رابطه خلاقیت و پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان

هدف از تحقیق:بها دادن به ذهنهای خلاق و آگاهی دادن به جامعه درباره این استعدادها و چگونگی برخورد با آنها و راههای رشد و پرورش خلاقیت آنها و مشخص کردن رابطه خلاقیت پیشرفت تحصیلی بود.

گفته شد که خلاقیت فرآیندی است مشتمل بر حساسیت به مسائل،کمبود ها،تنگناها و ناهماهنگی که در پی تشخیص این مشکلات و کمبودها به وجود می آید و به دنبال آن جستجو برای یافتن راه حل هایی جهت دفع آن مشکلات می باشد و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان نیز همان موفقیت تحصیلی آنها در دروس مختلف آنها می باشد.همین طور مشخص شد که هوش و خلاقیت دو عامل فکری جداگانه می باشند و تفکر همگرا یا تفکری که منجر به راه حل درست واحدی می باشد که براساس واقعیتهای ارائه شده قابل کشف است مربوط به هوش و تفکر واگرا یا تفکری که در جهات مختلف سیر می کند و کمتر تحت انقیاد واقعیتهای ارائه شد قرار می گیرد و منجر به راه حل های گوناگون می شود مربوط به خلاقیت می باشد خلاقیت دارای مراحلی می باشد که شامل آماده سازی یا شناسایی و جمع آوری حقایق،دوره نهفتگی یا سازمان بندی اطلاعات به صورت ناخودآگاه، اشراق یا پدیده آها یا دریافتن راه حل مسئله به طور ناگهانی،اثبات یا سنجش مراحل قبل می باشد و برنامه ریزی آموزشی بیشتری روی مرحله آماده سازی و اثبات تاثیر دارد و کمتر روی مرحله نهفتگی و اشراق تاثیر دارد.

همین طور عواملی دیگر مانند انگیزش،خویشتن پذیری و نقش اطلاعات در خلاقیت تاثیر دارند.

در واقع اطلاعات ماده خام خلاقیت می باشند و انگیزش و نیروی محرک نیز به کار اندازنده خلاقیت در انسان می باشد و خویشتن پذیری نیز صفتی است که منجر به خلاقیت در افراد می گردد.

همین طور برای افراد خلاق یک سری ویژگی ها ذکر شد از جمله کنجکاوی،پشتکار،نیاز به استقلال و شک گرایی،بازیگوشی فکری،اعتماد به نفس،آگاهی،شوخ طبعی و… و برای پرورش خلاقیت در کودکان و نیز پیشنهادهایی ارائه گردید از جمله احترام گذاشتن به سوالات عادی و غیرعادی کودکان به سوالات کودک باید طوری جواب داد که کودک را به سوالات تازه هدایت کند،نشان دادن به کودکان که عقاید آنها با ارزش است و احترام گذاشتن به عقاید آنها و تدارک دیدن فرصتهای مناسب برای یادگیری مبتکرانه و قدردانی از این نوع یادگیری ها،همین طور گاهی اوقات لازم نیست که یادگیری کودکان را همیشه مورد ارزشیابی قرارداد چرا که به قول راجرز ارزشیابی در انسان احتیاج به دفاع را بر می انگیزد و این کار جلوی خلاقیت رامی گیرد،تکمیل کردن اشیاء و امور ناکامل توسط کودکان مشاهده اشیاء از نزدیک و دستکاری کردن آنها و پرورش کنجکاوی و خلاقیت آنها واحترام به تخیلات کودکان که می توانند منجر به خلاقیت در کودکان گردد.همین اولیاء مدرسه و معلمان نیز نقش مهمی در بارور کردن خلاقیت دانش آموزان دارند و باید طوری رفتار کنند که حس کنجکاوی و تفکر خلاق را در دانش آموزان رشد دهند . و دانش آموزان را با صمیمیت و به همان صورتی که هستند بپذیرند و محیطی را برای کودکان فراهم کنند که هم آزادی بیان و هم ارتباطات سالم را تامین کند و محیطی که نه بیش از اندازه آزاد باشد و نه هم به صورت خیلی رسمی،چراکه در دو حال جلوی خلاقیت گرفته می شود.

