افسردگی در بین دانشجویان بومی و غیر بومی

همانطور که می دانیم افسردگی و مانیا یکی از اختلالات خلقی شایع می باشند که بیشتر اختلالات عاطفی نامیده می شوند . اختلالات خلقی گروهی از بیماریهای روانپزشکی می باشند که به شکل خلق پایین و تصورات ذهنی ناهنجار بروز می نمایند .

نمای بالینی افسردگی می تواند بصورت خلق افسرده ، احساس ناامیدی ، احساس غم ، بی ارزشی ، آشفتگی خواب و اشتها و یا فقدان انرژی و میل جنسی بروز کند . این اختلالات می توانند منجر به مشکلاتی در عملکرد شغلی ـ تحصیلی ـ اجتماعی و روابط بین فردی گردند . بدین منظور و جهت شناخت بیشتر وضعیت و شیوع افسردگی تحقیقی را بر روی دانشجویان پسر بومی و غیر بومی دانشگاه تربیت معلم تهران واحد حصارک کرج انجام دادیم . مطالعه با استفاده از تست بک (BDI) بر روی 280 نفر از دانشجویان پسر انجام گردیده است .

روش تحقیقی که از آن استفاده شد ، روش تحقیق یا علّی ـ مقایسه ای با روش آماری مقایسه بین میانگین دردو گروه مستقل و با استفاده از فرمول t   بوده است . روش نمونه گیری نیز بطور تصادفی ساده و با مراجعه به جدول اعداد تصادفی و به تعداد 140 نفر از هر گروه بوده است . روش جمع آوری اطلاعات نیز با بهره گیری از تست افسردگی بک صورت گرفته است . با قرار دادن نمرات خام در فرمول t و با سطح اطمینان 90% و در سطح  به علت کوچک تر بودن عدد بدست آمده از عدد جدول فرض تحقیق معنی دار نیامد و می توان گفت که « تفاوت معنی داری بین میانگین شیوع افسردگی در دو گروه دانشجویان بومی و غیر بومی وجود ندارد .»

مقدمه

خلق یا Mood مایه هیجانی یک وضعیت عاطفی پایدار است که در طول طیفی بهنجار از غم و شادی تجربه می شود . اختلالات خلقی با احساسهای نابهنجار افسردگی یا سرخوشی مشخص می شوند که در برخی موارد شدید با خصوصیات پسیکوتیک همراهند . اختلالات خلقی به انواع اختلالات دو قطبی و اختلالات افسردگی تقسیم می شوند . این علائم در برخی گروههای خاص از نظر جنس و سن و وضعیت روانی اجتماعی افراد متفاوت می باشد .

در این پژوهش افسردگی نه بعنوان یک بیماری ، بلکه بعنوان واکنشی روانی در مقابل مسائل و مشکلاتی که دانشجویان با آنها گریبانگیر هستند ، مطرح است .

بیشتر دانشجویان بخاطر تحصیل در دانشگاه از خانواده و شهر یا روستای خود جدا شده ، در محیط جدیدی قرار گرفته اند که احیاناً ازنظر عاطفی مشکلاتی برایشان بوجود می آید . این مشکلات روانی و عاطفی موقعی تشدید پیدا می کند که آنان نتوانند خود را با محیط جدید دانشگاه تطبیق دهند .

عدم سازگاری با محیط آموزشی دانشگاه ، محیط سکونت در خوابگاه و قرار گرفتن در شبکه جدید روابط ، برخی عکس العمل های عاطفی از جمله افسردگی را بدنبال دارد .

بیان مسئله:

شاید کمتر کسی باشد که در طول زندگی خود لحظاتی از نگرانی و افسردگی را احساس نکرده باشد . افسردگی یک اختلال شایع عاطفی است . اگر شدت اینحالت از حد معمول بگذرد ، عرصه زندگی را بر فرد تنگ کرده او را از همه چیز حتی از خودش بیزار می کند . بنظر می رسد ادعای اینکه اصولاً افسردگی جزئی از زندگی بشر است زیاد مشکل نباشد .

