سنجش رشد شناختی کودکان پسر و دختر با نقاشی

نقاشی کودک یک پیام است آنچه را که او نمی‎تواند به لفظ درآورد و به ما انتقال دهد. بررسی و درک زبان نقاشی، اطلاعات ارزنده‎ایی را در اختیار والدین، مربیان، روانشناسان و همه کسانی می‎گذارد که خواهان درک و دریافت راز و رمز جهان کودک هستند اکتشاف نظامدار این قلمرو به آخرین دهه‎های قرن گذشته باز می‎گردد و بر قوانینی متکی است که خط‎شناسی نیز از آنها سود جسته است. همچنین دیدگاه روان تحلیل‎گری براساس بررسی گستره معانی نمادهائی که در خوابدیده‎ها و اسطوره‎ها، افسانه‎ها و در زندگی بازیافت می‎شوند به غنای آن در قرن حاضر کمک کرده است. کودک همه مسائل خود را به واسطه نقاشی به تجربه درمی‎آورد و خود را می‎آزماید و من خویشتن را بنا می‎کند.

خطوط ترسیمی، انعکاسی از دنیای هیجانی او هستند و نقاشی به تنهایی به منزله جهانی است که به موازات افزایش هشیاری و دگرگونی‎های کودک متحول می‎گردد. (دادستان، پریرخ، 1374، ص 1)

بیان مسئله:

با توجه به گسترش پژوهشهای تجربی در زمینه روانشناسی کودک به ویژه به کمک دانش رفتاری و داده‎های اساسی که روانشناسی سنجشی در مورد پرورش سیستم عصبی مرکزی ارائه داده‎اند، نگرش بزرگسالان در جهات گوناگون رفتار کودکان دستخوش تغییرات مختلفی شده است. (فراری، 1371، ص 7)

نقاشی کودک نیز در مراحلی که حوادث را دسته‎بندی و عرضه می‎کند و روند تجدیدی و تکامل یافته‎ای را از زمان خط خطی کردن، تا زمانی که خطوطی معنادار و بالاخره مبتنی بر قوانین پرسکتیو و شالوده منطقی رسم می‎کند می‎توان چیزی شبیه خواب و رویا معنی کرد. نقاشی نیز مثل خواب و رویا به کودک امکان می‎دهند تا اطلاعات و اعمالی را که از دنیای بیرون کسب می‎کند از هم جدا سازد و سپس آنها را دوباره تنظیم کند. در نقاشی همانند خواب و رویا کودک خود را از ممنوعیتها رها می‎سازد و با ما در حالتی ناخودآگاه درباره مسائل کشفیات و دلهره‎هایش صحبت می‎کند به همین دلیل اگر آموزش نقاشی را در پایه صحیح نقاشی قرار دهیم و در آن به کودکان از سنین پایین تمرین کپی و تقلید کردن را بیاموزیم اشتباه بزرگی مرتکب شده‎ایم. «فراری، 1371، ص3)

پرورش قدرت بیان نقاشی، فقط وابسته به تکامل جسمی کودک نیست. بلکه با درک و شعور او نیز در ارتباط است. این ادراک در بدو تولد بسیار جزئی است. ولی با پیشرفت سن، مطبوع و ظریف می‎شود. در حقیقت چون می‎توان گفت: که چون کودک هنوز مهارت کافی ندارد بنابراین نمی‎تواند خوب نقاشی کند. حتی یک فرد بالغ هم اگر بخواهد با پاهایش خانه‎ای را رسم کند، خواه ناخواه، اثری درهم و برهم به دست خواهد آمد ولی این اثر بسیار کاملتر از نقاشی کودک خواهد بود. با وجود این کودک از همان آغاز خط‎نگاری از اینکه سه وجه چشم، مغز و دست خود را به کار می‎اندازد لذت می‎برد. بنا به تحقیق (دورپیلو) دو روند اساسی در توسعه و پیشرفت درک کودک موثر واقع می‎شود که یکی تشخیص شناخت اشیاء و دیگری تشخیص تمایز آنهاست. «دادستان، پریرخ، 1374، ص 31)

اهداف پژوهش:

رشد شناختی به تغییراتی مربوط می‎شود که در حوزه فعالیت ذهنی روی می‎دهد و احساس و ادراک، حافظه، تفکر، استدلال و زبان را شامل می‎شود ما بتدریج تعداد زیادی مهارتهای ذهنی مهم کسب می‎کنیم. مثلاً در مقایسه با کودکان به راحتی می‎توانیم درباره مفاهیم انتزاعی مثل دموکراسی عدالت و اخلاق فکر کنیم، علاوه برآن می‎توانیم موقعیت های فرضی در نظر بگیریم و برای یک مسئله معین به طور ذهنی راه‎حلهای بسیاری پیدا کنیم و تجربه‎های ذهنی خاص خود را پیش ببریم و به شیوه‎های تکرار خود جهت دهیم. (جیمز دبلیو و وند رزندن، 1376، ص 30) و نقاشی در حقیقت شکلی از کنش نشانه‎یی است که در حد فاصل بین بازی کنایه‎ایی و تصویر ذهنی قرار دارد و از طرفی مثل بازی کنایه‎ایی موجود همان لذت‎ کنشی و همان خودمختاری در تعیین سرنوشت افعال خویش و از طرف دیگر مثل تصویر ذهنی در واقع یک قسم کوشش است برای تقلید از واقعیت. لوکه نقاشی را یک نوع بازی تلقی می‎کند اما این را هم باید گفت که نقاشی حتی در اشکال ابتدایی خود هر چیزی را با هر چیز دیگر وفق نمی‎دهد و شبیه نمی‎سازد بلکه مثل تصویر ذهنی بیشتر با سازگاری تقلیدی وفق دادن من با واقعیت قابل مقایسه است. (ژان، پیاژه، مترجم دکتر پورباقر، 1355، ص 90) و پژوهشگر در این تحقیق قصد دارد نقاشی را به عنوان وسیله‎ای برای سنجش رشد شناختی به کار برد و اهداف دیگری که پژوهشگر در این تحقیق در نظر دارد به شرح زیر می‎باشد:

1. استفاده از نقاشی به عنوان وسیله‎ای ساده برای سنجش رشد شناختی
2. به دست آوردن یک رابطه بین جنسیت و رشد شناختی
3. به دست آوردن یک رابطه بین سن و رشد شناختی

اهمیت پژوهش:

در عصر حاضر هر روز که می‎گذرد هنر کودکان اهمیت بیشتری می‎یابد و به خاطر تاثیری که روانشناسی و علوم تربیتی از آن به عمل آورده همپایی دیگر هنرهای مختلف رو به تکامل و پیشرفت است و هنر نقاشی کودکان گواه راستینی بر حقایق اجتماعی و روانشناسی است.

نقاشی کودک به ما کمک می‎کند تا به درک و فهم کودک و ارزیابی او از مسائل و محیط اطرافش آگاه شویم. (سیف نراقی، 1368، ص 83) کودکان با هنر نقاشی و داستانهای مرتبط با آن جزئی از وجود یا ویژگیهای خویش را نمایان می‎سازند به این دلیل است که این ابزار وسیله مناسبی برای راه یافتن به دنیای پر رمز و راز آن تلقی می‎شود. (سیف نراقی، 1368، ص 261)

هنگامی که کودکان عادت به نقاشی می‎کنند موفق می‎شوند شخصیت خود را نیز بیان کنند در آن زمان است که غالباً احساسات و الهاماتی را بیان می‎کنند که انسان به سختی می‎تواند باور کند که آنها با چنین شیوه‎ایی قادر به انجام آن باشند نقاشی کودکان به ما امکان می‎دهد تا روند پرورش فکری آنها را بشناسیم و ببینیم آنها راجع به دنیا و اشخاصی که با آنها زندگی می‎کنند چگونه می‎اندیشند و بالاخره متوجه می‎شویم که چه آموخته‎اند و اثر محیط به پرورش آنها چه بوده و نگرش و مشکلات عاطفی آنها چیست؟ ولی روشن‎ترین نکته‎ای که از نقاشی خود به خودی کودکان تراوش می‎کند کشف ملموسی عالم است که بزرگسالان آن را فراموش کرده‎اند. نمونه‎های منطق و مشکلات این عالم فقط مربوط به دوران کودکی است که هنوز با الگوهای فرهنگی جامعه آشنا نشده است. این موضوع برای کودکان عقب‎مانده نیز صادق است و آنچه نیز به آهستگی موفق به بیان دنیای خودش می‎شوند. (فراری، 1371، ص 95-94)

فرضیه:

سطح تحول یافتگی (رشد شناختی) در دختران بالاتر از پسران است.

