایت اجتماعی، حل مدبرانه مسئله و مسئولیت پذیری کمتر استفاده می کنند مقابله آنها بیشتر به صورت شیوه های دوری جویی، اجتناب- گریز و رویارویی می باشد. افراد وابسته به مواد مخدر بیشتر از سبکهای حل مساله و تقریب کمتر سود می برند با توجه به الگوی مقابله ای و سبک مساله معتادن که برای رویارویی با مسائل ریز و درشت زندگی طبیعی و روشهای ناکارآمد ضعیفی می باشد به نظر می رسد که این الگوها زمینه گرایش به اعتیاد، مشکلات اجتماعی و روانشناختی فرد را افزایش داده و در باطلی را به وجود می آورند.

مقدمه

سوء مصرف مواد یکی از مشکلات بزرگ جوامع بشری است با وجود اینکه تلاشهای زیادی برای کنترل و از بین بردن آن به عمل آمده است ولی هنوز این بلای اجتماعی هر روز قربانیان زیادی می گیرد «مهریار و جزایری 1377 »کشور ایران نیز با دلایل جغرافیایی – اجتماعی – فرهنگی و مسایل دیگر با این معضل روبه رو است و برای کنترل و مقابله با آن هزینه های مادی و انسانی زیادی پرداخته است. این مشکل روانی – اجتماعی چنان همه گیر و شایع می باشد که پژوهشگران زیادی به مطالعه آن پرداخته و با تحقیقات فراگیر و همه جانبه ، ابعاد مختلف اعتیاد را بررسی می کنند تا بتوانند راه حل مناسب و قابل قبول برای آن بیابند (کوپر و همکاران، 1992، صالحی، 1371 ) با توجه به آثار زیانبار فردی و اجتماعی سوء مصرف مواد، پژوهشگران آن را به عنوان نوعی اختلال در نظر گرفته اند و دو سیستم طبقه بندی اختلالات روانی – راهنمایی تشخیص و آماری اختلالات روانی (1994) و نظام بین المللی طبقه بندی اختلالات روانی (1992) بخشهایی را به آن اختصاص دادن و ملاکهای تشخیص خاصی برای شناسایی آنها تعیین کردند گیلدر و همکاران 1996 کاپلان و سادو 1994 یکی از عواملی که برای سوء مصرف مواد و اکثر نظریه های روانشناختی مطرح شده است آسیب پذیری افراد در مقابل مسائل و مشکلات طبیعی و غیر طبیعی زندگی است (گیلدر و همکاران 1996) در زمینه آسیب پذیری) فشار روانی یک موضوع کلیدی است و نظریات گوناگون بر روی آن متمرکز شده و تحقیقات پیشنهادی در مورد آن انجام پذیرفته است ساراسون و ساراسون 1987،ریو1992) پژوهشهای نشان داده کار افراد معتاد از استعمال مواد افیونی به عنوان یک روش مقابهل در مقابله چالشهای روز مره زندگی و فشارهای ناشی از آن استفاده می کنند (کوپر و همکاران 1992، گیلد و همکاران 1996، استیل و جوزف 1988 روزنف و همکاران 2000، کارنی و همکاران 2000، آراملی و همکاران 2000).

بسیاری از مصرف کنندگان مواد غیر قانونی بخصوص جوانانی که از دارو نسخه نشده استفاده می کنند به نظر می رسد برای رویارویی با مشکلات زندگی و چالشهای روزانه، از آمادگی لازم برخوردار نبوده و نمی توانند به طور موثر مسائل به وجود آمده را حل کنند(گلید و همکاران 1996).

براساس مطالعات انجام یافته معلوم گردیده است که معتادان هیجانات و منفی مختلفی (مانند پرخاشگری، عصبانیت، نگرانی و اندوه) را گزارش می کنند و به منظور فرار از مشکلات و اجتناب از ناراحتی و هیجانات و احساس منفی به مصرف مواد افیونی پناه می برند. به بیان دیگر در شرایط پرتنش و به هنگام رویارویی با عوامل فشار از برای کاهش فشار های عصبی و هیجانات منفی به آرام بخش ها و افیونها پناه می برند (کوپر استل و جورج1992)

افراد معتاد به دلیل کمبودها:

نقص در مهارتهای انطباقی و انتظارات از اثرات مواد روانگردان (باور های نادرست در خصوص اثرات مواد) از سوء مصرف مواد به عنوان یک روش مقابله تعمیم یافته است کلی استفاده می کنند (روزنف و همکاران 2000 کانی و همکاران 2000) از اینرو اتکاء به سوء مصرف مواد به عنوان روشی برای مقابله و حل مشکلات منجربه مصرف طولانی و افزایش خطر استعمال مواد غیر قانونی می شود (کوپر و همکاران 1992، آراملی و همکاران 2000).

