علل و عوامل اجتماعی و عاطفی در گرایش به اعتیاد در بین جوانان

پژوهش حاضر به منظور بررسی علل و عوامل اجتماعی و عاطفی در گرایش به اعتیاد در بین جوانان مشهد انجام گرفت فرض اصلی این تحقیق این بود که عوامل بر ایجاد اعتیاد تاثیر می گذارد و فرضیه ها و سوالهای متعددی در پژوهش بیان شده است که مورد بررسی قرار گرفته جامعه آماری با مشورت استاد راهنما 200 نفر انتخاب شده و روش نمونه گیری تصادفی است و ابزار مورد استفاده سنجش پرسشنامه می باشد که شامل سوال پنج گزینه ای می باشد و شامل یک جدول فراوانی و یک نمودار هیستوگرام می باشد نتایج بدست آمده از پژوهش حاضر به شرط زیر است :

• الف) عوامل اجتماعی در گرایش به اعتیاد تاثیر مستقیم دارد.
• ب) عوامل عاطفی در گرایش به اعتیاد تاثیر مستقیم دارد.
• ج) وضعیت دوران تحصیل در گرایش به اعتیاد تاثیر مستقیم دارد.
• د) وضعیت اقتصادی در گرایش به اعتیاد تاثیر مستقیم دارد.
• ر) میزان تحصیلات افراد در گرایش به اعتیاد تاثیر مستقیم دارد.
• ز) میزان فرهنگ خانواده در گرایش به اعتیاد تاثیر مستقیم دارد.

نتایج تحقیق با توجه به یافته ها در آخر ارائه شده است.

مقدمه

اعتیاد عبارت است از حالتی که استعمال متوالی یا متناوب ماده مخدر در فرد ایجاد می کند. با استعمال مواد مخدر تحریک پذیری سلولهای عصبی در دستگاه عصبی افزایش می یابد، در نتیجه داروی بیشتری لازم است تا او را به حالت تعادل برگرداند.

اعتیاد همراه با بی دردی مزمن است که سبب افت تمامی فعالیتها می شود. افراد معتاد افرادی هستند، ناتوان، کم تجربه، لذت طلب و در اکثر این افراد شروع به اعتیاد برای برطرف کردن یک حالت روانی یا بیماری روانی است که شایعترین آن افسردگی می باشد که در همه گروههای سنی و اجتماعی دیده می شود.

اعتیاد خطر بزرگی برای ارزشهای اسلامی جامعه محسوب می شود. دروغ گفتن، دزدی کردن، خیانت و حتی پشت پا زدن به ناموس، همه از عوارض اعتیاد است به این دلیل باید روی برنامه های اخلاقی کار شود.

در زمینه فکری و فلسفه زندگی، معتادان بی اعتنا  به زندگی، بدبین، منفی باف، بی هدف، بی بند و بار، بی هیجان و بی توجه به ارزشهای حاکم بر جامعه هستند. فرد معتاد در اولین تجربه ها حالتهایی پیدا می کند که تا به حال احساس نکرده و این حالت است که فرد را به طرف اعتیاد می کشاند.

با توجه به مواردی که ذکر شده مصرف بیش از حد مواد مخدر یکی از بزرگترین مشکلات قرن حاضر است، به طوری که تقریباً تمام کشورهای جهان سعی دارند برنامه هایی برای پیشگیری از اعتیاد و درمان معتادان به اجرا گذارند، ولی اغلب این برنامه ها کمتر موثر واقع می شود، چرا که سوداگران و سودجویان با صرف هزینه های گزاف، گاهی تا چند برابر بودجه دولتها برای طرح برنامه؛، بازار خود را رونق می بخشند. سوداگران مرگ از ناآگاهی و مشکلات گوناگون جوانان برای گسترش و رونق بازارهای خود سوء استفاده می کنند و به راههای مختلف قربانیان بیشتری را در دام مخوف خویش گرفتار می سازند.