دلایل ارائه فرضیه:

الف: سطح تحول‎یافتگی با بلوغ جنسی در ارتباط است و چون بلوغ جنسی در دختران زودتر از پسران اتفاق می‎افتد، بنابراین انتظار می‎رود سطوح تحول‎یافتگی در دختران بالاتر باشد.

ب: بعد از بلوغ جنسی توجه دختران به فضای شخصی و جسمانی خود معطوف است ولی پسران به فضای بیرونی بیشتر اهمیت می‎دهند و این مساله احتمالاً در ترسیم آدمک تاثیر دارد.

متغیرهای تحقیق:

الف: رشد شناختی        ب: جنسیت                ج: سن

سایر فرضیه‎ها:

1. بین نمرات مقیاس سر دختران 6 ساله با نمرات سر پسران 6 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
2. بین نمرات مقیاس سر دختران 7 ساله با نمرات سر پسران 7 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
3. بین نمرات مقیاس سر دختران 8 ساله با نمرات سر پسران 8 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
4. بین نمرات مقیاس سر دختران 9 ساله با نمرات سر پسران 9 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
5. بین نمرات مقیاس طرح بدن دختران 6 ساله با نمرات طرح بدن پسران 6 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
6. بین نمرات مقیاس طرح بدن دختران 7 ساله با نمرات طرح بدن پسران 7 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
7. بین نمرات مقیاس طرح بدن دختران 8 ساله با نمرات طرح بدن پسران 8 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
8. بین نمرات مقیاس طرح بدن دختران 9 ساله با نمرات طرح بدن پسران 8 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
9. بین نمرات مقیاس طرح لباس دختران 6 ساله با نمرات طرح لباس پسران 6 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
10. بین نمرات مقیاس طرح لباس دختران 7 ساله با نمرات طرح لباس پسران 7 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
11. بین نمرات مقیاس طرح لباس دختران 8 ساله با نمرات طرح لباس پسران 8 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
12. بین نمرات مقیاس طرح لباس دختران 9 ساله با نمرات طرح لباس پسران 9 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
13. بین نمرات کلی دختران 6 ساله با نمرات کلی پسران 6 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
14. بین نمرات کلی دختران 7 ساله با نمرات کلی پسران 7 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
15. بین نمرات کلی دختران 8 ساله با نمرات کلی پسران 8 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
16. بین نمرات کلی دختران 9 ساله با نمرات کلی پسران 9 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
17. بین نمرات کلی دختران 6 ساله با نمرات کلی دختران 7 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
18. بین نمرات کلی دختران 7 ساله با نمرات کلی دختران 9 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
19. بین نمرات کلی دختران 8 ساله با نمرات کلی دختران 9 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
20. بین نمرات کلی پسران 6 ساله با نمرات کلی پسران 7 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
21. بین نمرات کلی پسران 7 ساله با نمرات کلی پسران 8 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
22. بین نمرات کلی پسران 8 ساله با نمرات کلی پسران 9 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
23. بین نمرات کلی دختران با نمرات کلی پسران تفاوت معناداری وجود دارد.
24. بین نمرات کلی دختران با افزایش سن تفاوت معناداری وجود دارد.
25. بین نمرات کلی پسران با افزایش سن تفاوت معناداری وجود دارد.

تعریف واژه‎ها:

واژه‎ها و اصطلاحات مورد نظر هم از لحاظ نظری و هم از لحاظ علمی تعریف می‎شوند.

الف- تعریف نظری:

نقاشی و طراحی از مهمترین عوامل در بیان مقاصد و افکار و عقاید و نیازهای درونی بشر محسوب می‎شود که از دیرباز مورد استفاده انسان قرار داشته است. اشتغال به این فعالیت خلاقه اعم از آفرینش نقاشی یا کاربرد و استفاده از آن می‎تواند علاوه بر پرورش حس زیبائی دوستی و ذوق هنری انسان نقش موثری در رشد شخصیت، شناخت مشکلات و نابسامانیهای روانی وی داشته باشد (میرزابیگی، 1370، ص 108).