افراد معتاد در مواجهه با مشکلات و چالشهای زندگی به سبکهای مقابله هیجان مدا را به کار گرفته و به شیوه اجتنابی عمل میکنند و به دلیل ناکارامدی این[1] نوع شیوه مقابله و نیز پاداش و تقویت کوتاه مدت مصرف مواد معتادان از کسب مهارتهای لازم و کارآمد برای رویارویی با جنبه های مختلف زندگی طبیعی محروم می مانند و نهایتا به شیوه غیر انطباقی عمل می کنند (دلیلی و مارالات1997)

اهمیت و ضرورت تحقیق

آثار نامطلوب سوء مصرف دارو بسیار کننده و سنگین است این معضل جهانی آثار اقتصاد، اجتماعی مخرب و خانمان سوزی دارد (ماستو[2] 1997) مشکلات ناشی از مواد تحدیدی جدی برای سلامت جامعه و نقش عمده ای در جرم و فساد به عهده دارد و مستقیم  و غیر مستقیم هزینه های زیادی به جامعه تحمیل می کند (کاپلان 1994 سادوک ) یکی از ابعاد مهم اعتیاد آسیب پذیری افراد در مقابل چالش های روزمره زندگی است. شیوه های مقابله ناکار آمد و ناتوانی در حل و فصل مساله ریز و درشت زندگی از جمله عواملی است که آسیب پذیری آنها را تشدید می کند (کوپر و همکاران 1988). براساس نوشتارهای پژوهشی از آنجایی که افراد معتاد در مهارتهای زندگی نقض داشته و سبک های حل مساله ناکار آمدی در رویارویی با مسائل جاری زندگی به کار می گیرند با توجه به اینکه تحقیقات مختلفی کارآمدی سبک های حل مساله و آموزش روشهای کارآمد را در پشگیری از اعتیاد و جلوگیری از عود مجدد آن بعد از سم زدایی نشان دادن (گزوپ 1994، دیلی و مارلات 1997) بنابراین ضرورت دارد بررسی شود که افراد معتاد چگونه با دشواریها اتفاقات و مسائل طبیعی زندگی روبه رو می شوند بر چه روشهای برای حل این مشکلات استفاده می کنند.

هدف های پژوهش

پژوهش حاضر در نظر دارد سبکهای حل مساله افراد معتاد را در رویارویی با نیازها و مطالبات زندگی طبیعی بررسی کنند و به شیوه های حل مساله و روشهای مقابله ای آن در مواجهه با مسائل و مشکلات [3]زندگی دست یابد و مشخص سازد روشهای رویارویی آنان با مسائل ریز و درشت زندگی چه تفاوتی با افرادی که به سوء مصرف مواد دچار نیستند دارد. به عبارتی دیگر افرادی که معتاد نیستند چگونه با مشکلات و خواسته های زندگی رو به رو می شود آنان از چه روشهایی برای حل مسائل و مشکلات زندگی روزمره خود استفاده می کنند که معتادان فاقد آن هستند. تحقیق حاصل در نظر دارد ویژگی سبک مساله معتادان و افراد عادی را مورد مقایسه انجام دهند با انجام این مطالعه سبک های مساله گشایی که افراد عادی را نمو آسیب پذیری در مقابل فشارها و چالش ها و مشکلات زندگی مصون می سازد معلوم می شود در عین حال با آگاهی از نقص مهارتهای رفتاری، شناختی و عاطفی معتادان می تون برنامه هایی تدارک دید که به واسطه آموزش آن به معتادان روشهای جدیدی برای مبارزه با گرایش به مواد مخدر و پیشگیری از آثار مخرب آن دست یابد.

سئوالات پژوهش

از آنجایی که بر اساس بررسی های انجام شده در نوشتارهای پژوهشی تا کنون مطالعه ای در خصوص سبکهای حل مساله در جمعیت معتادان انجام نشده است لذا در این پژوهش به دلیل عدم حمایت پیشینه از ارائه فرضیه پژوهش فقط به طرح سوال می پردازیم.

سوال اصلی پژوهش:

آیا الگوی سبکهای حل مساله افراد معتاد به الگوی سبکهای حل مساله افراد غیر معتاد متفاوت است؟

سئوالات فرعی:

1. آیا افراد معتاد و افراد عادی در «بی یاوری» با یکدیگر تفاوت دارند؟
2.  آیا افراد معتاد و افراد عادی دو عامل« کنترل» حل مساله با یکدیگر تفاوت دارند؟
3. آیا افراد معتاد و افراد عادی در عامل «خلاقیت» با یکدیگر تفاوت دارند؟
4. آیا افراد معتاد عادی در عامل و «اعتماد در حل مساله » با یکدیگر تفاوت دارند؟
5. آیا افراد معتاد عادی در عامل و «اجتناب » با یکدیگر تفاوت دارند؟.
6. آیا افراد معتاد عادی در عامل و «تقرب » با یکدیگر تفاوت دارند؟

فرضیه پژوهش

1. معتادین به مواد مخدر در عامل c (نوروزگرایی عمومی) نسبت به افراد عادی نمرات بالاتری بدست خواهند آورد.
2. نمرات معتادین به مواد مخدر در عامل G (وجدان و فرامن قوی) در مقایسه با افراد عادی غیر معتاد بصورت معناداری کمتر خواهد بود.
3. معتادین به مواد مخدر در عامل O (بی اعتمادی) نسبت به افراد عادی غیر معتاد نمرات بالاتری می گیرند .
4. نمرات معتادین به مواد مخدر در عامل I (واقع گرا و مستقل بودن) در مقایسه با افراد عادی غیر معتاد به صورت معناداری پایین تر خواهد بود.
5. معتادین به مواد مخدر در عامل Q4 (تنش عصبی بالا) نسبت به افراد عادی غیر معتاد به صورت معناداری نمرات بالاتری بدست خواهند آورد.