همین طور مشخص شد که نظریه های مختلفی به تبیین خلاقیت پرداخته اند:از جمله نظریه های بسیار قدیمی (یونان باستان)در این مورد شامل 1- خلاقیت را به عنوان الهامی خدایی می دانند که معتقدند که فرد خلاق از نیروی انسانی برخوردارند و حتی امروز هم رایج است و خلاقیت را غیر قابل شناخت می دانند 2- خلاقیت را شکلی از دیوانگی می دانند که حتی امروزه هم بسیاری از افراد خلاق و دانشمندان را نام می برند که عصبی یا دیوانه اند.3- خلاقیت را به عنوان نبوغ شهودی می دانند و فرد خلاق را متفاوت از دیگران و نادر می دانند یعنی این شخص آنچه را که دیگران به صورت استدلال و در دراز مدت در می یابند،بدون واسطه و مستقیم درک می کند.4- خلاقیت رابه عنوانی نیروی حیاتی می دانند و معتقدند که خلاقیت انسان نمایانگر نیروی خلاقی است که در ذات خود زندگی نهفته است و بر طبق این دیدگاه معتقدند که آموزگار از دو راه می تواند نیروی طبیعی خلاقیت را تقویت کند یکی با استفاده از انتخاب روشها و مطالب صحیح تربیتی است و دیگری برانگیختن شورو شوق در دانش آموزان می باشد.

چکیده

پژوهش حاضر تحت عنوان بررسی رابطه خلاقیت و پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان دختر کلاس پنجم دو تا از مدارس کرج انجام شده است.

جامعه پژوهش عبارت است از کلیه دانش آموزان سال پنجم ابتدایی در شهرستان کرج که از بین آنها 100 آزمودنی با استفاده ازروش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب گردید.

ابزار اندازه گیری در این تحقیق عبارت است از آزمون مداد کاغذی چند جوابی برای سنجش خلاقیت (MPPT ) و همین طور برای سنجش عملکرد تحصیلی آزمودنیها از معدل نیم سال گذشته آنها استفاده شد که پس از جمع آوری داده ها با استفاده از روش آماری ضریب همبستگی پیرسون به تحلیل داده ها پرداخته شد که ضریب همبستگی (%29r= )به دست آمد و معلوم شد که بین خلاقیت و پیشرفت تحصیلی آزمودنیها رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.

مقدمه :

کنجکاوی و تفکر پیرامون افراد سرآمد و با استعداد سابقه ای بس طولانی،در حدود دو هزار سال دارد و احتمالاً به زمانی برمی گردد که برای اولین بار انسان علاقه مند شد بداند چرا افراد با هم تفاوت دارند.در جوامع مختلف همیشه افرادی بوده اند که از خود توانایی ها وبرجستگی خاص نمایان می ساختند که این امر موجب تحریک حسن کنجکاوی دیگران می گردید و سوء ظن،نفرت و یا ترغیب و تشویق آنها را در پی داشت.اشخاصی بوده اند که با استعداد فراوان و نبوغ فوق العاده خویش در طول زندگی توجه و تحسین همه را به خود جلب نموده اند و یا بدون توجه مردم،زندگی کرده اند و گاه پس از مرگشان به نبوغ آنها پی برده شده است.گرچه تمدن و فرهنگ انسانی نتیجه تلاش تمام افراد بشر است اما غنا و عظمت آن مدیون افراد خلاق،متفکران،نوابغ،کاشفان و مخترعان بوده است.از این رو،اهمیت شناخت و پرورش این افراد آشکار می شود.بنابراین در دنیای پیچیدهکنونی که شاهد رقابتهای بسیارفشرده جوامع مختلف برای دستیابی به جدیدترین تکنولوژی ها و منابع قدرت هستیم.افراد تیزهوش و خلاق و صاحبان اندیشه های نو و متکبر همانند گرانبهاترین سرمایه ها از جایگاه بسیار بالایی برخوردار هستند.زیرا هرقدر جهانی که در آن زندگی می کنیم پیچیده تر شود نیاز به شناسایی و پرورش ذهنهای خلاق و آفریننده محسوس و روشن تر می گردد.در همین رابطه توین بی [1] معتقد است که شانس برای به دست آوردن خلاقیت بالقوه می تواند موضوع زندگی و مرگ هر جامعه ای باشد.همچنین تورنس[2] (1959)نقل از نیسان و دیگران(1377)استدلال می کند که تصاویر آگاه و ناخودآگاه ازآینده نیروی محرکه مهمی در پس دستاوردهای آینده اند.تصاویر مثبت آینده نیروهای پرتوان مغناطیسی هستند     که ما را به تحرک واداشتند و به ما انرژی لازم را برای حرکت به پیش،به سوی امکانات،راه حل ها و دستاوردهای خلاق و جدید – می دهند،ازطرفی برای آنکه بتوانیم قدرت تصور خود را پرورش دهیم و تصاویر مثبتی از آینده خلق کنیم باید خلاقیت خود را پرورش دهیم.چه نیاز به خلاقیت اجتناب ناپذیر است(نیسان،حیدری پاک نیکرو 1377)