بیان مسئله

مسائل زیادی است که باعث بروز اعتیاد می شود از جمله :

• آیا عوامل اجتماعی همچون بیکاری در جامعه آزادی بیش از حد جوانان نقشی در بروز این پدیده دارد؟
• آیا ناسازگاری با محیط زندگی اثری در بروز پدیده اعتیاد دارد یا نه؟
• آیا عوامل عاطفی همچون کم توجهی در دوران کودکی و نوجوانی در درون خانواده و همسالان اثری در بروز پدیده اعتیاد دارد یا نه؟
• آیا به همین سادگی که سیگار در اختیار جوانان قرار می گیرد می تواند اولین ماده ای باشد که زمینه گرایش آنها را به طرف اعتیاد فراهم سازد؟
• آیا استفاده از مواد مخدر به عنوان وسیله ای برای رهایی از سختیهای زندگی اثری در معتاد شدن جوانان دارد؟

اهمیت و ضرورت موضوع پژوهش

اعتیاد به مواد مخدر تقریباً پدیده نوظهوری است که از عمر آن شاید بیش از 150 سال نمی گذرد. البته مصرف ماده مخدر و حتی خوگری و نیز استعمال تفننی بدان، تاریخی طولانی دارد. لیکن از قرن نوزدهم به بعد است که به سبب تاثیر فراوان بر جنبه های متفاوت زندگی اجتماعی انسانها، توجه بسیاری را به خود جلب کرده است.

تحقیقات تاریخی و مردم شناختی نشان داده است که استفاده از مواد مخدر در گذشته صرفاً به بزرگسالان محدودبود و نوجوانان و جوانان به آن روی نمی آوردند. مصرف مواد مخدر به طور پراکنده در مراسم اعتقادی و مذهبی منحصراً توسط گروههای خاصی در شرایط معینی صورت می گرفت. اما بعدها هنگامی که مرفین، هروئین و کوکائین به بازار آمد، مواردی از اعتیاد جوانان نیز مشاهده شد. در دهه 1960 تعداد معتادان به این پدیده آنقدر اندک بود که توجه اجتماعی را در مقایسه وسیع به خود جلب نمی کرد، اما در اوایل دهه 1970 استفاده از مواد مخدر ناگهان در میان جوانان و نوجوانان شایع شد و به صورت مساله ای جهانی در آمد و ابعاد همه گیر آن به صورت یک موج از قاره ای به قاره دیگر گسترش یافت و در دنیای هیپیگری ماری جوانا[1] برای تفریح اشتراکی و گروهی شد و همراه با موسیقی و عشق به عنوان سه رکن اساسی فرهنگ هیپی ها متجلی گردید. [2]  مشکل این آفت ویرانگر در دهه مذکور به چند کشور صنعتی ثروتمند جهان محدود می شد، اما اینک به یک معضل جهانی تبدیل شده و آثار تخریبی آن بیشتر متوجه کشورهای توسعه نیافته شده است که اهمیت و ضرورت موضوع پژوهش احساس می شود.

اهداف پژوهش

هدفهای اصلی

• شناسایی علل اجتماعی که در اعتیاد به مواد مخدر موثر هستند.
• شناسایی علل عاطفی که موج اعتیاد به مواد مخدر شده اند.
• شناخت عوامل تحصیلی که منجر به اعتیاد شده اند.

هدفهای فرعی

• تعیین رابطه بین وضعیت اقتصادی و اعتیاد به مواد مخدر
• تعیین رابطه بین میزان تحصیلات و اعتیاد به مواد مخدر
• تعیین رابطه بین سن جنسیت و اعتیاد به مواد مخدر
• شناخت مواد مخدری که بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد.