تورو می گوید :« اکثر مردم عمرشان در افسردگی خاموش می گذرد » و شوپنهاور چنین نوشت :« زندگی انسان بین ملال و اندوه نوسان دارد ».

دراین تحقیق افسردگی عبارت از واکنشی است در برابر عوامل اجتماعی و محیط .

به عبارت دیگر حالتی است عاطفی به نحوی که فرد قدرت و توانایی لازم و کافی برای انجام امور و تکالیف عادی روزمرهخود را ندارد و کاهش چشمگیر در فعالیتهای سازنده وی دیده می شود .

افراد افسرده گرایش دارند به اینکه به تشریح درونی شکستها و تشریح بیرونی موفقیت هایشان بپردازند ، بعبارت دیگر به بروز و بیان شکست هایشان و عدم بروز موفقیت هایشان می پردازند . امروزه دانشمندان رشته روانشناسی و روانپزشکی انسان را به عنوان مجموعه ای متشکل از واحدهای زیستی ، روانی ـ اجتماعی می شناسند .

( نور بالا ، احمد ، رابطه بین مذهب و بهداشت روانی از دیدگاه اسلامی ـ دارو و درمان ، 1371 ، تهران ).

بین انسان و محیط زندگیش کنش و واکنش مداوم وجود دارد بطوری که رفتار در کشاکش بین نیروهای محیط و عکس العمل های فرد شکل می گیرد . عواملمحیطی نقش مهمی درنوع رفتار او به عهده دارند . مسئله تحقیق حاضر در اینجا بیان این موضوع است که آیا تغییر و تحول در محیط فرد می تواند عاملی برای تغییر خلق و عاطفه وی قلمداد گردد . به عبارتی دیگر آیا استرس های ناشی از قرار گرفتن در محیط فیزیکی جدید با انتظارات و مسئولیتهای جدید می تواند عامل بروز تغییرات عاطفی ـ روانی در فرد گردد .سوال پژوهش حاضر در این زمینه مطرح می شود که آیا ارتباطی بین میزان شیوع افسردگی و بومی یا غیر بومی بودن دانشجویان وجود دارد یا خیر ؟ و اگر ارتباطی وجود دارد آیا این ارتباطات فقط تحت تاثیر همین تغییر در شرایط محیط زندگی است یا اینکه عوامل و فاکتورهای متعدد و متنوع دیگری در این زمینه دخیلند ؟ عواملی مثل زمینه زیستی ویا دلواپسی های آنان از آینده شغلی و اقتصادی ، همراه با وجود ابهام در این زمینه ها می تواند درفرد درجاتی از پایین بودن خلق و افسرده خویی را ایجاد نماید .

اهمیت مسئله

مسئله حاضر از این جهت حائز اهمیت می باشد که با بررسی این مطلب آیا تفاوتی بین میزان افسردگی دانشجویان بومی و غیر بومی وجود دارد یا خیر ؟ اگر این تفاوت چشمگیر باشد باید از مسئولین مربوطه انتظار بهبود و رفع معضلات ناشی از شرایط زندگی و تحصیل این قبل دانشجویان را داشته باشیم .

اهداف تحقیق :

دانشجویان به اقتضای سن و موقعیتی که در آن قرار دارند در معرض ابتلاء به انواع اختلالات عاطفی می باشند بیشتر آنان از یک طرف بخاطر تحصیل در دانشگاه از خانواده و شهر خود جدا شده و در محیط جدیدی قرار گرفته اند که باید با مشکلات خود مبارزه نمایند . از طرف دیگر با توجه به اینکه دانشجویان باید در حین فراغت از تحصیل و یا پس از فراغت از تحصیل ، خود را برای تشکیل خانواده و زندگی جدید آماده نمایند و نیز شغل مطلوب خود را بدست آورده و وارد بازار کار شوند ، این مسائل خواه ناخواه نوعی اضطراب و نگرانی در آن ها فراهم می آورد .