به همین دلیل امروزه جامع ما بیش از هر زمان دیگر به افراد هوشمند و خلاق نیاز دارد و در شرایط کنونی مساله خلاقیت از مهمترین مسائل در قلمرو روانشناسی آموزشگاهی است.به طوری که در اصل 25 کلیات نظام آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران مصوب شورای تغییر بنیادهای نظام آموزش و پرورش (1367) تحت عنوان پرورش توان تفکر،نقد و ابتکار آمده است که:در تدوین و اجرای برنامه های آموزش و پرورش باید از شیوه هایی استفاده شود که توان تفکر،تحلیل و نقد،ابتکار و خلاقیت را تقویت کنند و زمینه مناسب را برای خودآموزی دانش آموزان فراهم نمایند.همچنین این اصل می افزاید که … برنامه ریزی آموزشی و درسی باید به گونه ای باشد که به دانش آموزان مجال تفکر داده شود و آنان را به اندیشیدن و تفکر ترغیب نماید…تعلیمات باید به گونه ای باشد که در دانش آموزان رشد فکری وقوّه تجزیه و تحلیل را تقویت بنماید…

در تنظیم و محتوا و مواد درسی و تدریس باید ازشیوه هایی استفاده شود که متکی بر مشارکت فعال دانش آموزان در درس و بحث باشد و به دانش آموزان فرصت کافی جهت ارائه یافته های خود،راه حل های مختلف برای حل مسایل و شیوه های ابتکاری داده شود در کلیه فعالیتهای فوق برنامه باید برای دانش آموزان میدان عمل جهت بروز و پرورش ابتکارات و خلاقیت داده شود و از جاذبه این گونه فعالیتها جهت پرورش روح تفکر و تحقیق در دانش آموزان استفاده شود…همچنین در برنامه های تربیت معلم،روش های پرورش استعداد ابداع و خلاقیت به معلمین در مراحل مختلف تحصیلی تعلیم داده شود.در مورد خلاقیت و شناخت کودکان خلاق باید خاطر نشان سازیم،قبل از اینکه کودکی بتواند خلاق شود به شرایط و یا محیط مناسب نیاز دارد.سیاستی که اکنون در آمریکا دنبال می شود و دارای ابعاد جهانی می باشد موید این نکته است،یعنی به دنبال افراد تیزهوش و خلاق در سطح جهان هستند تا با فراهم ساختن زندگی بسیار مطلوب،آنها را به کشور خود فراخوانده وبا آموزش های مناسب و با امکانات بسیار پیشرفته زمینه را برای بروز خلاقیت ها در آنها آماده کرده تا درآینده کشورشان را صاحب قدرت و مشعل دار علم و تکنولوژی کنند.اگر به آمار محققان و مکتشفان این کشور نگاه کنیم می بینیم که شمار بسیاری از آنها از کشورهای دیگر و از جمله کشور ما ایران می باشند.البته باید توجه داشت که عوامل ژنتیک،پیدایش استعداد خلاقیت را در افراد ممکن می سازد ولی با وجود آن بروز و رشد این استعداد به شدت تحت تاثیر محیط غنی و والدین و مربیانی آگاه می باشد.