پرسش فرضیه های پژوهش :

پرسشهای پژوهش

1. آیا کنترل خانواده بر اعتیاد جوانان موثر است؟
2. آیا وضعیت اقتصادی در اعتیاد جوانان تاثیر گذار است؟
3. آیا مذهب در اعتیاد تاثیرگذار است؟
4. آیا میزان تحصیلات در اعتیاد به مواد مخدر موثر است؟
5. آیا پرخاشگری در کودکی بر اعتیاد در جوانی موثر است؟

فرضیه های پژوهش

1. میزان تاثیر کنترل خانواده بر بروز اعتیاد
2. میزان تاثیر وضعیت اقتصادی بر بروز اعتیاد
3. میزان تاثیر مذهب بر بروز اعتیاد
4. میزان تاثیر تحصیلات بر بروز اعتیاد
5. میزان تاثیر پرخاشگری بر بروز اعتیاد

تعاریف نظری و عملیاتی

اعتیاد : اعتیاد را به عادت کردن[3]، خو گرفتن، خوگر شدن، و خود را وقف عادتی نکوهیده کردن معنی کرده اند. به عبارت دیگر، ابتلای اسارت آمیز به ماده مخدر که از نظر جسمی یا اجتماعی زیان آور شمرده شود اعتیاد نام دارد.

اصطلاح اعتیاد به سهولت قابل تعریف نیست، اما عواقب آن به صورتهای مختلف نظیر کم شدن تحمل[4]و وابستگی بدنی[5] هویدا می شود.

در طب جدید به جای کلمه اعتیاد، وابستگی به دارو [6] به کار می رود که دارای همان مفهوم دقیق تر و صحیح تر است. مفهوم این کلمه آن است که انسان بر اثر کاربرد نوعی ماده شیمیایی از نظر جسمی و روانی به آن وابستگی پیدا می کند، به طوری که که بر اثر دستیابی و مصرف دارو، احساس آرامش و لذت به او دست می دهد؛ در حالی که نرسیدن دارو به خماری، دردهای جسمانی و احساس ناراحتی و عدم تامین دچار می شود (فدائی و سجادی، 1365، 19) .

معتاد : معتاد کسی است که در اثر مصرف مکرر و مداوم، متکی به مواد مخدر یا دارو شده باشد، یا به عبارت دیگر قربانی هر نوع وابستگی دارویی یا روانی به مواد مخدر معتاد شناخته می شود (برژره، 1368: 5)

بنابراین، معتاد به کسی گفته می شود که در نتیجه استعمال متمادی دارو در بدن وی حالت مقاومت اکتسابی ایجاد شده به شیوه ای که استعمال مکرر آن موجب کاسته شدن تدریجی اثرات آن می گردد. از این رو، پس از مدتی شخص مقادیر بیشتری از دارو را می تواند بدون بروز ناراحتی تحمل کند و در صورتی که دارو به بدن وی نرسد، اختلالات روانی وفیزیکی موسوم به سندرم محرومیت (عوارض و تظاهرات جسمانی و روانی در موقع نرسیدن مواد مخدر به بدن) در او ایجاد می شود. (اورنگ، 1367: 5) .

دارو مخدر : از نظر آسیب شناسی که پس از آن مصرف چنان تغییراتی را در انسان به وجود آورد که از نظر اجتماعی قابل قبول و پذیرش نباشد و اجتماع نسبت به آن حساسیت و واکنش نشان دهد.

آن دارو مخدر است (ستوده 1382 ص 192) هر ماده ای که با تاثیر روی وظایف سیستم مرکزی اعصاب قادر به ایجاد تغییرات روانی، رفتاری و جسمانی در انسان باشد ماده مخدر نامیده می شود. (پروانه مجد1382)

همسالان : افراد متعلق به این گروهها از موقعیت و وضعیت نسبتاً مساوی و روابط نزدیک برخوردارند و کاملاً حول محور منافع و  علایق اعضا قرار دارد. (ستوده ، 1381، ص 44)

جرم : هر عملی که در خور مجازات باشد جرم است (دورکیم)، جرم عملی است که برخلاف یکی از موارد قانون مجازات عمومی هر کشور باشد و مجرم کسی است که در زمان معینی عمل او برخلاف مقررات قانون رسمی کشور باشد (صناعی 1341)

