میزان اضطراب کلی دانش آموزان دختر و پسر محروم از پدر که مادرشان ازدواج مجدد کرده اند

موضوع پژوهش حاضر،و بررسی و مقایسه میزان اضطراب کلی دانش آموزان دختر و پسر محروم از پدر که مادرشان ازدواج مجدد کرده اند و آنهایی که مادرشان بعد از فوت پدر ازدواج مجدد نکرده اند و همچنین دانش آموزان دخترو پسر دارای هر دو والد اصلی، می باشد که این افراد در پایه سوم راهنمایی در محدوده سن 16-14 سال قرار گرفته اند و نمونه گیری بصورت تصادفی از کلیه مدارس راهنمایی دخترانه و پسرانه شهر تهران در سال تحصیلی 84-83 انجام گرفته است.

بررسی و مقایسه به وسیله اجرای آزمون اضطراب آر.بی.کتل صورت گرفته است و همچنین پرسشنامه ای به منظور تفکیک  دانش آموزان محروم از پدر که مادرشان ازدواج مجدد کرده اند و دانش آموزان محروم از پدر که مادرشان ازدواج  مجدد نکرده اند همچنین بررسی نظارت آنها در این امر تهیه شده و از دانش آموزان خواسته شد که پس از اتمام پاسخگویی به آزمون به سوالات این پرسشنامه جواب دهند.

سرانجام اینکه فرض کلی پژوهش مبنی بر معنا دار بودن تفاوت میزان اضطراب دانش آموزان محروم از پدر که مادرشان ازدواج مجدد کرده اند و آنهایی که مادرشان ازدواج مجدد نکرده اند تایید نشد. البته بین میانگین این دو گروه تفاوت وجود داشت طوری که میانگین اضطراب گروه اول کمتر از میانگین اضطراب گروه دوم بود.  ولی دو فرض دیگر پژوهش مبنی بر تفاوت میزان اضطراب دو گروه ذکر شده در بالا با دانش آموزان دارای هر دو والد تایید شد.  همچنین مطابق با نتایج پاسخهای دانش آموزان به پرسشنامه دوم اینطور گزارش می شود که اکثرا” با امر ازدواج مجدد مادر مخالف بوده و آنهایی که مادرانشان ازدواج مجدد کرده اند دلیل این امر را بیشتر اصرار اطرافیان می دانند.

مقدمه

ازدواج مسئله مهمی است که بسیار سفارش شده است زن و مرد آفریده شده اند تا در کنار یکدیگر قرار گرفته و آرامش یابند . زن ومردی که هر کدام تنها زندگی می کنند می توانند با ازدواج به افق تازه ای از زندگی دست یافته و با مشارکت یکدیگر بسیاری از مشکلاتشان را که شاید به تنهایی از عهده حل آنها بر نمی آمدند را حل کنند و همچنین از نظر سلامت روانی نیز تامین می شوند.هر چند ممکن است بعضی از ازدواج ها سرانجام خوشایندی نداشته باشد.

و کانون به علت های مختلف از هم بپاشد ولی در مجموع می توان گفت که در روزگار پر کشمکش امروز ، شاید تنها جای امنی که می توان یافت محیط خانه و زندگی در کنار افراد خانواده است .

در خانواده علاوه بر حضور زن ومرد که بعد ها نقش مادر وپدر را بر عهده می گیرند ، فرزندانی نیز وجود دارند

که تربیت و پرورش آنها بسیار حائز توجه و اهمیت است و پدر و مادر در قبال این امر نقش اساسی بر عهده دارند که باید با مشارکت یکدیگر این نقش را ایفا کنند . حال اگر هر یک از آنها در انجام وظیفه خود کوتاهی کنند یا اینکه در محیط خانواده حضور داشته باشد عوارض ناگواری در پی خواهد داشت که دامنگیر همه اعضای خانواده مخصوصاً فرزندان خواهد شد، چرا که فرزندان والدین خود را تنها تکیه گاه خویش دانسته و در غیاب آنها ممکن است دچار آسیب های جبران ناپذیری شوند.