توجه: به دلیل تعداد زیاد صفات و ویژگی های مورد مقایسه در این پژوهش به طور کلی فرضیه ها در 5 شماره بالا خلاصه گردیده است اما در هنگام بحث و نتیجه گیری هر کدام از ویژگیها و صفات 16 گانه در فرضیات بالا می توانند به طور مجزا در افراد عادی و معتادین به مواد مخدر مورد بررسی و مقایسه قرار گیرند.

تعریف اصطلاحات مفاهیم کلیدی

حل مساله

مفهوم حل مسئله توسط زویلا[4] و نزو[5] 1985 چنین تعریف شده است: فرایند شناختی – رفتاری خود رهنمودن که فرد با استفاده از آن تلاش می کند راههای مقابله موثر یا انطباقی با مشکلات زندگی روزمره را بیابید (دزویلا و چنج[6] 1995)*

فشار روانی

در حال حاضر فشار روانی به عنوان یک فرایند تعریف می شود. بر طبق نظر لازاروس که یکی از نظریات مربوط به استرس [7] می باشد فشار روانی رابطه معین بین شخص با محیط است که وابستگی شخص به عنوان عامل فشار یا فراتر از منابع زیان آور برای سلامتی او ارزیابی می شود(لازاروس، 1984، به نقل از فرایند بند1997)

مقابله

در نوشتارهای پژوهشی معاصر مهمترین تعریفی که حمایتهای تجربی زیادی را در پی دارد مفهوم مقابله از نظر لازاروس و همکاران وی می باشد. از نظر آنها مقابله عبارتست از تلاشهای شناختی و رفتاری برای اداره مطالبات بر دینی و درونی خاص و تعارضات بین آنها که بصورت طاقت فرسا [8] یا فراتر[9] از منابع تشخیص ارزیابی می شوند لازاروس 1991، ص 112 به نقل از فرایدبنرگ (4)1997

افیون یا مواد مخدر

کلمات Opioid , opiate از واژه opium عصاره خشخاش[10] اخذ شده است که حاوی تقریبا 20 نوع آکالوئید تریاک از جمله مورفین می باشد. راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی (1994) واژه opioid را به عنوان در برگیرنده opiate هر گونه فراوده یا مشتقات تریاک همینطور opioid یک ماده مخدر مصنوعی که از نظر تاثیر opiate  اما از مشتقیات تریاک نیست به کار برده است (کاپلان، مادک  و گرپ 1994)

مواد افیونی شامل افیونهای طبیعی مثل مورفین افیونهای نیمه صناعی مثل هروئین و افیونهای مصنوعی دارای عمل شبیه به مورفین (مانند کدوئین، هیدرومورفون، متادون، اوکی کادون، هپیویوین و فنتانیل است ساراسون و ساراسون 1987 کاپلان، سادوک و گرپ 1994 ) در کشور ایران را بهترین ماده افیونی تریاک است مهریار و جزایری 1377).

عبارت اختلال مصرف مواد در راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی (1994) یا اختلالات ناشی از داروهای رونگردان نظام بین المللی طبقه بندی بیماریهای روانی (1992) در اشاره به اختلالاتی مورد استفاده قرار می گیرند که از سوء مصرف الکل داروهای روانگردان و سایر مواد شیمیایی نظیر حلالهای قرار ناشی می شوند.

در سیستم های طبقه بندی راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی و نظام بین المللی طبقه بندی بیماری های روانی طبقات مشابهی برای اختلالات مصرف مواد بکار برده اند اما آنها را بطور متفاوتی گروه بندی کرده اند. در هر دو طرح اختلالات زیر شناخته می شوند مسمومیت یا مستی[11] یا سوء مصرف[12] یا مصرف مضر[13] ،وابستگی[14] ، حالات ترک[15] اختلالات پسیکوتیک و سندرم های نسیانی (گیلدر و همکاران 1994).

هم راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی و هم نظام بین المللی طبقه بندی بیماری های روانی تعریفهای برای مسمومیت (مستی) ارائه کرده اند. در هر دو سیستم مسمومیت یک سندرم گذرنده ناشی از مصرف اخیر یک ماده تلقی می شود که اختلال جسمی و ورانی بالینی قابل ملاحظه به وجود می آورد.