خانواده :  خانواده، اساسی ترین نهاد جامعه پذیر کردن کودکان، بویژه در سالهای حساس اولیه زندگی است. خانواده تحت شرایط صحیح کودکان را آماده می سازد تا تواناییهای بالقوه خود را شناسایی کنند و به عنوان افراد بالغ نقشهای سودمندی را در جامعه برعهده گیرند. کودکان در فرآیند جامعه پذیری در خانواده، امر و نهی والدین، تقلید و همانند سازی را که از مهمترین شیوه های انتقال ارزشها، هنجارها و سنتهای اجتماعی است، یاد می گیرند. در حقیقت در خانواده است که کودکان می آموزند که چه چیزی درست و چه چیزی غلط است و چه چیزی خوب و چه چیزی بد. (ستوده ، 1382، ص 40)

وسایل ارتباط جمعی :  به ابزاری گفته می شود که در یک جامعه از آن برای ابلاغ پیامها و بیان افکار و انتقال مفاهیم به دیگران استفاده می شود.

مدرسه :  نخستین محیطی که کودک بعد از خانواده وارد آن می گردد مدرسه است. مدرسه به خاطر تدوین وظایف و حقوق افراد و انتقال ارزشهای اجتماعی با وسایل موثری که برای کنترل اجتماعی در اختیار دارد یکی از مراکز مهم اجتماعی کردن فرد تلقی می گردد.

تاریخچه اعتیاد :

مصرف مواد مخدر شاید بهتر از دیگر انواع انحرافات نشان میدهد که تا چه خدی هر جامعه ای، بر حسب زمان، مکان، جنس، سن، قوم، قبیله، طبقه مسائل جامعوی را تعریف، تجدید و باشکال متفاوت تعبیر و ارزش گذاری میکند. کاربرد «مواد مخدر» بعنوان آرام بخش یا «نوشدارو» و نیز بعنوان «مکیف» و «نشعه و خلسه آور» از 5000 سال پیش از میلاد برای سومبریان، بابلیان و مصریان … شناخته شده بود تا بدان حد که در برخی از ادیان و در میان بعضی از اقوام مصرف اندک آن جنبه آئینی و قداست داشته است بطوری که در دین زرتشت گرد دانه درخت هوم را در شیر حل کرده در پاره ای از مراسم دینی میخوردند؛ آرتک ها در جریان تقدیم قلب تپان قربانی انسان به خورشید خداجوانی را مخدر میساختند و در مسیحیت، شراب بعنوان محملی برای گردهمائی و تجدید مودت و نمادی از خون مسیح هم بوده باشد، در اکثر اعیاد و مراسم دینی نوشیده میشود. کاربرد توتون و تنباکو در میان سرخ پوستان نیز بیشتر جنبه آئینی و تشریفاتی داشته بویژه «هم چپقی» برای برقراری و دوام صلح، بصورت نمادین، از اهمیت وافری برخوردار بوده است. توتون و تنباکو تنها در دست سفید پوستان سوداگر اروپائی بماده مصرف روزانه تبدیل شدند و گرنه سرخپوستان استفاده آن ها را به اعیاد و آئین ها، بوسلیه افراد برجسته، محدود کرده بودند.

کاربرد حشیش در تاریخ ایران زمین نقش حساسی داشته است : بطوری که فرقه اسماعیلیه را «حشاشیون» نیز مینامند. برخی از واژه شناسان اروپائی معتقدند که واژه assassin فرانسه بمعنای «قاتل» تحریف شده واژه «حشاشیون» میباشد که بعدها اسم مصدری بصورت assassina یا «آدم کشی» نیز از آن ساخته اند.