به طوری که می توان گفت خلاقیت به عنوان یک استعداد،حاصل تعامل پیچیده وراثت و محیط است (افروز 1371) بنابراین ، خلاقیت موضوع بسیار پیچیده‌ای است و شناخت و شکوفا سازی آن به عنوان یک استعداد نیازمند فراهم آوردن روش های تربیتی نوین است و اهمیت این موضوع در جامعه صنعتی امروز به ویژه در دنیای رایانه ها مملوس تر می شود.همچنین نقش مدرسه و مربیان در جهت پرورش افکارخلاق و رشد توانایی های این گونه افراد از اهمیت بسزایی برخوردار است.(افروز 1371)

با توجه به مطالب فوق در این پژوهش برآنیم تا مشخص کنیم که خلاقیت به عنوان یک استعداد چه ارتباطی با پیشرفت تحصیلی دارد.و راههای پرورش ورشد خلاقیت در کودکان چیست و چه عواملی مانع رشد خلاقیت در کودکان می شود.

مساله پژوهشی

آیا بین خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ابتدایی رابطه معناداری وجود دارد؟

فرضیه پژوهشی

بین خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ابتدایی رابطه مثبت وجود دارد.

اهداف تحقیق

با توجه به نیاز جوامع بشری خصوصاً کشور ما به استعدادها و ذهن های خلاق خصوصاً‌ در دفع تنگناهای موجود و ابداع و خلق روش ها و فنون نو،هدف از انجام این پژوهش بها دادن و اهمیت گذاشتن به این ذهنهای خلاق و آگاهی دادن به جامعه خصوصاً‌ والدین و معلمان در رابطه با چگونگی برخورد با این استعدادهای خدادادی و راههای پرورش و رشد خلاقیت آنها می باشد.و همین طور بر آنیم تا مشخص کنیم که خلاقیت با پیشرفت تحصیلی رابطه دارد و به عبارتی دیگر دانش آموزانی که خلاق هستند از پیشرفت تحصیلی خوبی نیز برخوردارند.

تعریف اصطلاحات

الف) تعاریف سازنده و مفهومی

• خلاقیت: تورنس (1959) (نقل از کفایت 1373)در تعریف خلاقیت اظهار می‌دارد:خلاقیت فرآیندی است مشتمل بر حساسیت به مسائل،کمبودها،تنگناها و ناهماهنگی ها این حساسیت در پی تشخیص مشکل یا مشکلاتی به وجود می آید و به دنبال آن جستجو ، برای یافتن راه حل هایی جهت رفع آن مشکلات و طرح فریضه هایی برای این منظور آغاز می گردد،پس از آن فریضه های مطرح شده و راه حل های ناشی از آنها مورد آزمایش قرار می گیرد و در صورت لزوم دستکاری می شود و تغییرات لازم در آنها به وجود می آید و بالاخره نتایج حاصل از این آزمایش منتشر می گردد.(کفایت 1373)
• پیشرفت تحصیلی: منظور از پیشرفت تحصیلی میزان موفقیت دانش آموزان دردروس مختلف می باشد که برای سنجش پیشرفت تحصیلی از معدل و ریزنمرات دروس مختلف دانش آموزان استفاده شد.(کفایت 1373)

ب) تعاریف عملیاتی اصطلاحات

• خلاقیت: در این پژوهش برای سنجش خلاقیت از آزمون مداد کاغذی چند جوابی سنجش خلاقیت (MPPT ) استفاده شد.
• پیشرفت تحصیلی: برای اندازه گیری یا سنجش پیشرفت تحصیلی از معدل ترم قبل از دانش آموزان استفاده شد.

خلاقیت

سال 1950 را می توان نقطه عطفی در برخورد نسبت به مفهوم خلاقیت،میزان و توزیع آن در افراد اجتماع تلقی نمود.در این سال گیلفورد در کنگره روان شناسان آمریکا که خود ریاست آن را برعهده داشت به دنبال یک سلسله تحقیقات و بررسیها اظهارداشت:خلاقیت نباید فقط از زاویه مخصوص مربوط به اعمال و فرآورده های ابداعی موردتوجه قرارگیرد،بلکه باید بطور قطعی یعنی به عنوان استعداد ذهنی بالقوه که به درجات مختلف در همه افراد بشر اعم از کوچک و بزرگ وجود دارد مورد مطالعه قرارگیرد.(نریمانی،1370)