یکی از زمینه های مشکلات روحی دانشجویان مسئله انتخاب شغل و حرفه و به مفهوم گسترده تر امنیت شغلی است ، دانشجویان وقتی از سال اول پا به دانشگاه می گذراند یکی ازمسائلی که دائماً ذهن آنها را به خود متوجه می کند اینست که آیا پس از اتمام این دوره تحصیل ، قابلیت کافی برای آن وظیفه و شغل و حرفه ای که در نظر دارم پس از اتمام تحصیلات به آن بپردازم ، در من پدید می آورد ومسائلی از این قبیل موجبات اغتشاش ذهنی آنها را فراهم می آورد .

زمینه دیگر مشکلات دانشجویان تمایل شدید به ازدواج در برابر موانع و مقتضیاتی که از انجام آن جلوگیری می کند می باشد خود این مسئله نگرانی و اضطراب شدیدی را در دانشجویان فراهم می کند .موقعیت سنی و مرحله رشد ایجاب می کند که در فکر ازدواج باشند ، یاحداقل درمورد انتخاب های خود جدی تر بیندیشند .

مورد بعدی به دلیل جوان بودن و دارا بودن توانایی های جسمانی و انرژی ، دانشجویان تمایل به تفریحات سالم اجتماعی دارند . این تمایل به خودی خود اشکال ندارد اما وقتی که این تمایل در برابر ضرورت و تمایل زیاد به درس خواندن قرار می گیرد قضیه را دشوار می کند .

در اینجا وجود یک برنامه ریزی درست برای پاسخگویی به نیازهای جسمانی و روانی و ذهنی می تواند یک راه حل باشد ـ مورد دیگر که زمینه مشکلات و نگرانی های دانشجویان را فراهم می کند نیاز مبرم به پیشرفت دردروس است .احساس بی کفایتی، عدم فهم دروس و گرفتن نمرات کم زمینه یکسری اضطرابها و نگرانی ها را در دانشجویان فراهم می کند .

با توجه به اینکه دانشجویان در هر جامعه ای آینده سازان و برنامه ریزان و مدیران آن جامعه خواهند بود سلامت روانی آنان می تواند نقش موثری در فرآیند توسعه داشته باشد . در صورتی که آنان از بهداشت روانی برخوردار نبوده و به خاطر مشکلاتی که ذکر آن رفت دچار اختلالات روحی و عاطفی از جمله افسردگی شوند ،نه تنها خود دراین جریان ضربه می بینند ، بلکه در نهایت جامعه نیز متضرر می گردد . شناخت عواملی که مشکلات روانی دانشجویان را فراهم می آورد مستلزم مطالعات علمی است. از طریق شناخت این عوامل است که می توان به برنامه ریزی در جهت مرتفع ساختن مشکلات عاطفی دانشجویان همت گماشت و بهداشت روانی آنان را تامین کرد . تا زمانی که بهداشت روانی درمیان دانشجویان وجود نداشته باشد نه تنها انواع اختلالات روحی از جمله افسردگی ، از خود بیگانگی و … گریبان گیر آنها خواهد شد، بلکه این امر منجر به افت تحصیلی و هدر رفتن سرمایه گذاریهایی خواهد شد که در این راه به کار گرفته شده است .

بیان فرضیه

فرضیه تحقیق :

میزان افسردگی در بین دانشجویان پسر غیر بومی نسبت به دانشجویان پسر بومی بالاتر است .

 

اصطلاحات مهم و تعاریف عملیاتی متغیرها

افسردگی :

افسردگی اصطلاحی وسیع و مبهم است . برای شخص عادی حالتی مشخص با غمگینی و گرفتگی و بی حوصلگی و برای پزشک گروه وسیعی از اختلالات عاطفی با زیر شاخه های متعدد را تداعی می کند . ( پورافکاری 1373)

خصوصیت اصلی و مرکزی حالات افسردگی کاهش عمیق میل به فعالیتهای لذت بخش روزمره ، مثل معاشرت ، تفریح ، ورزش ، غذا و سکس است . این ناتوانی برای کسب لذت حالتی نافذ و پایدار دارد . (پورافکاری 1364)

اصطلاح افسردگی بوسیله لویس (1934) در توصیف طبقه ای حالتهای افسردگی در مطالعه بر روی 61 مورد بکار رفته است . به این دلیل مطالعات بعدی نیز از این وضعیت تاثیر پذیرفته اند . (سمیز 1995)

