عملکرد سازمان های بخش دولتی بر سرمایه اجتماعی

سرمایه اجتماعی ، از مفاهیم نوینی است که امروزه در بررسی های اقتصادی و اجتماعی جوامع نوین مطرح است . این سرمایه در یک جامعه به شدت متاثر از عملکرد دستگاههای دولتی است . هر تصمیمی که سازمانهای دولتی اتخاذ می کنند وهر عملی که بدان مبادرت می ورزند ، به نحوی روی جامعه تاثیر می گذارد. عملکرد سازمانهای دولتی تاثیر عمیقی نیزبر سرمایه اجتماعی دارد و این امر در کشورمان بیشتر مصداق دارد .

این مقاله تحقیقی ، در پی پاسخگویی به این سوال است که (( عوامل عملکردی )) سازمانهای بخش دولتی که بر سرمایه اجتماعی اثر می گذارند ، کدامند و اولویت آنها چیست ؟ به منظور پاسخ به این سوال ، چارچوب مفهومی این تحقیق بر مبنای مدل گابریل آلموند تنظیم گردید و بدین وسیله سوالات تحقیق به بوته آزمون نهاده شد . تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات این پژوهش در دو سطح ؟آمار توصیفی و استنباطی همراه با آزمونهای متفاوت آماری انجام پذیرفت و نتایج حاصل از آن در قالب سه مدل برای سازمانهای دولتی ایجاد کننده سرمایه اجتماعی زیاد ، متوسط و کم ارائه گردید ، و در پایان ، پیشنهادهایی به منظور بهبود عوامل عملکردی سازمانهای ایجاد کننده سرمایه اجتماعی کم و متوسط ارائه شد .

مقدمه

سرمایه اجتماعی ، از مفاهیم نوینی است که امروزه در بررسی های اقتصادی و اجتماعی جوامع نوین مطرح گردیده است . طرح موضوع سرمایه اجتماعی در بسیاری از مباحث اقتصادی ، نشان دهنده اهمیت نقش ساختارها و روابط اجتماعی بر متغیرهای اقتصادی است . سرمایه اجتماعی ، بر خلاف سایر سرمایه ها، به صورت فیزیکی وجود ندارد ، بلکه حاصل تعاملات و هنجارهای گروهی و اجتماعی است که افزایش آن می تواند موجب پایین آمدن زیاد سطح هزینه های عملیاتی سازمانها گردد. سرمایه اجتماعی عمدتا مبتنی بر عوامل فرهنگی و اجتماعی است و شناسایی آن به منزله یک نوع سرمایه ، چه در سطح مدیریت کلان توسعه کشورها و چه در سطح مدیریت سازمانها و بنگاها ، می تواند شناخت جدیدی از نظام اقتصادی – اجتماعی به دست دهد و مدیران را در هدایت بهتر سازمانها یاری کند . سرمایه اجتماعی نیز به مثابه نشان دهنده ارزش اقتصادی شبکه های اعتماد و کاهش دهنده هزینه های مبادلات و تعاملات ، در این فهرست قرار گیرد ؛ به عبارت دیگر ، سرمایه اجتماعی ، بیانگر ذخیره اقتصادی مولفه های فرهنگی و اجتماعی مابین سرمایه های انسانی است . سرمایه اجتماعی را از منظرهای مختلفی می توان مطالعه کرد . مهمترین ابعاد آن عبارتند از : ١- اعتماد ، ٢- مشارکت سیاسی ، ٣- عضویت در گروههای اجتماعی ، و ٤- ادیان و مذاهب .

در این مقاله پژوهشی ، ما به مطالعه بعد اعتماد پرداخته ایم ، شبکه های اعتماد و مولفه های فرهنگی در یک نظام اجتماعی ، علاوه بر کاهش هزینه های مدیریتی ، موجب می شود که زمان و سرمایه بیشتری به فعالیتهای اصلی اختصاص یابد و علاوه برآن ، موجب انتقال دانش اعضای گروهها به یکدیگر شود و جریان مناسبی از یادگیری و دانش را در بین آنها فراهم آورد که این امر خود می تواند

در کاهش هزینه های مدیریتی و توسعه اجتماعی و سازمانی بسیار موثر باشد (کریشناوشریدر ، ١٩٩٩،    ص     ٢٤) . افزایش اعتماد متقابل بین سازمانهای بخش دولتی و شهروندان ، کارایی دستگاههای دولتی را بسیار بالا خواهد برد . بعضی از صاحب نظران مدیریت ، ارزش اعتماد سهم مهمی در بسیاری از فرایندهای اجتماعی ایفا می نماید ، از این رو (( اعتمادسازی )) در اجتماع ، یکی از مهمترین وظایف کارگزاران بخش دولتی است .