– اصطلاحات سوء مصرف و راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی و مصرف مضر در نظام بین المللی طبقه بندی بیماریهای روانی به الگوی غیر انطباقی مصرف مواد اطلاق می شود که به سلامتی به مفهوم کلی آسیب می رسانند.

– اصطلاح وابستگی به پدیده های جسمی و روانشناختی خاص اطلاق می شود که در نتیجه مصرف مورد یک ماده پدید می آیند. ملاکهای تشخیص وابستگی در راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی و نظام بین المللی طبقه بندی بیماریهای روانی مشابه و شامل میل شدید برای مصرف ماده بی توجهی فرایند نسبت به راههای دیگر کسب رضایت، پیدایش تحمل و حالت ترک فیزیکی می باشد.

– تحمل[16] حالتی است که در آن پس از تجویز مکرر دارد و تاثیر کمتری ایجاد می کند یا برای ایجاد همان تاثیر دوزهای فرایند ضرورت می یابد حالت ترک گروهی از علایم و نشانه های است که به هنگام کاهش مقدار یا قطع دارو ظاهر شده و برای مدتی محدود دوام می یابد. ماهیت حالت ترک بستگی به طبقه مواد مورد استفاده دارد و گلیدر و همکاران 1996)

ملاکهای دو سیستم طبقه بندی اختلالات مربوط، سوء مصرف مواد به ترتیب ذیل هستند:

– ملاکهای مصرف مضر در نظام بین المللی طبقه بندی بیماری روانی (1992)

– الگوی مصرف مواد روانگردان برای سلامتی مضر است آسیب ممکن است مربوط به سلامت جسمی یا روانی باشد

– ملاکهای وابستگی در نظام بین المللی طبقه بندی بیماری های روانی (1992)

متغیرهای تحقیق

وابستگی به مواد مخدر

این اختلال در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی به این صورت تعریف شده است «اصطلاح وابستگی» به پدیده ای جسمی و روانشناختی خاص اطلاق می شود که در نتیجه مصرف مکرر یک ماده پدید می آیند، در پژوهش حاضر تشخیص اختلال یا استفاده از مصاحبه براساس ملاکهای راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی (1994) انجام خواهد گرفت.

سبکهای حل مسئله

سبکهای حل مساله عبارتست از فرایند شناختی – رفتاری خود رهنمون که فرد با استفاده از آن تلاش می کند راههای مقابله موثر یا انطباقی به مشکلات زندگی روزمره را بیابد (دزوریلا و چنج 1995) این فرایند های حل مساله در شش سطح انجام می پذیرد 1- بی یاوری 2- کنترل حل مساله 3- شیوه خلاقیت 4- اعتماد در حل مساله 5- شیوه اجتناب 6- شیوه تقرب کسیدی و لانگ 1996 به نقل از محمدی) 1377

مقابله

مقابله فرایندهای است که طی آن خود به اداره خواستهایی می پردازد که فراتر از منابع و توانایهای شخص بوده و تهدید کننده هستند (لاز اروی و فولکمن ، 1984 به نقل از ریو، 1992) از لازاروس و فولکن(1998) براساس یک مصری مطالعات تجربی انواع مختلف شیوه مقابله را مشخص کرده اند که عبارتند از مقابله رویاروی گر 2- دوری جویی 3- خویشتن داری جستجوی حمایت اجتماعی 5- مسئولیت پذیری 6- گریز اجتناب 7- حل مدبرانه مسئله

چشم انداز تاریخی سوء مصرف مواد

از دوران پیش از تاریخ انسان جهت کاهش درد جسمی یا تغییر حالت هشیاری از انواع مواد استفاده کردند (دیویسون و نیل، 2001) علاوه بر مسابقه بسیار طولانی مصرف مواد، تقریبا اقوام مختلف آن را به صورتهای متنوع مورد استفاده قرار می دهند (صالحی،1371) تریاک یک منبع اساسی برای سوء مصرف مواد است که حداقل از زمانی سو مری ها در 700 سال پیش از میلاد وجود داشته است (کاستلو و کاستلو،1992) در چند دهه اخیر میزان افراد معتاد یک بحث مفهومی گسسته است تلقی های غیر اخلاقی و جرم از اعتیاد به عقیده نویسندگی و مشاهد گران در قرن نوزدهم بر می گردد آنان این مساله را بعنوان هدفی قابل رویت برای انقلابهای متعدد اجتماعی بر علیه سیاستمداران جاه طلب و دیوان سالارها مطرح کرده اند به تدریج چهره اعتیاد بعنوان یک بیماری قابل درمان عوض می شود.(ماستو، 1997) با افزایش تئوریهای پزشکی در زمینه اعتیاد، نظریه های اجتماعی و روانشناسی نیز وارد صحنه شده روشهای قدیمی برای سازه با اعتیاد دبدست آورده (کاپلان ، سادوک و گرپ،1994)

نتیجه گیری و بحث

هدف پژوهش حاضر بررسی سبکهای حل مساله و شیوه های مقابله افراد مصرف کننده مواد در مقایسه با افراد غیر معتاد است در این پژوهش از پرسشنامه شیوه های مقابله لازاروس و فولکمن (1998، به نقل از آقا یوسفی 1378) و مقیاس سبکهای حل مساله کسیدی و لانگ (1996 به نقل از محمدی 1377) استفاده شد با توجه به اینکه در مقامی زیر مقیاسها ضرایب آلفا از 50/0 بیشتر هستند بر طبق نظر نونالی به نقل از محمدی 1377 می توان استدلال نمود که به طور کلی هم پرسشنامه شیوه های مقابله و هم مقیاس حل مساله از پایانی لازم برخوردار هستند برای تعیین پایانی هر دو پرسشنامه از ضریب آلفای کربناخ استفاده شد.