عدم حضور والدین می تواند علل های مختلفی همچون طلاق مرگ آنها سفرهای طولانی و… داشته باشد که واکنش فرزندان در قبال هر کدام متفاوت است . آنها ممکن است از والد تنها انتظار زیادی داشته و دائم نگران باشند که آینده آنها چه خواهد شد . وظیفه والد تنها نیز بسیار مشکل می شود چرا که باید در یک لحظه هم نقش پدر را بازی کند هم مادر را تمام مسئولیت های زندگی را به تنهایی به دوش بکشد.او باید تصمیم بگیرد که چگونه از عهده وظایف خود برآید وکوچکترین تصمیم او در مورد اداره ی زندگی   می تواند تاثیرات عمیقی بر کل ساختار خانواده مخصوصا فرزندان و سلامت روانی آنها داشته باشد. والد تنها ممکن است تصمیم به ازدواج مجدد بگیرد تا بتواند با مشارکت همسر جدید خود مشکلات را بهتر حل کند .  فرزندان در قبال این امر واکنش های متفاوتی خواهند داشت که البته بر اساس سن و جنس آنها متفاوت می باشد .

البته کیفیت تاثیر ازدواج مجدد هنوز بطور مطلق بیان نشده احتیاج به بررسی تحقیقات گسترده ای دارد .

با توجه به میزان و تعداد زیاد خانواده های تک سرپرست و واکنش های اطرافیان و جامعه در قبال این مسئله به نظر می رسد بایستی ابعاد مختلف آن مورد بررسی قرار گیرد تا شاید نتایج این پژوهشها بتواند پشتوانه تصمیم زنان و مردان همسر از دست داده جهت اخذ مناسب ترین تصمیم ها و تامین بهترین  شرایط برای خود و فرزندانشان و همچنین روشن شدن وظایف ناپدری و نامادری در برابر فرزندان باشد .

بیان مسئله

در نظام فرهنگی هر جامعه ،نهاد خانواده نقش اساسی بر عهده دارد ،امروزه  برخلاف آنچه درگذشت مرسوم بوده ، الگوی تازه ای از مشارکت زن و مرد در انجام امور خانه و تربیت فرزندان پدید آمده است که از آن جمله ،نقش پدر در رسیدگی به فرزندان و دقت در تربیت آنان است . تجربه تازه استفاده از ظرفیت فرزندان توسط پدران نشان داده است که کارکرد آموزشی خانواده دو چندان شده و تعامل والدین -کودکان معنای عمیق تری یافته است (فضائلی هاشمی،1381)

بیشتر ما فکر می کنیم تاثیر گذ اری پدران بر فرزندان خود ،به شکلی مستقیم از طریق ارتباط رو در رو ی روزانه صورت می گیرد و با این تصور عده ای فکر می کنند که تاثیر پدران بر فرزندان کمتر از مادران است زیرا وقت کمتری را با بچه ها می گذرانند .اما چنین تصوری لزوما درست نیست ،پدرانی که به نحو مطلوبی در دسترند ،می توانند الگوی پشتکارو انگیزه موقعیت بیشتر فرزند خود باشند ،فرصت مکرر برای مشاهده و پیروی از یک پدرشایسته به رشد توانائی آموزشی و حل مسئله فرزندان کمک می کند( فضائلی هاشمی، 1381)

حذف نقش پدر خانواده فقدان او می تواند عوارض جبران ناپذیری بر ساخت خانواده، مخصوصا فرزندان داشته باشد.

در غیاب پدر که یکی از دلایلش می تواند فوت او باشد مادر باید به تنهایی تمام مسئولیت زندگی و فرزندان را به عهده بگیرد وکی نیست که با مشکلات و موانعی روبرو خواهد شد که شاید مبارزه  با این مشکلات از عهده او بر نیاید.

بعضی مادران به دنبال ازدست دادن همسر خود،ممکن است تصمیم به ازدواج مجدد بگیرند و در نتیجه امروزه با متداول شدن این امر بررسی تاثیرات آن بسیار ارزشمند خواهد بود.

ازدواج مجدد مادر و ورود ناپدری در خانواده هر چند مزیت های مشخص چندی از جمله کاهش فشار اقتصادی  بر مادر ، کمک به تربیت فرزندان ، رها شدن مادر خانواده از انزوا و تنهایی و…..را  دارد، مشکلات زیادی را نیز به همراه داشته باشد .البته این مشکلات در ابتدای امر کاملا عادی است و شاید در طولانی مدت حل شود .