در این راستان میگویند رهبران فرقه اسماعیلیه از حشیش، که شیره شاهدانه است، برای ایجاد حالت خلسه در برخی از پیروان استفاده کرده تصمیمات خود را با ایشان القاء میکردند و آنان را برای قتل های سیاسی – نظامی یا نشان دادن درجه ایثار خود به امام خویش به دگرکشی یا خودکشی وامیداشتند. بنابراین پیش از این که غربیان از تولید و توزیع این ماده و مواد مشابه آن نظیر تریاک و توتون، برای انباشت کیسه های زر و تزویر خود، سوء استفاده کنند کاربرد برخی از آن ها در آسیا و نیز در آمریکای پیش از کریستف کلمب، در مقیاس محدود و مشخصی، شناخته شده بود. «تریاک» که در اصل یک واژه یونانی است و از قدیم برای سومریان یا آشوریان و ایرانیان شناخته شده بود، از طریق رومیان در خاورمیانه بصورت «تریاق» رواج یافت. این ماده اغلب در ترکیب بسیاری از مواد درمانگر پزشکی در شرق و غرب مورد استفاده قرار میگرفت. برای قرن ها اعتیاد به مواد مخدر مشتق از تریاک، بعنوان یک کنش انحرافی یا آسیب جامعوی، تلقی نمیشد و در نتیجه کشورهای اروپایی مصرف آن را تا قرن نوزدهم بد نمیدانستند بلکه تجار طماع آنان راساً در کشت و توزیع تریاک در بنگال هند، در اواخر قرن هیجدهم، شرکت فعالی داشته اند و زورمندانه در ترویج و تحمیل آن به بسیاری از ملت ها از آن جمله چینیان، از توسل به جبر و جنگ نیز خودداری نکردند؛ بطوری که در سال های 1837، 1838، 1839 امپراتور چین ورود تریاک را بکشور خود ممنوع نمود و مصرف کنندگان و قاچاقچیان را بشدت کیفر داد؛ ولی انگلیسی ها (1841) با توسل به نیروی دریائی خود و گلوله باران کانتون جنگ یکم تریاک را در 1841 و جنگ دوم تریاک را در 1857، بنام «آزادی تجارت» بر امپراتور چین تحمیل کردند. در این باره مارکس، که کار اصلی مبارزاتی خود را با روزنامه نگاری آغازیده بود، پس از استقرار در انگلستان نیز گهگاهی مقالات انتقادی خود را در روزنامه New – YORK Daily Tribune انتشار میداد، در سال 1585 ، طی دو مقاله پیوست بموقع ضد و نقیض دولت انگلستان اشاره کرده اثرات سوء سیاسی، اقتصادی و بهداشتی تریاک را یادآور شده است.

همچنین تاریخچه اعتیاد دقیقاً معلوم نیست ولی در اشعار هومر و ادیسه و نوشته های باستانی به خواص این مواد اشاره شده است و در نقاشی های باستانی طرح هایی از گل شقایق و خشخاش دیده شده است که قدیمی ترین این آثار مربوط به 40000 سال پیش و در نواحی روم و مصر باستان است. در زمینه پزشکی افلاطون اولین کسی بود که در مورد مواد مخدر خشخاش مطالعات آزمایشاتی داشت. کشور هندوستان بعد از مصرف باستان قدیمی ترین سرزمینی است که در آن مواد مخدر رایج است. از زمان صفویه تریاک یک مشکل اجتماعی شناخته شده بود به هرحال باید گفت که هیچ زمانی مانند عصر حاضر مواد بالقوه اعتیادآور در بازار موجود نبوده است و این واقعیت که مواد مخدر امروزه در سراسر جهان تویع می شوند بحران و گرانی بسیاری را فراهم نموده است.

تعریف اعتیاد :

سازمان بهداشت جهانی ماده محدر را این گونه تعریف می کند : هر ماده ای که پس از وارد شدن به درون ارگانیسم بتواند بر یک یا چند عملکرد از عملکردها تاثیر بگذارد، ماده مخدر است. این تعریف مصرف کنندگان مواد مخدر را افرادی غیر طبیعی و منحرف می داند و بر اساس آن مخدرهایی نظیر توتون و مشروبات الکلی و هم مخدرهای غیر قانونی مانند هروئین و ال . اس . دی را در بر می گیرد.