داده های حاصل از پژوهش حاضر نشان می دهند که افراد معتاد رویا رویی با مسایل مشکلات زندگی طبیعی راهبردهای حل مساله مناسب برخوردار نبوده و بیشتر به صورت اجتنابی و به طور ناکارآمد عمل می کنند تفاوتهای مشاهده شده در بین دو گروه معتاد و غیر معتاد بیانگر تفاوت زیاد آنها در سبکهای حل مساله می باشد.

-پاسخ سوال اول پژوهش مبنی بر تفاوت الگوی سبک حل مساله بی یاوری افراد معتاد نسبت به افراد عادی مثبت است داده های حاصل از پژوهش نشان می دهند که افراد وابسته به مواد نسبت به افراد عادی بیشتر از سبک حل مساله بی یاوری استفاده می کنند و کارایی مناسبی برای حل مشکلات از خود نشان نمی دهند.

-داده های حاصل از پژوهش نشان می دهند که پاسخ سوال دوم پژوهش مبنی بر تفاوت الگوی سبک کنترل حل مساله معتادان نسبت به افراد غیر معتاد منفی است. و نشان می دهد که افراد معتاد و افراد غیر معتاد الگوی سبک کنترل حل مسئله یکسانی دارند و کانون کنترل هر دو گروه تفاوت چندان زیادی با همدیگر ندارند.

نتیجه گیری کلی و پیشنهاد هایی برگرفته از یافته های پژوهش

نتایج بدست آمده از تحقیق حاضر نشان دهنده تفاوتهای کلی و بسیار قاطع شیوه های مقابله و سبکهای حل مساله معتادین در مقایسه با افراد غیر معتاد می باشد افراد معتاد نسبت به افراد سالم الگوی سبک بی یاوری را بیشتر بروز داده و از رفتارها و افکار مفید جهت حل مسایل زندگی بی بهره اند معتادان الگوی سبک حل مساله اجتنابی بیشتری نسبت به افراد غیر معتاد نشان می دهند به عبارت دیگر آنها درگیر مسایل نشده و دوست دارند از مشکلات بگریزند معتادن نسبت به افراد غیر معتاد از سبک حل مساله خلاقیت کمتر سود می جویند و این بران معناست که آنها بهنگام رویارویی با مشکلات نمی توانند راه حلهای جایگزین مختلفی را در نظر بگیرند وسعی نمی کنند از جوانب و ابعاد مختلف به مساله نگریسته و راه حلهای احتمالی را مد نظر قرار دهند تا بدین ترتیب احتمال حل مشکل افزایش یابد بر عکس افراد وابسته به مواد سعی می کنند براساس اولین راه حل عمل کنند و راه حل های احتمالی دیگر را در نظر نمی گیرند نتایج پژوهش حاکی از آن است که افراد وابسته به مواد تمایلی ندارند که با مشکلات رودرو شوند و از سبک تقرب کمتر بهره می برند همچنین معتادان از الگوی سبک حل مساله اعتماد در حل مساله نسبت به افراد عادی کمتر استفاده می کنند این مساله بیانگر آن است که آنها به قابلیت ها و توانمندیهای خود جهت حل مسایل زندگی اعتماد ندارند با کمی دقت به الگوهای سبک حل مسئله معتادان مشاهده می شود که ایشان از سبکهای بی یاوری و اجتناب بیشتری استفاده می کنند و میزان استفاده آنها ازسبکهای حل مسئله خلاقیت تقرب و اعتماد در حل مسئله بسیار کم است از آنجا که زندگی طبیعی به طور ذائی مسایل و مشکلات روزمره و همیشگی زیادی دارد و مردم چاره ای جز مقابله با آنها ندارند به نظر می آید که الگوهای بی یاوری و اجتناب باعث می شوند که افراد با مسایل درگیر نشوند و به همین دلیل و مشکلات حل نشده آنها انباشته شده و بیشتر می شوند. از سوی دیگر میزان استفاده کم معتادان از الگوی های کارآمدی همچون خلاقیت تقرب و اعتماد در حل مساله نیز باعث می شود که مشکلات و مسایل ریز و درشت روزمره آنها روی هم جمع شده و زیاد شوند همین افزایش مشکلات فقدان الگوهای سبک حل مساله کارآمد دور باطلی را به وجود می آورند که باعث و خیم تر شدن اوضاع معتادان شده و سیر قهقرایی زندگی آنها را سرعت می بخشد افراد معتاد در الگوی کنترل حل مساله تفاوت معناداری نشان نمی دهند و با توجه به میزان کم میانگین نمرات می توان نتیجه گرفت که هم گروه افراد عادی هم گروه معتادان از کانون کنترل درونی کمتری برخوردارند و بر روی اعمال و محیط خود کنترل لازم و مناسب را ندارند و بیشتر تحت تاثیر عوامل بیرون از خود هستند با توجه به اطلاعات ذکر شده در جدول 3-4 که ضرایب همبستگی گروههای معتادان و غیر معتادان را نشان می دهد می توان شیوه های مقابله و سبک های حل مساله افراد را در دو الگوی مقابله هیجان مدار و مساله مدار دیوسیون و نیل 2001 قرار داد.