ب- تعریف عملی:

تحول شناختی (رشد شناختی)

Cognition: the mental activity through which human beings acquire and process knowledge.

The field of cognitive development of causes an how intellectual abilities and knowledge of the world change as a person grows older.

شناخت، فعالیتهای ذهنی که از طریق آن انسان یا موجود زنده کسب کننده و تحلیل‎کننده دانش است که از طریق آن دانش را کسب و تحلیل می‎کنند.

زمینه تحول شناختی: (رشد شناختی) متمرکز است بر اینکه چطور توانائی ذهنی (هوشی) دانش نسبت به جهان در یک انسان در حال رشد تغییر می‎کند ‎(D:Ross,D:Park,1999,Page:320).

تست آدمک رنگی:

این تست در سال 1977 توسط (ژاکلین رویه‎آیه) روانشناس فرانسوی ابداع و هنجارگزینی شده است (دادستان، پریرخ، 1374، ص 13) تجسم ترسیمی شکل انسان به دوره‎های ماقبل تاریخ بازمی‎گردد «ترسیم یک آدمک» به منزله فعالیت ارتجاعی کودک نیز محسوب می‎شود. براساس بررسی آثار یک هنرمند می‎توان به آسانی« سبک» رایج عصر وی و هم‎چنین شخصیت او را بازشناخت به همین دلیل است که روان‎شناسان کوشش کرده‎اند تا به ویژگی‎های روان‎شناختی کودکان براساس تولیدات ترسیمی آنها دست یافت و بدین ترتیب، (تست ترسیم آدمک) خلق شده است (دادستان، پریرخ، 1374، ص 15).

نخستین تدوین رسمی روش نقاشی فرافکنی توسط آزمون نقاشی آدمک گودیناف بود او این آزمون را تنها برای برآورد تواناییهای شناختی کودکان آن‎گونه که در کیفیت ترسیم او انعکاس پیدا می‎کند به کار می‎برد (سیف‎ نراقی، مریم، 1368، ص 83). در تست گودیناف (51 ماده) وجود دارد که به هر ماده یک نمره داده می‎شود مجموعه نمرات آزمودنی سن عقلی وی را تعیین می‎کند تست را می‎توان به صورت فردی یا گروهی اجرا کرد به کودک یک جعبه مداد رنگی که شامل هفت رنگ آبی، سبز، قرمز، زرد، بنفش، قهوه‎ای و سیاه است داده می‎شود و هم‎چنین یک مداد سیاه معمولی، پاک‎کن و یک ورقه کاغذ ‎A4 نیز به صورت عمودی در اختیار وی قرار می‎گیرد. آزمایشگر به کودک می‎گوید: «روی این کاغذ یک آدم بکش تا اونجا که می‎تونی قشنگ باشد اگه خواستی اونو رنگ کن». دستور اجرای تست باید همواره به گونه‎ای که ذکر شد ارائه گردد چه تحقیقات نشان داده‎اند که ایجاد تغییر در اصطلاحات می‎تواند نتایج را به گونه‎ای معنادار تغییر دهد (پریرخ دادستان، 1374، ص 17).

سوابق تحقیق

در نیمه اول قرن بیستم چنین تصور می‎شد که آزمون آدمک یک آزمون منحصراً مربوط به هوش بوده و عوامل فرهنگی یا تشخیص در آن تاثیری ندارد، تحقیقات متعدد بعدی نشان دادند که اگرچه مراحل رشد ترسیم آدمک در نزد تمام ملل تقریباً یکسان است لکن سایر ویژگیهای ترسیم آدمک از فردی به فرد دیگر و از جامعه به جامعه دیگر فرق می‎کند.

بررسی نقاشی از دیدگاه‎های مختلف:

• الف- دیدگاه تکاملی:

(نقاشی به مثابه بازی) یکی از اولین نظریه‎های مربوط به بازی این است که انسانها ذاتاً فعالند و بازی یکی از شیوه‎های تخلیه انرژی هیجانی ما افراد است.