افسردگی هر چند از شایعترین اختلالات روانی انسان است معهذا شاید بیش از هر اختلال روانی دیگر ناشناخته مانده یا در تشخیص آن اشتباه می شود . یکی از علل پنهان ماندن و عدم تشخیص افسردگی در آمیختن آن با غمگینی معمولی است . در زندگی هرکس موقعیتهایی پیش می آید که خواه ناخواه او را غمگین می سازد ، اما این حالت با آشفتگی روانی واقعی و تقلیل بینش معنوی شخص همراه نیست . برعکس « افسردگی حالتی است که بر کیفیت خلق شحص تاثیر عمیق گذاشته و نحوه ادراک او را از خودش و از محیطش دگرگون می سازد .» ( پورافکاری 1373 )

مطابق تعریف DSMIV افسردگی می تواند بصورت نشانه یا نشانگانی باشد که از مجموعه ای از نشانه ها تشکیل یافته و ثانویه بر یک اختلال زیر بنایی و یا یک اختلال روانی ویژه باشد .

در نشانگان افسردگی می توان شاهد حالاتی بود از قبیل کندی تفکر ، کاهش لذت ، کاهش فعالیت جسمانی هدفمند ، احساس گناه و ناامیدی و اختلال خوردن و خواب ( انجمن روانپزشکی امریکا 1994 ) از دیدگاه آرتوس . ربر (1985 ) . افسردگی عموماً یک حالت خلقی است که با ویژگیهای احساس بی کفایتی ، حزن، کاهش در فعالیتها یا واکنشها ، بدبینی ، غمگینی و نشانه های وابسته به آنها مشخص می شود .

در روانپزشکی ، اصطلاح افسردگی ، شماری از اختلالات عاطفی را شامل می شود که در ویژگیهای مربوطه به حالات خلقی ( که در بالا اشاره شد ) با شدت یا افراط مشاهده شود ( ربر 1985 )

دو حالت اساسی هیجانی اختلالات خلقی عبارتند از : افسردگی و مانی . هر یک از آنها ممکن است بصورت علامت اساسی خلق ظاهر شود . یا هر دو به طور دوره ای تظاهر نمایند . از این دوحالت ، افسردگی به مراتب شایعتر است و در 90% اختلالات خلقی مشاهده می گردد . در مرحله افسردگی ، غمگینی ، دلسردی و ماتم بر زندگی شخص سایه می افکند .این احساس ها ممکن است با احساس بی ارزشی و پوچی زندگی همراه گردد . اشک ریختن و آه عمیق کشیدن ممکن است وجود داشته باشد .از دست دادن یک شخص مورد علاقه ممکن است همان احساسهای هیجانی را به وجود آورد . اما شحص بهنجار تدریجاً بهبود می یابد و به کار معمول خود باز می گردد . سوگواری طولانی از نوعی که توصیف شد حاکی از وجود اختلال خلقی خواهد بود . خمیدگی قامت پایین بودن سر ، حالت چهره محزون ، صدای یکنواخت ، همه حاکی از افسردگی است که فرد تحمل می کند . ( پورافکاری 1373 ) .

 شیوع :

شیوع به تعداد موارد موجود یک اختلال اطلاق می شود . ( پورافکاری 1368 )

به عبارت دیگر تعداد کل موردهایی از یک بیماری یا یک اختلال را در یک جمعیت معین و در یک نقطه از زمان شیوع می گویند .

شیوع همچنین با بروز ، که عبارتست از مواردی که در طول دوره ای خاص از زمان ظاهر می گردند ، ( معمولاً عرض یک سال ) فرق دارد . بنابراین منظور از شیوع نشانه های افسردگی نیز عبارت خواهد بود از تعداد مواردی از نشانه های افسردگی در دو جامعه و در دوره ای خاص از زمان ، یعنی از زمان احساس غربت و دوری از خانواده تا روز اجرای آزمون .