سرمایه اجتماعی چیست ؟

سرمایه اجتماعی مفهومی است که پیشینه چندانی ندارد . تعریف رایج سرمایه اجتماعی در جریان اصلی جامعه شناسی آمریکایی – به ویژه در روایت کارکرد گرایانه آن – عبارت از روابط دو جانبه ، تعاملات و شبکه هایی است که در میان گروههای انسانی پدیدار می گردند و نیز سطح اعتمادی است که در میان گروه و جاعت خاصی ، به منزله پیامد تعهدات و هنجارهایی پیوسته با ساختار اجتماعی ، یافت می شود . در مقابل ، جامعه شناسی اروپایی این مفهوم را در بررسی این موضوع به کار می گیرد که چگونه تحرک پیوندهای مربوط به شبکه های اجتماعی ، سلسله مراتب اجتماعی و قدرت تمایز یافته را تقویت می کند .

سرمایه اجتماعی شیئی واحد نیست ، بلکه انواع چیزهای گوناگونی است که دو ویژگی مشترک دارند : همه آنها شامل جنبه ای از یک ساخت اجتماعی هستند ، و کنش های معین افرادی را که در درون ساختار هستند ، تهسیل می کنند .

نقش دولت در ایجاد سرمایه اجتماعی

بنگاههای دولتی از راههای مختلف ، سرمایه اجتماعی ایجاد کرده اند . یکی از اساسی ترین کارکردهای دولت – که هر اقتصاددان  نئوکلاسیک  برآن تاکید دارد  –  پاسداری از حقوق  مالکیت  از طریق یک قاعده شفاف قانونی است . در وضعیتی که دولتها نمی توانند این وظیفه را انجام دهند ، مانند دولت ایتالیا در جنوب این کشور در گذشته و دولت های روسیه و اوکراین در دهه نود ، سازمانهای خصوصی به حمایت از فعالیتهای بازرگانی و شرکتهای خصوصی می پردازد .

علاوه بر این ، سازمانهای خصوصی می توانند انواع ویژه ای از سرمایه اجتماعی را رواج دهند ؛ برای مثال سازمانهای نظامی ، به صورت آگاهانه ، از طریق فرایند شدید جامعه پذیری همبستگی گروهی را تقویت می کنند ؛ زیرا همبستگی در کارامدی واحد نظامی اهمیت زیادی دارد .

از طرف دیگر ، دولتها وقتی بخواهند وظایفی را در دست گیرند که سپردن آنها به جامعه مدنی بهتری است ، سرمایه اجتماعی را تهی می کنند . مورد عالی و کهن آن فرانسه بود که سلسله ای از پادشاهان جاه طلب ، قدرت سیاسی را در پاریس متمرکز و جامعهای را ایجاد کردند که به تعبیر دوتوکویل ، ده فرانسوی نمی توانستند برای یک هدف مشترک گرد هم آیند .

بنابراین نخستین اصل برنامه ریزی اجتماعی ، این است که آسیبی به سرمایه اجتماعی وارد نکند ؛ یعنی دولتها باید مصممانه کالاهایی را تولید کنند که از عهده آنها بر می آیند ؛ از قبیل پاسداری از حقوق ، آموزش ، دفاع و مانند آن . در عین حال ، دولتها باید وظایفی را که نهادهای کوچک تر و کمتر متمرکز و دیوان سالار می تواندد اجرا کنند ، به جامعه مدنی بسپارند . همچنین دولتها باید در جهت کنش های مثبت با اجرای مستمر و خوب ، با کارکردهایی آغاز کنند که دقیقا متناسب با وظایف آنهاست.