• ب- دیدگاه پیاژه از نقاشی:

پیاژه نقاشی را به عنوان ابزاری برای نظریه خود درباره تکامل  بازنمائی جهان توسط کودکان بکار گرفته است.

• ج- دیدگاه روانکاوی:

نظریه پایه‎ای غالب در رهیافت‏های بالینی فرافکنی نسبت به نقاشی کودکان دیدگاه (روانکاوی) است. نظریه روانکاوی از کار زیگموند فروید سرچشمه گرفته است و بعدها در آن تجدیدنظر صورت گرفته است.

• د- دیدگاه هنرمندانه:

دیدگاه هنرمندانه بعضی از صاحبنظران معتقدند که بازخورد حسی ناشی از نقاشی به ویژه در مورد کودکان خردسال که نخستین قدمها را در نقاشی برمی‎دارند و می‎تواند با رضایت خاطر همراه باشد، کودکان لذت حرکتی و لذت بصری را می‎توانند از طریق نقاشی به دست آورند.

تفاوتهای پسران و دختران:

معمولاً دو عامل را موجب پیدایش تفاوتهای فردی می‎دانند (توارث و محیط) در مورد تفاوتهای موجود بین دختر و پسر نیز همین دو عامل را سهیم می‎دانند، البته در این خصوص بین روانشناسان و جامعه‎شناسان اختلاف نظر وجود دارد. جامعه‎شناسان محیط را عامل اصلی تفاوتهای موجود بین دختر و پسر می‎دانند اما روانشناسان هر دو عامل را لازم و ملزوم یکدیگر می‎دانند.

بکارگیری رنگ در نقاشی

در انتخاب رنگ از نظر روانشناسی مفهومی وجود دارد برای تجزیه و تحلیل و نتیجه‎گیری از آن حتماً‌ باید عامل سن کودک را در نظر داشت بین نقش یک رنگ و زندگی عاطفی کودک با در نظر گرفتن دوران تکاملی او یک حالت متوازی وجود دارد و فاصله سنین 3 تا 6 سالگی کودک بیشتر تحت تاثیر فشارهای درونی است علاقه او به تقدم شکل به رنگ افزونی می‎یابد بنا به نظر (واهنر) فقدان رنگ در تمام یا قسمتی از موضوع نقاشی کودک نشانگر خلا عاطفی یا گاهی دلیل بر گرایش‎های غیر اجتماعی است.

نقاشی چیست؟

نقاشی فعالیتی است که از تحول شناختی، عاطفی، اجتماعی تاثیر می‎پذیرد و عبارت است از منعکس کردن زمینه ذهنی فرد بر روی یک زمینه خارج از ذهن به کمک وسایلی مانند مواد، قلم، آب دهان، انگشت و ‎….

در پرتو نقاشی کودکان آثاری پدید می‎آورند که با بررسی آنها پدر و مادر، مربیان، معلمان و پزشکان می‎توانند به سرعت به اندیشه‎ای درباره تحول روان‎شناختی و ماهیت مشکلات احتمالی آنان دست یابند (دادستان، منصور، 1371، ص 1).

بحث و نتیجه‎گیری

هدف از پژوهش حاضر بررسی رشد شناختی دختران و پسران به وسیله تست آدمک رنگی در سنین 6 تا 9 ساله است در جهت نیل به این مقصود تعداد 240 نفر دختر و پسر از مجموع چند آمادگی و مدارس ابتدائی به صورت تصادفی در دسترس انتخاب شده و علاوه بر فرضیه اصلی، که تایید شده مجموعه از فرضیات کلی که مطرح شده بود تایید شده که در زیر خلاصه آن آمده است:

1. بین نمرات مقیاس سر دختران 8 ساله با نمرات سر پسران 8 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
2. بین نمرات مقیاس سر دختران 9 ساله با نمرات سر پسران 9 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
3. بین نمرات مقیاس طرح بدن دختران 8 ساله با نمرات سر پسران 8 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
4. بین نمرات مقیاس طرح بدن دختران 9 ساله با نمرات سر پسران 9 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
5. بین نمرات مقیاس لباس دختران 7 ساله با نمرات لباس پسران 7 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
6. بین نمرات مقیاس لباس دختران 8 ساله با نمرات لباس پسران 8 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
7. بین نمرات مقیاس لباس دختران 9 ساله با نمرات لباس پسران 9 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
8. بین نمرات کلی دختران 6 ساله با نمرات کلی پسران 6 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
9. بین نمرات کلی دختران 7 ساله با نمرات کلی پسران 7 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.
10. بین نمرات کلی دختران 8 ساله با نمرات کلی پسران 8 ساله تفاوت معناداری وجود دارد.

محدودیت های خارج از کنترل پژوهشگر

کنترل برخی از متغیرهای ناخواسته و مزاحمی که در اختیار محقق نمی‏باشد باید مشخص شود که پژوهشگر آگاهی خود را از تایید احتمالی این متغیرها بر نتایج تحقیق نشان می‎دهد.

• الف- یادگیری نقاشی: عاملی است که می‎تواند به عنوان متغیر خارج از کنترل بر نتایج تحقیق تاثیر می‎گذارد.
• ب- میزان علایق و انگیزش آزمودنی: که کنترل نشده است و می‎تواند بر نتایج تحقیق اثر بگذارد.
• ج- ترتیب تولد: متغیر دیگری است که ممکن است بر نتایج تحقیق اثر بگذارد.
• د- میزان هوش: یکی از مواردی است که در پژوهش کنترل نشده است.
• و- وضعیت تحصیلی والدین: این متغیر می‎تواند در کشیدن نقاشی موثر باشد که کنترل نشده است.
• م- تفاوتهای بین فردی: تفاوت بین آزمودنی‎ها مثل: درونگرایی، برونگرایی، خجالت و ‎… می‎تواند در نتایج تحقیق تاثیر بگذارد.

پیشنهادات

به منظور بالا بردن دقت و جهت‎گیریهای سودمند پژوهشهای آینده که در مورد نقاشی بچه‎ها صورت خواهد گرفت مسائلی را که در این تحقیق در نظر گرفته نشده و ممکن است تحقیقات بعدی را جامع کند که در زیر عنوان شده است.

1. تحقیق حاضر را می‎توان در مورد گروه سنی بالاتر انجام داد تا تفاوت نمرات سنین بالاتر نیز مشخص شود.
2. برای اینکه به این تحقیق جنبه کاربردی دهیم می‎توان زمون آدمک را به صورت انفرادی اجرا کرد و با مشاهدات بالینی ویژگیهای شخصیتی آزمودنیها را مشخص کرد.
3. این پژوهش را می‎توان بر روی دانش‎آموزان مناطق مختلف آموزش و پرورش با ویژگیهای اجتماعی و اقتصادی متفاوت انجام داد.
4. در این تحقیق از آزمون آدمک به سبک گودیناف استفاده شده است ولی می‎توان از آزمونهای نقاشی دیگری مثل آزمون گودیناف هریس، آزمون ماشوور، ترسیم آدمک مک‎اوور استفاده کرد.

فصل اول ۲

• مقدمه: ۲
• بیان مسئله: ۲
• اهداف پژوهش: ۴
• اهمیت پژوهش: ۵
• فرضیه: ۶
• دلایل ارائه فرضیه: ۶
• متغیرهای تحقیق: ۶
• سایر فرضیه‎ها: ۶
• تعریف واژه‎ها: ۹
• الف- تعریف نظری: ۹
• ب- تعریف عملی: ۹
• ۱- تحول شناختی (رشد شناختی) ۹
• ۲- تست آدمک رنگی: ۱۰