دانشجوی بومی و غیر بومی :

منظور از دانشجوی بومی دانشجویی است که حداقل روزهای پنجشنبه و جمعه هر هفته به منزل مراجعت نماید و دانشجوی غیر بومی دانشجویی است که تمام مدت هفته را در خوابگاههای دانشجویی سپری نماید .

تاریخچه :

افسردگی از زمانهای قدیم در نوشته ها آمده است و توصیفهایی از آنچه ما امروزه اختلالات خلقی می خوانیم دربسیاری از مدارک طبی قدیم وجود دارد . داستان عهد عتیق شاه سائول و داستان خودکشی آژاکس در ایلیاد هومر ، هر دو یک سندرم افسردگی را توصیف کرده اند . حدود 450 سال قبل از میلاد ، بقراط اصطلاح مانی و ملانکولی را برای توصیف اختلالات روانی بکار برد . در حدود 100 سال قبل از میلاد کورتیلوس سلسوس در کتاب De Medicina افسردگی را ناشی از صفرای سیاه معرفی نمود . این اصطلاح را پزشکان دیگر از جمله ارسطو (120 تا 180 سال بعد از میلاد ) و جالینوس ( 129 تا 199 سال بعد از میلاد ) نیز بکار بردند . در قرون وسطی طبابت در ممالک اسلامی رونق داشت و رازی و ابن سینا و پزشک یهودی ،میموند ، ملانکولی را بیماری مشخص تلقی می نمودند . در سال 1854 ژان پیرفالر حالتی را توصیف نمود و آن را جنون ادواری نامید .

امیل کرپلین در سال 1986 بر اساس معلومات روانپزشکان فرانسوی و آلمانی ، مفهوم بیماری مانیک دپرسیو راشرح داد که شامل اکثر ملاکهای تشخیصی است که امروزه روانپزشکان برای تشخیص این بیماری از آنها استفاده می کنند . کرپلین همچنین نوع خاصی از افسردگی را به نام « افسردگی رجعتی » که پس از یائسگی در زنها و در اواخر بزرگسالی در مردها شروع می شود را شرح داد .( پورافکاری 1368)

خلاصه و نتیجه گیری

برای جلوگیری از پیامدهای ناشی از وجود تفاوت بین سطوح آموزشی دانشگاهها و اجبار داوطلبان برای انتخاب شهرهایی غیر از محل سکونت خود . در جهت شناخت مشکلات دانشجویانی که دور از محیط خانواده و شهر دیارشان زندگی می کنند و پی آمدهای ناشی از آن بخصوص برای دانشجویانی که بلافاصله از دبیرستان وارد دانشگاه می شوند و بیشترین فشارها را در ترم های اول تحمل می کنند بر آن شدیم تا فرضیه های هرچند محدود را در زمینه میزان شیوع افسردگی بین این قبیل دانشجویان را با دانشجویان بومی مقایسه کنیم . البته انگیزه و علاقه شخص پژوهشگر باعث گرایش به سوی این مسئله شده ، چون نگارنده طی دوره چهارساله لیسانس این مشکلات را هر چند شخصاً تجربه نکرده ولی به عینه در دانشجویان دیگر بصورتهای گوناگون مشاهده نموده است .

در مجموع هدف از این مطالعه این بود که در صورت وجود تفاوتهای چشمگیر بین دو گروه امکانات بهتری برای این قبیل از دانشجویان که به اجبار شهر و دیار خود را ترک نموده و در خوابگاهها یا منازلی با حداقل امکانات رفاهی بسر می برند در نظر بگیرند ، که باز هم دردر جه اول همان عدم انتخاب شهری به غیر از شهر محل سکونت یا شهرهای نزدیک به شهر محل سکونت ازتمام راه حلها منطقی تر بنظر می رسد .

توصیف روش های مورد استفاده در تحقیق :

در فصل سوم به توصیف روش تحقیق و روش آماری مورد استفاده خود اشاره نموریم و نشان دادیم که روش تحقیق توصیفی یا تحقیق علی ـ مقایسه ای با اعمال روش آماری مقایسه میانگین در دو گروه مستقل مناسبترین روش برای آزمون فرضیه ما خواهد بود . تعداد نمونه ها در هر گروه نیز به طور مساوی و به تعداد 280 نفر از دو گروه دانشجویان پسر بومی و غیر بومی انتخاب شده بودند . ابزار جمع آوری اطلاعات نیز تست افسردگی بک بوده است .