در سال 1950 سازمان ملل متحد تعریف زیر را برای اعتیاد به مواد مخدر ارایه کرد :

اعتیاد به مواد مخدر عبارت است از مسمومیت تدریجی یا حادی که به علت استعمال مداوم یک دارو اعم از طبیعی یا ترکیبی ایجاد می شود و به حال شخص و اجتماع یزیان آور باشد. (صالحی ، 1371).

مفاهیم اعتیاد به مواد مخدر :

اعتیاد نیز به انواع متعددی تعریف شده است : عده ای بر اثرات سوء روانی تکیه کرده اند و عده دیگر به ضرر و زیان های جسمی و وابستگی فیزیولوژیکی تاکید ورزیده اند ما اعتیاد را در هر دو مورد بکار برده آن را درباره معتادان الکلی نیز صادق میدانیم. گرچه کمیته های تخصصی «سازمان جهانی بهداشت» و نیز سازمان متعدد ملی درصدد برآمده اند که اسراف در مواد را از هم تفکیک کنند ولی دریافته اند که در این باره بیشتر هنجارها و ارزش های جامعه است که تعیین گر طبقه بندی آن است و نه علم و عالم . اصطلاحاتی نظیر «عادت» «میل وافر داشتن» «اثرات سوء مواد» (detrmental drug effects ) و «وابستگی روانی» تعریف جامعی که مورد قبول اکثر کارشناسان باشد ندارند.

با تمام این احوال «مواد» مشخصی هستند که بوسیله اقشاری از مردم بقصد غیر درمانی مصرف میشوند. بدیهی است که انواع متفاوت «مواد» اثرات متفاوتی روی سلسله اعصاب انسانی میگذارند: برخی برانگیزنده هیجان می باشند و پاره ای آرام بخش درد، غم و نگرانی و بعضی دیگر دگرگونگر حواس درکی … البته بدن هر شخصی درجه تحمل خاصی دارد و با مقدار و دفعات متفاوتی در مصرف اعتیاد و وابستگی پدیدار می شود. بسیاری از «مواد» در آغاز کار اثرات شدیدی دارند ولی بتدریج با تکرار این اثرات تضعیف می شوند و در نتیجه باید بمقدار ماده افزود تا اثرات اولیه را پدید آورد.الکل، مواد خواب و خلسه آورها، آمفتامین ها و مکیف ها هم از جمله موادی هستند که درجه تحمل بدن را بالا میبرند و با گذشت زمان و تکرار مقدار فزاینده ای میطلبند . در پی چنین فراشدی بعد از مدتی بدن بمواد فوق عادت میکند و برای انجام کار معمولی بیکی از مواد فوق وابسته می شود. اگر شخص معتاد بموقع مواد مورد نیاز خود را مصرف نکند بدن از نظر فیزیولوژیکی عکس العمل نشان میدهد که اصطلاحاً آن را «بروز علائم فقدان» (abstinence syndrome) (مثلاً «هزیان گوئی» (delirium tremens) یا D.T در مورد الکلی ها ) مینامند. بنابراین اعتیاد عبارت است از وابستگی بدن (فیزیولوژیک) بماده ای که مصرف آن سبب «کیف» و «لذت» میشود.

نتیجه گیری

با توجه به تایید همه فرضیه های تحقیق در این پژوهش نتایج زر به دست می آید.