فصل دوم ۱۳

• اولین وسیله آموزش:‌ ۱۳
• نقاشی چیست؟ ۱۳
• بررسی دیدگاه‎های مختلف راجع به نقاشی: ۱۴
• ۱- دیدگاه تکاملی: (نقاشی به مثابه بازی) ۱۴
• ۲- دیدگاه پیاژه: ۱۴
• مراحل رشد از نظر پیاژه: ۱۵
• الف ‎- مرحله حسی ‎- حرکتی: ۱۵
• ب- مرحله پیش عملیاتی: ۱۶
• ج- مرحله عملیاتی عینی: ۱۶
• د- مرحله عملیات صوری: ۱۷
• ۳- دیدگاه روانکاوی: ۱۸
• سوابق تحقیق: ۱۹
• پژوهش در مورد نقاشی: ۲۰
• نقاشیهای فرافکنی: ۲۱
• نقاشی سالم: ۲۵
• عوامل موثر در بیان نقاشی کودکان: ۲۶
• تفاوت‎های خلقی در کودکان: ۲۷
• میزان فعال بودن: ۲۹
• تحریک‎پذیری: ۲۹
• بازداری و ترس: ۳۰
• تفاوتهای پسران و دختران: ۳۱
• تکامل چهره‎نگاری: ۳۳
• مراحل تحول شناختی: ۳۶
• شکل آدم: ۳۹
• بکارگیری رنگ در نقاشی: ۴۲
• منشاء اهمیت رنگ: ۴۴

فصل سوم ۴۷

• طرح مساله: ۴۷
• ابزار پژوهش: ۴۷
• تست آدمک رنگی: ۴۷
• جامعه آماری: ۴۷
• نمونه آماری: ۴۸
• روش نمونه‎گیری: ۴۸
• روش آماری: ۴۸
• روش اجرا: ۴۹
• قابلیت اعتماد و اعتبار آزمون ترسیم آدمک: ۴۹

فصل چهارم ۵۲

• توصیف اطلاعات ۵۲

فصل پنجم ۱۱۲

• بحث و نتیجه‎گیری ۱۱۲
• مزایای ابزارهای گردآوری اطلاعات ۱۱۳
• محدودیتهای خارج از کنترل پژوهشگر ۱۱۵
• پیشنهادات ۱۱۶
• منابع فارسی: ۱۱۷
• ضمائم ۱۱۹

منابع

1. دادستان، پریرخ، ارزشیابی شخصیت کودکان، انتشارات رشد، چاپ 1374.
2. سیف نراقی، مریم، نادری،‌ عزت‎الله، راهنمای فراهم‎سازی طرح تحقیق، دفتر تحقیقات و انتشارات بدر، چاپ دوم، 1371.
3. سیف نراقی، مریم، مترجم سیدی، حسین، کودک و نقاشی مجموعه مقالات، انتشارات تهران، چاپ 1368.
4. میرزابیگی، علی، نقش هنر در آموزش و پرورش بهداشت روانی کودکان تهران، انتشارات مدرس، سال 1370.
5. داداش‎زاده، کاوه، نقاشی و نوشته‎های کودکان، انتشارات گوتنبرگ، چاپ اول، 1373.
6. بهرامی، هادی، کاربرد بالینی و تشخیصی آزمونهای فرافکنی شخصیت، انتشارات دانا، 1372.
7. ویکسلر توماس جی ‎- دی، مترجم مخبر، عباس، مقدمه‎ای بر روانشناسی نقاشی کودکان، تهران، چاپ اول، انتشارات طرح نو، 1370.
8. هنری ماسن، پاول، مترجم یاسائی، مهشید، رشد شخصیت کودک، چاپ دهم، 1368، اپ سعدی
9. دادستان، منصور، کاربرد تست ترسیم خانواده در کلینیک ل-کرمن-ژوزف، 1371.
10. گراث، گری، مترجم پاشا شریفی، حسن نیکجو، محمدرضا (راهنمای سنجش روانی)، انتشارات رشد، چاپ اول، 1374.
11. گنجی، حمزه، تفاوتهای فردی، انتشارات پیام نور، 1375.
12. دکتر لوشر، ماکس، مترجم ابی‎زاده، ویدا، روانشناسی رنگها متن کامل، چاپ هشتم، 1374.
13. جیمز، دبلیو، وند رزند، مترجم گنجی حمزه، روانشناسی کودک.
14. اولیور فراری، آنا، مترجم صرافان، عبدالرضا، نقاشی کودکان و مفاهیم آن، انتشارات دستان، 1371.
15. پیاژه، ژان، بران هلور، مترجم پورباقر، ایرج، انتشارات دانشگاه سپاهیان انقلاب اسلامی، انتشارات طوس، 1355.
16. دلاور، علی، روشهای آماری در روان‎شناسی و علوم تربیتی، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ ششم، اردیبهشت 1373.
17. D:Ross and Parke – child psychology a contemporary, 1999, Fiftheaition.