نتیجه گیری :

اما در فصل 4 تحلیل و تفسیر نتایج ، فرضیه تحقیق ما درسطح اطمینان 90% معنی دار در نیامده و نشان داد که شیوع افسردگی در بین دو گروه از دانشجویان با توجه به داده های آماری محاسبه شده معنی دار نمی باشد .

اگرچه تصور بر این بود که ساکن بودن در خوابگاههای دانشجویی و یا منازل می تواند نتیجه تحقیق را تغییر دهد . اما این مسئله اتفاق نیفتاد . شاید انتخاب نوع اختلال و ابزار سنجش در نتیجه تحقیق تاثیر داشته و می توان گفت که تاکنون نظریه مشخصی دقیقاً نتوانسته است ماهیت افسردگی را دقیقاً مشخص سازد .

توصیه برای پژوهش های بعدی :

1. با توجه به اینکه عوامل زیادی از قبیل حوادث زندگی ، سوابق تحصیلی . سوابق احتمالی بیماریها ، شرایط اقتصادی و خانوادگی و… در این تحقیق کنترل نگردیده بود . لذا توصیه می شود در پژوهشهای بعدی رابطه افسردگی دانشجویان با سایر فاکتورهای موثر در آن نیز مطالعه شود .
2. توصیه می شود در انتخاب تست در صورت لزوم از تستهای استاندارد دیگری مانند تست همیلتون یا تست MMPI استفاده شده و در کنار آنها از پرسشنامه هایی که حاوی اطلاعات شخصی مفصلتری باشند نیز استفاده گردد .
3. توصیه می شود این تحقیقات از طریق مراکز مشاوره دانشگاهی بطور تخصصی تر انجام گرفته که لازمه این کار در درجه اول تقویت و ایجاد این قبیل مراکز درتمامی دانشگاهها و فعالیت آنها در ارائه خدمات می باشد که ضرورت این امر در حین تحقیق مشاهده گردید .

محدودیت ها :

عدم دسترسی کافی به تحقیقاتی که در این زمینه چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور انجام گرفته بود .

• چکیده :

فصل اول : مقدمه

• 1ـ1ـ بیان مسئله
• 1ـ2ـ اهمیت مسئله
• 1ـ3ـ اهداف تحقیق
• بیان فرضیه
• 1ـ4ـ فرضیه تحقیق
• 1ـ5ـ اصطلاحات مهم و تعاریف عملیاتی متغیرها
• 1ـ افسردگی
• 2ـ شیوع
• 3ـ دانشجوی بومی و غیر بومی

فصل دوم : مرور بر ادبیات تحقیق

• 2ـ1ـ افسردگی
• 2ـ2ـ نشانه های افسردگی
• 2ـ3ـ طبقه بندی
• 2ـ4ـ نظریه های افسردگی
• 2ـ5ـ درمان اختلالات خلقی
• 2ـ6ـ تحقیقات انجام شده درمورد افسردگی دانشجویان

فصل سوم: طرح تحقیق

• 3ـ1ـ توصیف روش تحقیق
• 3-2ـ جامعه تحقیق
• 3-3- روش نمونه گیری
• 3ـ4ـ متغیرها و کنترل هایی که اعمال شده است
• 3ـ5ـ روش جمع آوری داده ها
• 3ـ6ـ ابزار اندازه گیری
• 3ـ7ـ روش آماری

فصل پنجم : خلاصه و نتیجه گیری

• 5ـ1ـ توصیف روش های مورد استفاده در تحقیق
• 5ـ2ـ نتیجه گیری
• 5ـ3ـ توجیه و تفسیر نتایج
• 5ـ4ـ توصیه برای پژوهشهای بعدی
• 5ـ5ـ محدودیتها
• منابع فارسی
• منابع انگلیسی
• پیوست ها