بیان مسئله

با توجه به توصیفی که از سرمایه اجتماعی شد می توان نتیجه گرفت که سازمانهای بخش دولتی اگر بتوانند سرمایه اجتماعی ایجاد کنند ، قادر خواهند شد بهتر و بیشتر فعالیت کنند و نتایجی مطلوب تر به جامعه ارائه دهند ، که با افزایش این سرمایه از طریق سازمانهای دولتی و ارتباط آنها با ارباب رجوع شان ( شهروندان ) ، جامعه نیز از مواهب سرمایه اجتماعی – جو اعتماد و اطمینان عمومی – بهره مند خواهد شد . بخش دولتی و شهروندان شکل می گیرد و جامعه در پرتو آن از روابط مبتنی براعتماد برخوردار می گردد .

عامل بسیار مهمی که تاثیری شگرف بر سرمایه اجتماعی می گذارد ، عملکرد سازمانهای دولتی است . هر تصمیمی که سازمانهای دولتی می گیرند یا هر عملی که این سازمانها بدان مبادرت می ورزند ، به نحوی بر جامعه تاثیر می گذارند . از طرف دیگر ، هر برداشت و طرز تلقی مردم از تصمیمات و اقدامات سازمانهای دولتی ، روی اعتبار و بقای آنها تاثیر گذار است . نهادهای دولتی ، بازیگران اصلی در صحنه اقتصادی کشور هستند ، روزی نیست که کارگزاران دولتی به کار سرمایه گذاری ، هدایت اعتبارات ، تهیه و خرید کالاها و خدمات ، انعقاد قرارداد و غیره مشغول نباشند . عملکرد سازمانهای دولتی ، تاثیرات عمیقی بر جامعه و خصوصا سرمایه اجتماعی دارد . این امر به ویژه در کشور مان بیشتر مصداق پیدا می کند . اگر سازمانهای دولتی عملکرد خوبی داشته باشند ، فعالیتهای آنها می تواند توسعه اقتصادی و اجتماعی را تسریع کند ؛ ولی اگر عکس این امر مصداق داشته باشد ، یعنی سازمانهای دولتی نقش خود را به صورت بدی ایفا کنند ، فعالیتهای آنها می تواند به تضعیف سرمایه اجتماعی منجر شود . پانتام مدعی است که هنجارها و شبکه های تعاملات اجتماعی به جای اینکه رشد اقتصادی را محدود سازند ، آن را تقویت می کنند و اثر بخشی نهادهای عمومی را بهبود می بخشند .

خلاصه آنکه در عصر کنونی ، رفتار و عملکرد سازمانهای دولتی و آثار و نتایج آن ، بیش از هر زمان دیگری بر سرمایه اجتماعی تاثیر می گذارد . تاریخ به ما می گوید که تجدید ساختار اعتماد عمومی به دولت ، و در نتیجه  ، اعتماد بیشتر  به  توانایی های   آن مستلزم  محدود  کردن عملیات  خودسرانه  و خودکامه دولتی و بهبود عملکرد سازمانهای بخش عمومی است .

سوالات تحقیق

سوال اصلی :

عوامل عملکردی سازمانهای بخش دولتی که بر سرمایه اجتماعی اثر می گذارند ، کدامند و اولویت چیست ؟

سوالات فرعی :

با توجه به موضوع تحقیق و چارچوب مفهومی مدل تحقیق ، یازده عامل ، به منزله عوامل تاثیر گذار بر سرمایه اجتماعی ، تعیین و بر همین اساس سئوالات یازده گانه زیر تدوین گردید .

نتیجه گیری

یافته های این تحقیق نشان داد که از ٢٦سازمان دولتی مورد مطالعه ، ٥/٦١ درصد آنها سرمایه اجتماعی در سطح کم ، ٢٧ درصد در سطح متوسط و ٥/١١درصد در سطح زیاد ایجاد کرده اند .

بررسی میزان عوامل عملکردی یازده گانه سازمانهای دولتی ، براساس اطلاعات مستخرج از پرسشنامه ، نشان داد که عملکرد سازمانهای دولتی در زمینه های فعالیتهای مشارکت جویانه ، مسئولیت اجتماعی ، پای بندی به ایدئولوژی مردم سالاری ، پای بندی به منشور اخلاقیات ، توجه به آموزش و توانمد سازی شهروندان و کارکنان ، کمتر از سطح متوسط ، و در زمینه های ساختارهای منعطف وغیر دیوان سالارانه ، تعقل جوهری در ارائه خدمات ، اطلاع رسانی دقیق و شفاف به شهروندان ، قابلیت پاسخگویی و رفتار عادلانه با مردم ، تقریبا در سطح متوسط و فقط در زمینه خصوصی سازی ، بیشتر سطح متوسط بوده است .