با ازدواج مجدد مادر ،دو فرهنگ خانوادگی متفاوت در یک خانه جمع میشوند و فرصت نیست تا زوجها تفاوتهای خود را چاره کنند ،در صورتی که در اولین ازدواج معمولا فرصت دارند پیش از آنکه بچه ها بزرگ شوند اختلافاتشان را حل کنند . فرزندان نیز در صورت ازدواج مجدد اغلب نسبت به تحمیل ارزشها ،احکام و کارهای روزمره خانواده جدید حساس هستند و واکنش نشان می دهند ، همچنین آنها ناپدری را جانشین پدر اصلی خود می دانند و ممکن است علاقه ای به او نداشته باشند ( فضائلی هاشمی ، 1381)

با توجه به وجود این مسائل متوجه می شویم که خطرات بسیاری ممکن است فرزندان و سلامت روانی آنها را تهدید کند که پرداختن به آنها حائز اهمیت است .

در این پژوهش ، پژوهشگر به دنبال آن است که پس از انتخاب تصادفی دانش آموز دختر و پسر سوم راهنمایی کلیه مدارس شهرستان تهران در سال 84-83 که در سه گروه محروم از پدر که مادرانشان ازدواج مجدد کردهاند و آْنهایی که مادرانشان ازدواج مجدد نکرده اند و همچنین گروهی از دانش آموزان دارای هر دو والد اصلی و اجرای آزمون اضطراب کتل ،میزان اضطراب آنها را به علت اینکه اضطراب یکی از مهمترین عوامل تهدید کننده سلامت روانی افراد است ، مقایسه و رابطه آنها را ارزیابی کند .

اهمیت و ضرورت پژوهش

پدر و مادر به عنوان اعضای اصلی خانواده وظیفه سنگین تربیت فرزندان را برعهده دارند وحذف نقش هر کدام در زندگی عواقب ناگواری را در بر خواهد داشت که بررسی پیامدهای آن درتمام زوایای زندگی فرزندان و در همه برهه های زمانی رشد آنها مخصوصا دوران حساس نوجوانی لازم و ضروری است .

همانطور که میدانید امروزه تعداد مادرانی که همسر خود را ازدست داده اند و مجبورند به تنهایی مسئولیت فرزندان را برعهده بگیرند رو به افزایش است که به دنبال آن تامین معیشت خانواده، خلاء عاطفی و استرس های روانی ،توقعات زیاد فرزندان و مراقبت از آنها و دشواریهای ناشی از اینکه تنها بزرگسال خانواده محسوب می شوند، مشکلاتی است که این زنان در برابر آنها قرار می گیر ند که شاید به تنها یی نتوانند از عهده آن برآیند و همچنین فرزندان نیز ممکن است در اثر فقدان پدر دچار کمبود ها و مشکلاتی شوند که شاید در این میان حضور فرد دیگر در کنار مادر و فرزندان  همچون یکی از اعضای فامیل و یا ازدواج مجدد مادر و حضور ناپدری بتواند اندکی از مشکلات آنها راحل کند، به شرط آنکه در این کار مصلحت مادر و فرزندان در نظر گرفته شود ، اگر چه ما در جامعه ای زندگی می کنیم که اکثرا معتقدند مادر به تنهایی نمی تواند زندگی را اداره کند و از طرف دیگر همگان دید منفی نسبت به ازدواج مجدد و حضور ناپدری دارند و فرزندان نیز ممکن است با تحقق این امر مخالف باشند.

البته ذکر این مطلب ضروری است که بررسی نقش پدر و اثرات منفی عدم حضور پدر در خانواده و مشکلات سرپرستی کودکان توسط مادر در این پژوهش هرگز به معنای کمرنگ کردن نقش مادر و حضور موثر اودرخانواده یا انکار اثرات ناخوشایند فقدان او نیست.