منابع

1. آناستازیا .روان آزمایی ـ مترجم : براهنی م.ن 1376 تهران . دانشگاه تهران
2. اتکینسون ر.ل. اتکینسون ر.س. و هیلگارد 1. زمینه روانشناسی ج1و2 مترجم ک براهنی م. و دیگران 1368 تهران رشد .
3. اخوت و دانشمند . ارزشیابی شخصیت 1375 ـ تهران ـ دانشگاه تهران .
4. انجمن روانپزشکی آمریکا ـ طبقه بندی اختلالات روانی DSMIV ـ مترجم : پورافکاری .ن 1374 ـ تبریز .
5. بست .ج روشهای تحقیق در علوم تربیتی و رفتاری ـ مترجم: پاشا شریفی ح.و طالقانی .ن 1374 تهران – رشد.
6. پروین 1.روان شناسی شخصیت ـ مترجم : جوادی .م.ج و کدیور پ- 1374 تهران .رسا .
7. پورافکاری . ن نشانه شناسی بیماریهای روانی 1375 تبریز ـ آزاده .
8. دلاور . ع . روشهای تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی 1371 تهران ـ دانشگاه پیام نور .
9. راس .ا.ا روان شناسی شخصیت ـ مترجم : جمالفر 1375 تهران ، روان .
10. راس م. افسردگی ـ مترجم : رواندوست و 1369 تهران
11. راوک . ج . مباحث عمده در روانپزشکی ـ مترجم : وهاب زاده ج 1369 تهران سازمان انتشارات آموزش انقلاب اسلامی
12. سازمان بهداشت جهانی (WHO) طبقه بندی اختلالات روانی و رفتاری ICD-IO 1992 مترجم : نیکخو . م . غفرانی . م آوادیس یانس 1375 تهران سخن .
13. شاملو . س . آسیب شناسی روانی 1368 تهران ـ رشد .
14. شفیع آبادی ع . و ناصری ع. نظریه ها در روان شناسی شخصیت 1368 تهران ـ رشد .
15. شفیع آباد ع. و ناصری ع . نظریه های مشاوره و روان درمانی 1368 تهران . مرکز نشر دانشگاهی .
16. فیش . ف . آسیب شناسی روانی بالینی ـ مترجم : پورافکاری . ن 1369 تبریز .
17. کاپلان . سادوک ب ـ چکیده روانپزشکی بالینی ـ مترجم : پورافکاری ن . 1376 تهران ـ‌ آزاده
18. کاپلان . سادوک . ب ـ‌ خلاصه  روانپزشکی جلد 2 و 1 ـ مترجم :‌ پورافکاری . ن 1368 تبریز انتشارات ذوقی
19. کرولی د. روان شناسی افسردگی زنان ـ مترجم : رحمتی بهزاد . 1375 تهران زریاب
20. کریمی ـ ی . روان شناسی شخصیت 1375 ـ تهران . ویرایش
21. گانونگ اف . فیزیولوژی پزشکی ـ مترجم : فرخ شادان 1363 ـ تهران ـ چهره
22. میلانی فر . ب . بهداشت روانی 1374 تهران قومس
23. فلاحی خشکناب . مقاله در چهارمین کنگره پژوهشهای روانپزشکی و روانشناسی در ایران ـ 1375 «بررسی میزان شیوع و عمق افسردگی در دانشجویان مقیم خوابگاه دانشجویی…»
24. ناظم بافقی . علیرضا . «بررسی و تعیین میزان شیوع افسردگی در دانشجویان حقوق دانشگاه آزاد شمال تهران» بر اساس تست بک (تهران 1375)
25. فخرایی . سیروس . بررسی مقایسه ای عوامل روانی ـ اجتماعی موثر در افسردگی دانشجویان دانشگاه تبریز و علوم پزشکی . (اداره امور پژوهش 1373)
26. سیف . ع ـ روش تهیه پژوهشنامه ـ 1375 . تهران . دوران .
27. بررسی شیوع افسردگی بین دانشجویان دختر بومی و غیر بومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شرق گیلان ـ لاهیجان ـ 1378 ـ سیده زهرا احسان بخش