• عوامل اجتماعی در اعتیاد به مواد مخدر نقش اساسی دارند.
• بین مسائل عاطفی و روانی فرد و اعتیاد به مواد مخدر رابطه مثبتی وجود دارد.
• عوامل مدرسه ای و حوادث دوران تحصیل در اعتیاد فرد به مواد مخدر موثر بوده است.
• وضعیت اقتصادی فرد و خانواده او در گرایش به اعتیاد موثر است و در میان گروهی برخورداری از امکانات خوب و وضعیت اقتصادی مطلوب باعث شده تا برای سرگرمی و تفریح به سوی مواد مخدر روی آورند و گروهی هم به علت فقر اقتصادی و مشکلات مالی تن به اعتیاد و توزیع مواد مخدر داده اند.
• بین میزان تحصیلات و اعتیاد به مواد مخدر رابطه معنی داری وجود دارد به گونه ای که افراد با مدارک تحصیلی دانشگاهی به خصوص تحصیلات عالی به ندرت در بین معتادان دیده می شود. پس هرچه میزان آگاهی و اطلاعات افراد افزایش می یابد، احتمال اعتیاد آنان کمتر می شود.

محدودیت های پژوهش :

این پژوهش دارای محدودیت هایی بود از جمله عدم پاسخگویی آزمودنیها به پرسشها 2- ذهنیت نادرست به پرسشها، کمبود وقت

پیشنهادات کاربردی :

1. اعتیاد بزه دیدگی اجتماعی است پس باید به عنوان یک بیمار به معتاد نگریست و برای درمان آنان باید مراکز مشاوره و درمان در سطح کشور راه اندازی شود تا بتوان این عارضه اجتماعی و بلای خانمانسوز را از دامن جامعه پاک کرد.
2. با توجه به تاثیر مساله عاطفی و روانی در اعتیاد افراد پیشنهاد می شود، مراکز روان درمانی و روانپزشکی همانند سایر کشورها در کشور ما نیز گسترش یابد تا افراد در زمانی که شکل عاطفی یا روانی دارند برای درمان به این مراکز مراجعه نمایند و مراجعه به این مراکز همانند سایر مراکز درمانی صورت پذیرد و به چشم حقارت به این بیماران نگریسته نشود.
3. با توجه به تایید تاثیر عوامل مدرسه ای و حوادث دوران تحصیل در اعتیاد پیشنهاد می گردد مراقبت بیشتری از سوی مسوولان مدارس در خصوص دانش آموز انجام گیرد و از طرفی والدین در دوره های مختلف تحصیلی نظارت بیشتری بر رفت و آمدها و دوستان فرزندان خود داشته باشند و مسائل کوچک و ابتدایی را جدی تلقی نمایند.
4. چون تعدادی از معتادان فقر اقتصادی را علت اعتیاد خود ذکر کرده اند باید نیروی انتظامی و ستاد مبارزه با مواد مخدر به گونه ای برخورد نمایند که جلو هر گونه سوء استفاده مالی گرفته شود و از طرفی حمل و نقل این مواد یک تجارت و کسب درآمد زیاد تلقی نگردد. باید همه معتادان در سطح جامعه شناسایی شوند و با استفاده از شیوه های درمانی کاهش تدریجی، درمان گردند و در صورت مشکل تایید و ترک نکردن اعتیاد مراکز درمانی مواد در اختیار این گروه خاص قرار دهد تا ناچار نشوند مبلغ هنگفتی برای تهیه آن بپردازند.
5. باید با تدوین و تهیه برنامه های مناسب تلویزیونی سعی شود، اطلاعات لازم در خصوص این بلای خانمانسوز و عواقب آن به افراد و خانواده ها داد ه شود. چرا که هرچه سطح آگاهی و اطلاع افراد و خانواده ها افزایش یابد، گرایش به اعتیاد کاهش خواهد یافت.

پیشنهادها :

1. تدوین منشور حقوق بازتوانی و سلامت بخشی معتادان به عنوان بیمار.
2. شناسنامه دار کردن همه فعالیتهای مرتبط با داروهای مواد مخدر قانونی.
3. تدوین مقررات تشخصی، درمانی و بازتوانی استاندارد و با نظارت دقیق علمی و تاکید بر جنبه بیماری اعتیاد
4. آموزش مهارتهای اجتماعی و به ویژه مهارتهای زندگی و تاکید بر روشهای عقلانی در تعلیم و تربیت و …
5. اعتیاد نیز مانند سایر اختلالات و آسیب های اجتماعی و روانی است، از آنها مجزا نیست و باید در برنامه های آموزشی، پرورشی و فرهنگی در جامعه تعادل شخصیت و پرورش شخصیت متعادل در کنار روشهای مقابله با آسیب های اجتماعی دیده شود.