اضطراب نیز امروزه یکی از عوامل تهیه کننده سلامت روانی افراد محسوب می شود که در سنین نو جوانی بسیار شایع است و باعث اختلال در زمینه های مختلف  عملکردی خواهد شد و با توجه به اینکه تعاملات درون و ساخت آن می تواند بر کمیت و کیفیت اضطراب اثر گذار باشد و احساسات تند و خصمانه نسبت به یکی از اعضای خانواده مخصوصا والدین  ممکن است موجب از دست رفتن تعادل فرد و ایجاد اضطراب درونی گردد ، بررسی تاثیر  حضور و یا عدم حضور پدر و همچنین ازدواج  مجدد مادر بعد از فقدان پدر در میزان اضطراب فرزندان چه از لحاظ عملی  و چه از لحاظ نظری  حائز اهمیت بوده و ضروری به نظر می رسید.

 اهداف پژوهش

اهداف کلی:

1. تعیین تفاوت میزان اضطراب میان فرزندان محروم از پدر که مادرشان ازدواج  مجدد کرده اند و فرزندان محروم از پدر که مادرشان ازدواج مجدد نکرده اند .
2. تعیین تفاوت میزان اضطراب میان فرزندان محروم از پدر که مادرشان ازدواج مجدد کرده اند و فرزندان دارای هر دو والد اصلی.
3. تعیین تفاوت میزان اضطراب میان فرزندان محروم از پدر که مادرشان ازدواج مجدد نکرده اند و فرزندان دارای هر دو والد اصلی.

اهداف جزئی

1. تعیین تفاوت میانگین اضطراب کلی در بین دانش آموزان دختر و پسر هر گروه
2. بررسی خصوصیات یک پدر ایده آل از دید فرزندان
3. بررسی نظرات فرزندان محروم از پدر در مورد ازدواج مجدد مادرشان

 سوالات پژوهش

1.  آیا از نظر میزان اضطراب کلی  بین دختران و پسران محروم از پدر و همچنین بین دختران و پسران محروم از پدر که مادرشان ازدواج مجدد کرده اند تفاوتی  وجود دارد؟
2. آیا از نظر میزان  اضطراب بین دانش آموزان  دختر و پسر دارای هر دو والد و محروم  از با ازدواج مجدد مادر و بدون ازدواج مجدد مادر تفاوت وجود دارد ؟
3. وظایف یک پدر خوب از دید فرزندان چیست ؟
4. فرزندان نسبت به ازدواج مجدد  مادر بعد از فوت پدر چه نظری دارند ؟
5. علت ازدواج دوباره مادران بعد از فوت پدر ، از دید فرزندان چیست ؟

متغیر ها

متغیر پیش بینی: ازدواج و یا عدم ازدواج مجدد مادر بعد از مرگ پدر

متغیر ملاک: میزان اضطراب فرزندان محروم از پدر که مادرانشان  ازدواج مجدد کرده اند  و آنهایی که مادرانشان ازدواج مجدد نکرده اند.

فرضیه ها

فرضیه های اصلی :

1. در مقایسه میزان اضطراب ،میان  میزان اضطراب دانش آموزان دختر و پسر سوم راهنمایی که محروم از پدر که مادرانشان ازدواج مجدد نکرده اند ودانش آموزان دختر و پسر سوم راهنمایی که مادرانشان بعد فوت پدر ازدواج مجدد کرده اند تفاوت وجود دارد.
2. در مقایسه میزان اضطراب ، میان میزان اضطراب دانش آموزان  دختر وپسر سوم راهنمایی که دارای هر دو والد هستند و دانش آموزان دختروپسر سوم راهنمایی محروم از پدر که مادرشان ازدواج مجدد نکرده اند تفاوت وجود دارد.
3. در مقایسه میزان اضطراب، میان میزان اضطراب دانش آموزان دختر و پسر سوم راهنمایی که دارای هر دو والد هستند و دانش آموزان  دختر و پسر سوم راهنمایی که مادرانشان بعد فوت پدر ازدواج مجدد کرده اند تفاوت وجود دارد.

فرضیه های فرعی :

1. میانگین اضطراب کلی در دختران هر سه گروه مورد پژوهش بیشتر از پسران است
2. رابطه اکثر دانش آموزان محروم از پدر که مادرانشان ازدواج مجدد کرده اند با ناپدری خویش نسبتا خوب است.