به عقیده گیلفورد تا موقعی که انسان به مشکلی برخورد نکند و زندگی او از روز عادات و یا بر مبنای دور زدن مشکلات سپری شود،خلاقیتی در کار نیست،ولی همین که به مشکلی برخورد کرد و خواست آن را حل کند فرآیند فکری و اعمالی که متعاقب آن برای حل مشکل ایجاد شود خلاقیت نام دارد.هرچه فرد هوشمندتر باشد کنجکاوی بیشتری دارد.انگیزه کنجکاوی زیربنای خلاقیت است،البته کنجکاوی واگرا،نه همگرا.با توجه به اینکه در این سال و سالهای متعاقب آن توجه زیادی به این مسئله شده است ولی به نظر می رسد که هنوز اندیشمندان در مورد خلاقیت و تعریف آن با همدیگر اختلافات زیادی داشته باشند چراکه هر کدام به گونه ای آن را تعریف کرده است.

هوش و خلاقیت:

گیلفورد هوش و خلاقیت را دو عامل فکری جداگانه می داند.او ضمن تشریح اعمال مختلف ذهنی،تفکر همگرا را هوش و تفکر واگرا را خلاقیت می داند.تفکر همگرا منجر به راه حل درست واحدی می شود که براساس واقعیتهای ارائه شده قابل کشف است.تفکر واگرا نوعی از تفکر است که در جهات مختلف سیر می کند.این نوع تفکر کمتر تحت انقیاد فکری واقعیت های ارائه شده قرار می گیرد،تغییر جهت در حل مساله را امکان پذیر می سازد ومنجر به راه حل ها و فرآورده های گوناگون می شود(نریمانی 1370)

مک کینون خلاقیت را عبارت از حل مساله به نحوی که ماهیتی نو و بدیع داشته باشد،می داند.گیلفورد و همکارانش تفکر همگرا را همان چیزی می دانند که در روان شناسی سنتی هوش نامیده می شود و توسط آزمودنیهایی مانند بینه،سیمون و یا وکسلر اندازه گیری می شود و تفکر واگرا را خلاقیت می دانند که توسط آزمونهایی که گیلفورد و همکارانش ساخته شده اند اندازه گیری می شود.حال ببینیم چه ارتباطی بین هوش و خلاقیت،یعنی این دو عامل متفاوت ذهنی وجود دارد.کنزل و جاکسون به دنبال تحقیقات خود در سال 1962 به این نتیجه رسیدند که وقتی فرد از هوش زیادی برخوردار نباشد،تفکر همگرا و تفکر واگرایش آنچنان به هم پیوسته اند و با هم عمل می کنند که تفکیک آنها از هم مشکل است.بر این اساس می توان باورکرد فقط اشخاص پرهوش نیستند که می توانند خلاق باشند بلکه باهوش متوسط نیز می توان خلاق بود و کمبود خلاقیت را فقط به افرادی که عقب مانده ذهنی هستند می توان نسبت داد و این مطلب در مورد بزرگترها و کودکان به طور همسان صادق است و فقط باید این نکته را تذکر داد که خلاقیت هر کس در زمینه هایی است که معلومات و اطلاعاتی در آنها دارد و کسی که در زمینه ای اطلاعاتی نداشته باشد نباید از او انتظار خلاقیت در آن زمینه را داشت.باید اشاره کرد که فرآیند خلاقیت کودکان کمتر از 13-12 ساله به علت فقدان قوه تجربه و انتزاع در غیاب اشیاء و امور غیبی نیست و فقط در تماس با اشیاء و امور به کار می‌افتد.گرچه آنان تخیلاتی در غیاب اشیاء دارند،ولی این تخیلات در اطراف دیده ها و شنیده ها به طور پراکنده و نامنظم جریان می یابند و نمی توانند به خلق چیز نوینی منتهی شوند.(نریمانی 1370)

محدودیتهای تحقیق

این پژوهش نیز مانند دیگر پژوهش ها،خالی از نقض و محدودیت نیست که به برخی از آنها اشاره می شود:

1. عدم همکاری و دقت کافی و حوصله از سوی برخی از دانش آموزان برای شرکت و پاسخدهی به تمام سوالات آزمون
2. طولانی بودن آزمون خلاقیت بکار برده شده که به دقت زیادی احتیاج داشت.
3. ضعف دانش آموزان در درک مفهوم برخی از سوالات آزمون خلاقیت به طوری که نیاز به توضیحات مکرر احساس شد.