محدودیتهای پژوهش

جامعه معتادین در پژوهش حاضر صرفا به مراجعین بخش خود معرف معتادن بهزیستی شهر تبریز محدود می شد و متعلق به کل جامعه معتادان نبود که این امر خود باعث می شود تا تعمیم دادن یافته ها به کل جامعه تا حدودی کمتر شود چرا که امکان دارد متغیرهای مداخله گر زیادی وجود داشته باشند و در نتیجه کل تحقیق اثر بگذارند از سوی دیگر اگر امکان آن بود که اطلاعات مربوط به سوء مصرف مواد تا حدودی بغیر روشهای آماری پیش بینی نتایج و اطلاعات دقیق تری بدست می دادند. از سوی دیگر به نظر می آید اگر پرسشنامه های متناسب با فرهنگ ایران ساخته شود نتایج ملموس و دقیق تری می توان بدست آورد.

پیشنهادهایی برای پژوهشهای دیگر

به کسانی که علاقمند هستند در این عرصه پژوهش کنند پیشنهاد می شود که در زمینه های زیر به بررسی و پژوهش بپردازند.

1. ویژگیهای شخصیتی معتادان جامعه
2. سبکهای دلبستگی معتادان
3. با استفاده از روشهای آماری رگرسیون بررسی شیوه های مقابله و سبکهای حل مساله معتادین
4. با استفاده از روشهای بالینی بررسی اثر بخشی شیوه های درمانی مبتنی بر آموزش سبک حل مساله و مهارتهای مقابله
5. بررسی ویژگیهای جمعیت شناختی و اقتصادی معتادان

فصل اول: کلیات 2

• مقدمه 3
• اهمیت و ضرورت تحقیق 5
• هدفهای پژوهش 6
• سوالات پژوهش 6
• تعریف اصطلاحات و مفاهیم کلیدی 9
• حل مساله 9
• فشار روانی 9
• افیون یا مواد مخدر 10
• متغیرهای تحقیق 14
• وابستگی به مواد مخدر 14
• سبکهای حل مساله 15
• مقابله 15

فصل دوم: بررسی مطالعات پیشین 16

• 1- چشم انداز تاریخی سود مصرف مواد 17
• 2-جنبه های اجتماعی اعتیاد 17
• 3- میزان شیوع 18
• 4- دیدگاهای مربوط به سوء مصرف مواد 19
• 5- دیدگاه زیست شناختی و پژوهشی 19
• 6- دیدگاه اجتماعی 20
• 7- دیدگاه روان تحلیلی 21
• 8-دیدگاههای یادگیری و شناختی رفتاری 21
• 9- استرس یا فشار روانی 22
• 10- تحول تاریخی تعریف فشار روانی 23
• 11- تعریف استرس 27
• 12- از استرس تا مقابله 28
• 13- تاریخچه مقابله 30
• 14- تعریف مقابله 31
• 15- حل مساله 33
• 16- تعریف حل مساله و کاربرد های آن 34
• 17- پیشینه پژوهشهای انجام یافته 36
• 18- استنتاج کلی از پژوهشهای انجام یافته. 39

فصل سوم: 41

• 1- روش پژوهش 42
• 2- جامعه آماری، روش نمونه گیری و حجم نمونه 42
• 4- مقایسه شیوه حل مساله 45
• 5- روشهای آماری 46
• 6- شیوه اجرای پژوهش 47

فصل چهارم: نتایج 48

• 1-تحلیل تی تست نمرات آزمودنی ها 58
• 2- همبستگی بین متغیرها 62

فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و پیشنهادها 66

• 1- نتیجه گیری و بحث 67
• 2- نتیجه گیری کلی و پیشنهادهایی برگرفته از یافته های پژوهش 70
• 3- محدودیت های پژوهش 74
• 4- پیشنهاداتی برای انجام پژوهشهای دیگر 75
• ضمائم 76
• مقایسه شیوه حل مساله 77
• پرسشنامه راه های مقابله 80
• منابع فارسی 88
• منابع انگلیسی 91

فهرست جداول

• فصل چهارم
• جدول 1-4 ویژگیهای جمعیت شناختی کرده معتادین و گروههای عادی 49
• جدول 2-4 ضریب آلفای زیر مقیاسهای پرسشنامه شیوه های مقابله لازاروس و فولکمن 1985) 50
• جدول 3-4 میانگین همبستگی های مقیاسهای مقابله ای 51
• جدول 4-4 آماده های مواد پرسشنامه راههای مقابله ای (آقا یوسفی 1378) 52
• جدول 5-4 ضریب آلفای کرونباخ و میانگین همبستگی درونی، آیتم ها برای زیر مقیاسهای پرسشنامه راههای مقابله در مصالحه حاضر 56
• جدول 6-4 ضرایب آلفای کرونباخ و میانگین همبستگی درونی آیتم ها برای زیر مقیاسهای شیوه حل مساله (محمدی 1377)) 57
• جدول 7-4 ضرایب آلفای کرونباخ، میانگین همبستگی درونی، آیتم ها برای زیر مقیاسهای شیوه حل مساله در مطالعه حاضر. 57
• فصل پنجم
• جدول 1-4 مقایسه میانگین نمرات، انحراف معیار و نمرات T گروه معتاد و گروه غیر معتاد 59
• جدول 2-4 مقایسه نمرات t میانگین و انحراف معیار دو گروه معتاد و غیر معتاد. 62
• جدول 3-45 ضریب همبستگی پیرسون بین عوامل شیوه حل مساله و مقیاسهای شیوه های مقابله و ضرایب اطمینان آنها. 64

منابع

فارسی:

1. آقایوسفی، علیرضا 1375 معدنی جدیدترین روی آوردهای روان درمانگری بنیادهای نظری و راهبردهای عمل  قم :شهریار
2. انجمن روانپزشکی آمریکا (1374) راهنمای تشخیص و آماری اختلالهای روانی IV –DSM (محمد رضا نیکخو، هامایاک آوادیس یاسن، سیامک نقشبندی ، مالک میرهاشمی، و محی الدین غفرانی، مترجمین : حسن باشا شرفی ، ویراستار)تهران سخن (تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی 1988)
3. پروین،ک 1377.بنیادهای شناختی روانشناسی بالینی.(عباس بخشی پور رودسری،مجید محمود علی لو، و حسن صبوری مقدم،مترجم)تبریز:روان پویا.(تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی1988)
4. پاول .تی.جی.وانرایت، اس .جی (1990) فشار روانی، اضطراب و راههای مقابله با آن و عباس بخشی پور رودسری و حسن صبوری مقدم، مترجم) مشهد آستان قدس رضوی (تاریخ انتشار به زبان اصلی 1990)
5. پوپ، 01،هال،س.ام.، وکرای هه، 1- (1373) افزایش احترام به خود کودکان و نوجوانان و پریسا تجلی، مترجم) تهران: انتشارات رشد (تاریخ انتشار به زبان اصلی 1988)
6. رحیمی، موقر، لطیفی (1379) همه گیر شناسی اعتیاد در شهر تهران خلاصه مقالات سمینار اعتیاد، پیشگیری، درمان، تبریز: اداره کل بهزیستی آذربایجان شرقی.
7. ریو، ج.ام. (1376) انگیزش و هیجان (یحیی سید محمدی، مترجم )تهران: ویرایش (تاریخ انتشار به زبان اصلی 1996)
8. ساراسون ای.جی. و ساراسون ب.آر.(1373) روانشناسی عرضی (بهمن نجاریان، محمد علی اصغری مقدم، محسن دهقانی، مترجم )تهران: رشد (تاریخ انتشار به زبان اصلی 1987)
9. سازمان بهداشت جهانی(1375) طبقه بندی اختلالهای روانی و رفتاری، توصیفهای بالینی و رهنمودهای تشخیص، ICD 10 مترجمین: محمد رضا نیکخو، هامایاک آوادیس یاسن، و محی الدین غفرانی، مترجمین) تهران سخن (انتشار اثر به زبان اصلی 1992)
10. ستوده هدایت الله (1376) آسیب شناسی اجتماعی، جامعه شناسی انحرافات تهران: آوای نور .
11. سموعی، راحله، ابراهیمی امر ا… موسوی، غفور، حسن زاده ، اکبر رفیعی، سعید(1379 )الگوی مقابله با استرس در معتادین خود معرف مرکز اعتیاد اصفهان فصلنامه اندیشه و رفتار 22و23و69و63.
12. صالحی، ایرج،( 1371) زنجیره های اعتیاد تهران آوای نور
13. کاپلان ، پچ، ساوک، ب وگرب ج (1375) خلاصه روانپزشکی علوم رفتاری و روانپزشکی بالینی مترجم:( نصرت ا…پورافکاری) تهران: سهراب تاریخ انتشار به زبان اصلی 1994)
14. کاستلو، تی، وکاستلو جی (1373) روانشناسی نابهنجاری مترجم: (نصرت ا… پورافکاری) تهران :آزاده( تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی 1992)
15. گلدفدید، ام، و دیوسیون، ج (1370) رفتار درمانی بالینی (مترجم : فرهاد ماهر) مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی 1976)
16. گلیدر، ام،گات،د،مایو،آ،وکوون،او 1376) درسنامه روانپزشکی آکسفورد مترجم نصرت ا…پورافکاری تبریز: معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی تبریز( تاریخ انتشار به زبان اصلی 1996)
17. مایکن بام ، د.(1373)آموزش ایمن سازی در مقابل استرس (مترجم : سیروس مبینی) تهران: رشد ( تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی 1986)
18. محمدی، فریده (1377) بررسی شیوه حل مساله در افراد افسرده و مقایسه آن با افراد عادی پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده دانشگاه فردوسی مشهد.
19. مظاهری، ع، و قشنگ، ن.1380 بررسی شیوه های حل مسئله سازگاری زناشویی در زوج های ناباور نشریه باروری و ناباروری پژوهشکده ابن سینا. زمستان 80
20. مهریار، امیر هوشنگ و جزایری، مجتبی(1377) اعتیاد، پیشگیری و درمان تبریز: روان پویا
21. ولمن،ب 1375) اختلالات روانی تنی( مترجمان: بهمن نجاریان ، محسن دهقانی ، بهرام دباغ) تهران : رشد( تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی 1988)