---

[1] . ماری جوانا یا حشیش ماده ای است که از گل و ساقه گل شاهدانه به دست می آید و در ایران به عنوان «بنگ» معروف است. این ماده حالتی تخدیری در انسان به وجود می آورد که توام با پرحرفی، آواز خوانی و خنده های غیر ارادی و احمقانه است.
[2] . قبل از پیدایی هیپیگری در آمریکا، تفریح جوانان به صورت انفرادی بود و هرکس به تنهایی به تدارک سرگرمی می پرداخت، اما ماری جوانا مرز مالکیت خصوصی و انفرادی تفریح را شکست و آن را به صورت اشتراکی در آورد. اینک ماری جوانا دست به دست می گردد و همگان را در این تفریح شامل می شود. به بیان دیگر، ماری جوانا بیشتر نشانه فرهنگی است تا یک ماده مخدر اصلی (صالحی، 1371: 156).
[3] . اعمال عادت شده معمولاً اتوماتیک وار بدون تفکر و اندیشه انجام می گیرد. به عبارت دیگر«عادت» تابع یک اصل فیزیکی که از هوش و اراده فرد جدا است، می باشد.

فصل اول :

• مقدمه     8
• بیان مسئله           10
• اهمیت و ضرورت موضوع پژوهش  11
• اهداف پژوهش     13
• پرسش یا فرضیه های پژوهش          13
• تعاریف نظری و عملیاتی    15
• معرفی متغیرهای مستقل و وابسته      19

فصل دوم : بررسی پیشینه پژوهش

• تاریخچه اعتیاد      21
• بررسی نظریه ها و مفاهیم مربوط به موضوع پژوهش   24
• بررسی پژوهشهای انجام شده در داخل و خارج از کشور 45
• نقد و بررسی پژوهشهای انجام شده    47

فصل سوم : متدولوژی

• جامعه آماری        57
• نمونه آماری و روش نمونه گیری      58
• روش محاسبه حجم نمونه     58

فصل چهارم : یافته های پژوهش

• بررسی و توصیف و تحلیل داده ها     60
• الف) توصیف داده ها با استفاده از جداول و داده ها        61
• ب) تحلیل داده ها (تحلیل بر اساس داده های آماری)       69
• ج) سایر یافته های پژوهش  69

فصل پنجم : نتیجه گیری

• تجزیه و تحلیل نتایج پژوهش به ترتیب ارائه داده ها       82
• محدودیتهای پژوهش          83
• پیشنهادات کاربردی از نتایج بدست آمده و پیشنهاد برای مراحل بعدی           83

فصل ششم : ضمائم ، منابع و ماخذ

• ضمائم    89
• منابع و مآخذ        92

منابع

1. اعتیاد ، سبب شناسی و درمان ، نویسنده : پروانه مجد ، نشر امید مجد ، چاپ اول ، سال 1382
2. روانشناسی اعتیاد ، نویسندگان : چارلز ایی داچن، دبلیو . مایکل شی . مترجم : بایر المعلی رنجگر نشر روان ، چاپ اول ، تابستان 1383
3. جامعه شناسی و انحرافات، نویسنده : دکتر داور شیخاوندی ، نشر مرندیز، چاپ چهارم، زمستان 1379.
4. آسیب شناسی اجتماعی (جامعه شناسی انحرافات ) نویسنده : هدایت الله ستوده ، چاپ نهم، 1381.
5. مشکلات جوانی ، نویسنده : ابوالقاسم اکبری ، نشر ساوالان، چاپ اول ، 1381.
6. مواد مخدر و اعتیاد ، عبدالحسین شاکری (انتشارات سیر 1368)