تعاریف واژه ها

تعاریف مفهومی :

1. اضطراب : یک احساس منتشر، بسیار ناخوشایند واغلب دلواپسی است که با یک یا چند تا از احساسهای جسمی همراه می گردد مثل احساس خالی شدن سر دل، تنگی قفسه سینه، طپش قلب،تعریق، سردرد، یا میل اجباری ناگهانی برای دفع ادرار، بی قراری و میل برای حرکت نیز از علائم شایع است (پورافکاری ، 1371 )
2. محروم از پدر : غیبت پدر در خانواده به علل های مختلف همچون مرگ او، طلاق، مسافرتهای طولانی و… می تواند فرزندان را از داشتن او محروم کند که در این پژوهش دلیل محرومیت از پدر مرگ وی می باشد
3. ازدواج مجدد : به دنبال از دست دادن همسر، زن یا مرد همسر از دست داده ممکن است تصمیم به ازدواج با فرد دیگری بگیرد .

تعریف عملیاتی :

اضطراب : منظور از اضطراب در این پژوهش عاملی است که به وسیله آزمون اضطراب کتل سنجیده و اندازه گیری می شود و نمره آن از 0 تا 80 می تواند باشد.

بحث و نتیجه گیری

هدف کلی از این پژوهش ،بررسی و مقایسه میزان اضطراب میان فرزندان محروم از پدر که مادرانشان ازدواج مجدد کرده اند و فرزندان محروم از پدر که مادرانشان ازدواج مجدد نکرده اند و همچنین فرزندان دارای هر دو والد اصلی با استفاده از آزمون کتل بود. همچنین در کنار این اهداف  کلی یک سری اهداف جزئی از جمله بررسی تفاوت میانگین اضطراب در بین دانش آموزان هر گروه به تفکیک جنسیت ، بررسی خصوصیات یک پدر خوب از دید فرزندان و همچنین بررسی نظرات فرزندان محروم از پدر در مورد ازدواج مجدد مادرشان که توسط پرسشنامه ای علاوه بر آزمون اضطراب انجام گرفت ، مد نظر پژوهشگر بوده است.

در این پژوهش ، سعی شده است از نظر نحوه نمونه گیری و خصوصیات آزمودنیها از جمله تعداد ،سن ، وضعیت خانوادگی ،000، ابزار گردآوری اطلاعات ،استفاده از روشهای آماری عوامل مختلف کنترل شود تا یافته های پژوهش از صحت دقت بیشتری برخوردار شود البته دراین پژوهش اگر تعداد نمونه بیشتر بود ترمیم دادن نتایج و همچنین صحت سقم آنها از اعتبار بیشتری برخوردار می بود ، ولی طبق تحقیقات پژوهشگر در بین جامعه مورد پژوهش در شهر تهران علیرغم تعداد زیاد دانش آموزان محروم از پدر ، تعداد دانش آموزانی که مادر آنها ازدواج مجدد کرده بودند بسیار اندک بود و به سختی یافت می شد.

محدودیت های پژوهش

1. علیرغم تعداد زیاد افراد جامعه آماری پژوهش، حجم نمونه های انتخاب شده مخصوصا در رابطه با دانش آموزان محروم از پدر که مادرانشان ازدواج مجدد کرده اند کم بود و ممکن است این مسئله در نتایج پژوهش اثر بگذارد.
2. عدم درک صحیح بعضی از سوالات پرسشنامه ( مانند سوال 1) جهت پاسخگویی صحیح و کامل

پیشنها دها

با توجه به تحقیقات صورت گرفته  در رابطه با تاثیر ازدواج مجدد و نتایج آن بر جنبه های  مختلف زندگی فرزندان رسیدگی به این موضوع و معرفی آن در سطح وسیع جامعه وهمچنین انجام پژوهشهای گسترده تر با جامعه آماری حجم نمونه بزرگتر لازم و ضروری الاجرا است،  البته اگر در این زمینه علاوه بر ارزیابی فرزندان،  بتوان فرصتی فراهم کرد تابا مادران آنها نیز مصاحبه ای صورت پذیرد، نتایج کامل تر خواهد بود.