لاتین:

1. Armeli,s.carney, A .M. Tennen ,H, Affleck,G,and o’Neil, p.T.(2000)stress and alcohol use: Daily process examination of The stress vulnerability model. Journal of personality and social psychology,78,978-994
2. Atkinson, h.R.Atkinson,c.R.smith E.E,BemI.D.nolen Hoeksema,S.and smith ,D.C.(2000)Hilgard’s introduction psychology. Harcourt college publishers. Fort worth.
3. Ball, A,S,corroll .M.K and Rounsaville.B(199,4) sensation seeking ,substance abuse and psycho pathology in treatment – seeking and community cocaine amusere Journal of consulting and clinical psychology, 62,1053-1057.
4. Bandura.A.(1997) self – efficacy :The exercise of self control . New York :W .H .Freeman and company.
5. Beeder,A.B.and Millman, B.R(1997) patient with psychopathology. InJ. H lowinson, p. Ruiz, R .B Millman, and I.G.Langrod (Eds).substance abuse:A comprehensive Text book (551-562) Baltimore, Maryland :Williams and wilkins.
6. Blankstein, R.K,flett,h.G.and Watson, S.G.and Watson, S.M(1992) coping and academic problem – solving ability in test anxiety. Journal of clinical psychology 48,37-46
7. Botvin,J.G,and Botvin, M.E.(1997) school- based programs . In J.H.Lowinson, p.Ruiz,R.B.Millman, and J.G.Langroad (eds). Substance abuse:a comprehensive textbook (764-744)Baltimore, Maryland: Williams and wilkins.
8. Brown,A.R.Evans,M.D.Miller.W.I, Burgess,S.E and Muller,I.T(1997)cognitive – Behavioral treatment fordepression in alcoholism. Journal consulting and clinical psychology, 65,715-726
9. christo, G, and Sutton, S.(1994) Anxiety and self – esteem as a function of abstinence Time annong recovering addicts attending narcotics anonymous. British Journal of clinical psychology, 33,18-200
10. cooper,L.M.R.Russell, M. George, H.W.(1988) coping expectancies and alcohol abuse: A test of social learning formulation.
11. cooper,L.M.Russell, M. Skinner, B,S,Frone, R,M. and mudar,p(1992)stress and alcohol use: Moderating effects of gender , coping and alcohol expectancies , Journal of Abnormal psychology,101,139-152.
12. Daley, c.D, and Marlatt, A.G.(1992) Relapse prevention . In J.H lowinson, P.Ruiz, R.B.Millman, and J.G.Langrod (Eds) substance abuse: A comprehensive text book(430-442) Baltimore, Mayland : Williams gwikins.
13. DZurilla, I.T.and chang , E(1995) The relations between social problem – solving and coping. Cognitive Therapy and Research, 19,563-587.
14. Elliott,R.T.Sherwin, E.Harkins, W.S,and Marmar osh , C.(1995)self – appraised problem – solving ability, affective states, and psychology cal distress. Journal of counseling psychology, 42,105-115
15. Fals – stewart , w.Ofarrell, J. Freitas, T.T.Mcfarlin, K,S.and Rutigliano, P.(2000) The Time line followback reports of psychology substance use by drug-abusing patient = psychometric properties. Journal of consulting and clinical psychology (68-734-14-40)
16. Hall,M.S,Havssy,E.B.and wasserman , A.D.(1991)Effects of commitment To abstinence Positive mood,stress, and coping on relapse To cocaine use. Journal of consulting and clinical psychology, 59,526- 532.
17. Kant,h.G.Dzurilla , I.T and Maydeu – Olivares, A.(1997)social problem – solving as a Mediation of stress – related depression and anxiety in middle – aged . and elderly community residents. Cognitive Therapy and Research, 21,73-96.