در یک نتیجه گیری کلی می توان گفت که مقایسه بین میانگین نمران عوامل عملکردی یازده گانه ٢٦ سازمان دولتی مورد مطالعه نشان می دهد که میانگین نمره آن دسته از سازمانهای دولتی که سرمایه اجتماعی زیاد ایجاد کرده اند ، بیشتر از سازمانهایی بوده که سرمایه اجتماعی کم و متوسط ایجاد کرده اند .

همچنین میانگین نمره مولفه های عملکردی آنها به ترتیب از بالاترین تا پایین ترین سطح ، عبارت بود از : ١- توجه به آموزش و توانمند کردن شهروندان و کارکنان ، ٢- قابلیت پاسخگویی ، ٣- خصوصی سازی ، ٤- تعلق جوهری در ارائه خدمات ، ٥- پای بندی به منشور اخلاقیات ، ٦- ساختارهای منعطف و غیر دیوان سالارانه ، ٧- اطلاع رسانی دقیق و شفاف ، ٨- رفتار عادلانه با شهروندان ، ٩- مشارکت جویی ، ١٠- پای بندی به ایدئولوژی مردم سالاری ، و ١١- مسئولیت اجتماعی .

پیشنهادها

در اینجا ، با توجه به نتایج تحقیق ، سه دسته پیشنهاد ارائه می گردد :

توجه به آموزش و توانمند سازی کارکنان و شهروندان :

1. ایجاد مراکز یادگیری توسط سازمانهای دولتی برای شهروندان .
2. اختصاص درصد بیشتری از بودجه سازمانها به فعالیتهای آموزشی .
3. خلق فرصت هایی برای دسترسی آسان شهروندان به اطلاعات و آگاهی ها .
4. توجه به ارتقای تحصیلی کارکنان ( آموزش و توانمند سازی ) .
5. افزایش برگزاری سمینارهای آموزشی و پژوهشی ؛

بهبود در رفتار عادلانه با شهروندان :

1. داشتن رفتار قانونمند و یکسان با شهروندان .
2. جلوگیری از توصیه افراد با نفوذ و خودداری از پارتی بازی .
3. جبران خسارت شهروندان ( در صورت تحمیل خسارت به آنان ) توسط سازمانهای دولتی .
4. فعالیت بر مبنای گسترش عدالت اجتماعی ؛

پایبندی به منشور اخلاقیات :

1. تدوین منشور اخلاقیات برای هر کدام از سازمانهای دولتی .
2. تاسیس انجمن مدیریت دولتی ، به منظور کنترل سازمانها در زمینه رعایت معیارهای اخلاقی .
3. تربیت مدیران اخلاقی در سازمانهای دولتی .
4. ارزشیابی مدیران و کارگزاران بخش دولتی بر مبنای معیارهای منشور اخلاقیات .
5. به کارگیری ساز و کارهای تشویقی و تنبیهی برای رعایت منشور اخلاقیات در سازمانهای دولتی ؛

بهبود تعلق جوهری در ارائه خدمات :

1. حفظ کرامت و آزادی افراد در مقابل تهدیدات سازمانی .
2. سازماندهی برای تقویت روح اعتماد و اطمینان در اعضا .
3. خارج شدن سازمانها از روابط خشک و رسمی و حرکت به سمت روابط انسانی و نمادین ( سمبلیک ) .
4. شکل دهی رسالت و ماموریت سازمانها بر مبنای تعقل جوهری .
5. افزایش توجه مدیران سازمانهای دولتی به تحقق اهداف اجتماعی ؛

• ١- چکیده
• ٢- مقدمه
• ٣- سرمایه اجتماعی چیست ؟
• ٤- نقش دولت در ایجاد سرمایه اجتماعی
• ٥- بیان مسئله
• ٦- سوالات تحقیق
• ٧- جامعه آماری تحقیق
• ٨- تعیین حجم نمونه و روش نمونه گیری
• ٩- تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات
• ١٠- توزیع میزان سرمایه اجتماعی
• ١١- ارتباط بین عوامل عملکردی سازمانهای دولتی با سرمایه اجتماعی
• ١٢- مقایسه عوامل عملکردی سازمانهای دولتی، با توجه به سطوح مختلف
• سرمایه اجتماعی
• ١٣- نتیجه گیری
• ١٤- پیشنهادها