• چکیده

فصل اول : بیان مسئله

• مقدمه
• بیان مسئله
• اهمیت و ضرورت پژوهش
• اهداف پژوهش
• اهداف کلی
• اهداف جزئی
• سوالات پژوهش
• متغیرها
• فرضیه ها
• فرضیه های اصلی
• فرضیه های فرعی
• تعاریف واژه ها
• تعاریف مفهومی
• تعریف عملیاتی

فصل دوم : پیشینه پژوهش

• نقش خانواده
• نقش پدر
• عوارض فقدان پدر
• زنان سرپرست خانواده
• ازدواج مجدد مادر و حضور ناپذیری
• مواضع لازم جهت کاهش اثرات منفی ازدواج مجدد
• اضطراب
• علائم هیجانی
• علائم جسمانی
• علائم روانی
• علائم ادراکی
• علائم اجتماعی
• مروری بر سابقه پژوهش

فصل سوم : طرح پژوهش

• روش پژوهش
• جامعه آماری
• نمونه و روش نمونه گیری
• شیوه جمع آوری اطلاعات
• اعتبار و روایی پرسشنامه اضطراب کتل
• روش اجرای آزمون
• روش آماری

فصل چهارم : بحث و نتیجه گیری

• بحث و نتیجه گیری
• محدودیت های پژوهش
• پیشنهادها
• فهرست منابع
• پیوست ها

منابع

1. آدامز و همکاران.(1370). روانشناسی کودکان محروم از پدر( ترجمه خسرو باقری و محمد عطاران).  انتشارات  تربیت.
2. بی نام .  (1379).   تربیت و هدایت فرزند در خانواده های تک سرپرست. گروه اجتماعی، همشهری،  شماره 2334، 17 بهمن.
3. بی نام. (1381). نگاهی به مشکلات اقتصادی و عاطفی زنان سرپرست خانواده، گروه اجتماعی ، همشهری ، شماره 2832، 15 شهریور.
4. بی نام . (1381).زنان سرپرست خانواده با انواع نگاههای تهدید و تحقیر آمیز جامعه مواجه اند. ایسنا،30 دی.
5. پارک، راس دی. (1381). پدری( ترجمه سعید فضائلی هاشمی). مشهد، انتشارات آستان مقدس رضوی.
6. پرون و پرون.  (1376).  روانشناسی بالینی ( ترجمه پریرخ دادستان محمود منصور). تهران،  انتشارات بعثت.
7. جلوه، شادی . (1367). آیا زن یا مرد می تواند در ازدواج دوم خوشبخت بشود؟ . مجله خانواده ،شماره 131،اول دی .
8. غفاری ،مریم . (1381). چند نقشه بودن زنان سرپرست خانواده . همشهری ،شماره 2824؛7 شهریور
9. فرجاد ،حسین. (1374). مشکلات و اختلالهای رفتار- روانی در خانواده . تهران،انتشارات بدر.
10. قائمی ،علی.(1366) کودک و خانواده نابسامان . تهران .
11. کراز . ژ. (1368). روانشناسی مرضی عمومی بیماریهای روانی (ترجمه پریرخ دادستان و محمود منصور ). تهران ،انتشارات ژرف.
12. گلدبرگ ،ریچارد . (1371). اضطراب ( ترجمه نصرالله پورافکاری ). تبریز ،نشر تابش.
13. گیدنز،آنتونی .(1374). جامعه شناسی (ترجمه منوچهر صبوری ). تهران نشر نی .
14. مصاحبی ،محمدرضا . (1381). گام اول در پژوهش در علوم رفتاری . اصفهان ،نشر پردژ.
15. معنا ،ایرج . (1370). اضطراب . تهران ،انتشارات چاپخش.
16. نجاتی، حسین .(1371). نقش تربیتی پدر در خانواده . انتشارات چاپار فرزانگان.
17. نوربالا ، احمد.(1373). مقاله بررسی عوامل موثر در توفیق و ناکامی ازدواج مجدد همسران شاهد . تهران.
18. واگن سلر ، بیل ر. (1373).  شما و کودکان ( ترجمه مختار ملک پور). اصفهان، انتشارات مولانا.
19. هنری ماسن، پاول.( 1378). رشد و شخصیت کودک ( ترجمه مشهد یاسایی ). تهران نشر مرکز.
20. هیمن ، سوزی.(1378). ازدواج دوم ( ترجمه مینا اعظامی). تهران، انتشارات پیکان