پیشنهادهای تحقیق

1. همانطور که نتایج تحقیق نشان داد که خلاقیت با پیشرفت تحصیلی رابطه دارد بنابراین افزایش آگاهی معلمین و والدین در زمینه روش های پرورش خلاقیت پیشنهاد می شود زیرا که خلاقیت از طریق آزمایش،تجربه و کنکاش رشد می کند.
2. دانش آموزان را تشویق کنیم به این که علاوه بر درس خواندن در فعالیت های فوق برنامه همچون تئاتر،مجله مدرسه،روزنامه های دیواری و…شرکت کنند.
3. دانش آموزان را طوری بار بیاوریم که بتوانند به ارزیابی خود بپردازند و قادر به احساسات خود باشند چرا که بیان احساسات یکی از راههای پرورش خلاقیت می باشد.
4. اجرای تحقیق حاضر در سطوح آموزشی دیگر

• چکیده

فصل اول

• مقدمه
• مساله پژوهشی
• فرضیه پژوهشی
• اهداف تحقیق
• تعریف اصطلاحات

فصل دوم

• خلاقیت
• هوش و خلاقیت
• مراحل خلاقیت
• پرورش خلاقیت در کودکان
• نقش مدرسه در بارور کردن خلاقیت
• ویژگیهای کودکان خلاق
• نظریه های مربوط به خلاقیت
• خلاقیت به عنوان الهام خدایی
• خلاقیت به عنوان دیوانگی
• خلاقیت به عنوان نبوغ شهودی
• نظریه تداعی گرایی
• نظریه گشتالت
• مکتب شناختی
• نظریه روانکاوی
• روانکاوی جدید
• عوامل موثر در پیشرفت تحصیلی
• تاثیر معلمان بر خلاقیت

فصل سوم

• جامعه
• نمونه
• طرح تحقیق
• ابزار اندازه گیری
• روش آماری

فصل چهارم

• تجزیه و تحلیل داده ها

فصل پنجم

• محدودیتهای تحقیق
• پیشنهادهای تحقیق
• خلاصه تحقیق
• منابع
• ضمائم

منابع

1. افروز،غلامعلی (1371) نوجوانان،استقلال،شخصیت و خلاقیت،نشریه ماهانه پیوند،انتشارات انجمن اولیاء و مربیان شماره 158
2. افروز،غلامعلی (1371) نقش اعتماد به نفس در خلاقیت نوجوانان و جوانان،نشریه ماهانه پیوند،انتشارات انجمن و اولیاء و مربیان شماره 159
3. بهروزی،ناصر،(1375) رابطه ویژگی های شخصیتی با خلاقیت و رابطه متغیر اخیر با عملکرد تحصیلی،پایان نامه کارشناسی ارشد،استاد راهنما،حسین شکر کن،دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه شهید چمران
4. خانزاده،علی (1363) پرورش خلاقیت در کودکان،نشریه ماهانه پیوند،انتشارات انجمن اولیاء و مربیان شماره 158
5. عابدی،جمال (1372) خلاقیت و شیوه های نو در اندازه گیری آن،مجله پژوهشهای روانشناختی،دوره دوم.شماره 1 و 2،ص 54-64
6. عصاره،علیرضا(1377) یادگیری و خلاقیت.نشریه ماهانه پیوند،انتشارات انجمن اولیاء و مربیان شماره 233
7. غفارزادگان،داوود(1368)چگونه می توان به پیشرفت تحصیلی کودکان کمک کرد.نشریه ماهانه پیوند،انتشارات انجمن اولیاء و مربیان. شماره 123
8. کفایت،محمد(1373) بررسی ارتباط شیوه های و نگرش های فرزند پروری با خلاقیت و بررسی رابطه خلاقیت با هوش و پیشرفت تحصیلی.پایان نامه کارشناسی ارشد.استاد راهنما حسین شکرکن.دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی .