رابطه بین اوقات فراغت و انگیزه تحصیلی دانش آموزان

بدون شک دانش آموزان هر جامعه ، سرمایه های گرانبهایی اند که اگر مورد بی توجهی قرار گیرند در تصمیم گیری ها مد نظر نباشد، آن جامعه دچار خسران زیادی خواهد شد. با نگاهی به ارقام بودجه کشورهای صنعتی و پیشرفته در مقایسه با کشورهای جهان سوم فاصله زیاد بین آن دو را می توان دید .

بسیاری از کشور های توسعه یافته معتقدند‌که هرچه دراین‌ارتباط‌هزینه‌نمایند ، تبدیل به سرمایه های دیگری در ابعاد مختلف آن کشور خواهد شد .در میان دانش آموزان با توجه به دانش آموزان متوسط جایگاه ویژه ای دارد .زیرا علاوه بر این که در آینده نزدیک می توانند در امور جامعه موثر واقع شوند .در زمان تحصیل هم به دلیل ویژگیهای خاصی که دارند ،قادرند منشا حرکت های سازنده یا مخرب شوند . بدین لحاظ هر چه به این نیروی خارق العاده توجه شود  از قدرت خروشان و پر تحرک آنان  می توان بهره جست و هر چه به بوته فراموشی سپرده شوند ،این سیل عظیم می تواند خسارت زیادی را به وجود آورد ، سوالی که در این جا مطرح است این است که در برابر هدر رفتن فرصت های جوانی چه کسانی مسئولند .بدیهی است که نظام تعلیم و تربیت به تنهایی نمی تواند در تربیت و استفاده صحیح از جوانان موفق شود .یکی از موضوعات بسیار مهم برنامه ریزی برای اوقات فراغت دانش آموزان می باشد که اگر اصولی و حساب شده باشد می توانند زمینه رشد و تعالی جامعه مهیا نمایند و کشور را از آسیبها و خطرات احتمالی که ممکن است در اثر بی توجهی به این امر گریبان گیر کشور شود مصون بدارد .فلسفه اوقات فراغت از پیچیدگی ،تنوع و تفاوت های بنیادی برخورد است هر فرد بر اساس تفاوت های زیست شناختی (بیولوژیک) فرهنگی ،نگرش و تجربیات گذشته و اهداف و مقاصدی که برای آینده خود دارد، تعبیر متفاوت یا و متضاد نسبت به‌دیگران از تامین اوقات فراغت و چگونگی تاثیر آن بر انگیز دارد . اگر ما بتوان تاثیر وتاثری را که این دو و اثر انگیز و اوقات فراغت یکدیگر دارند را به درستی مشخص نماییم قدم مثبتی در راه کسب هر چه بهتر علم و دانش همراه با لذت بردن از زندگی برداشته ایم .

تعریف اوقات فراغت :

اوقات فراغت را غالباً به معنا ی بیکاری ،اوقات غیرموظف ،ساعات بدون برنامه ، اوقات غیر رسمی و … تلقی می نمایند .به همین علت بزرگسالان مربیان و اولیا برای جلوگیری از هدر رفتن این اوقات سعی می کنند که با برنامه ها ،سرگرمی و اشتغالات مختلف اوقات فراغت دانش آموزان را پر کنند .

حال فلسفه اوقات فراغت این است که فرد بدون اجبار وخارج از چارچوب های قبلی بودن اشتغال ورزی دیگرساخته خود با میل و رغبت به فعالیت های دلخواه خویش بپردازد و از طرف دیگر گفته می شود که اوقات فراغت منشاء خلاقیت ها باروری افکار ، شکل دهی شخصیت ، تامین انرژی و بازیابی قوای حیات و کشف و اختراع و نوآوری و ابتکار ، بازاندیشی و اصلاح افکار ، محاسبه ومراقبت ، ارزیابی و بازیابی و ایجاد انگیزه و رغبت و میل در فرد می شود .

اوقات فراغت را به حسب تفاوت های ارزشی و فرهنگی ، نگرش ها ، تجربیات ، شرایط و موقعیت های مادی و معنوی هر فرد تعریف کرد . طبیعت آدمی اساساً به گونه ای است که دائماً در حال تعادل جوئی است . نظریه در روان شناسی انگیزشی وجود دارد که معتقد است حالات هیجانی و انگیزش با حالات متضاد و متعارض همراه می گردد که این نظریه به عنوان نظریه فرآیند متضاد
OPPOMENT PROGRESS THEORY مشهود است .

هدف از انتخاب موضوع :

اگر بپذیریم که مهمترین بخش شکل گیری شخصیت نوجوانان و  جوانان در اوقات آزاد ، فارغ از همه وظایف و برنامه های از پیش تعیین شده بیرونی ودیگر ساخته است و اگر قبول کنیم که ذهن هنگامی به جوشش و خلاقیت می افتد که منشاء تحریک آن تمایلات درونی و خود انگیخته باشد و فرد فعالانه و با انتخاب آزاد  و به دور از انتظارات بیرونی ومقبولیت نهادی و نقش بازی کردن های تصنعی ، در شکل دادن افکار و اندیشه ها واعمال خود دخالت نماید ، آنگاه می تواند به فلسفه وجودی اوقات فراغت ، آن هم  با جهت گیری مثبت ، رشد دهنده و کمال‌زا پی‌برد .

با توجه به انحرافات و مشکلات پیچیده و عدیده ای که در جامعه امروزی وجود دارد برای استفاده بهینه از اوقات فراغت و تاثیر بیشتر آن بر ایجاد انگیزه در دانش آموزان به نظر رسید که می توان قدم مثبتی در این راه برداشت و همین امر ما را مصمم کرد که به این عنوان بپردازیم شاید مثمرثمر واقع گردد .

علل و دلایل انتخاب موضوع :

نکاتی در پی می آید می توانند در علل و دلایل انتخاب موضوع موثر باشند :

• فعالیت ها و برنامه های متنوع و متعددی وجود داشته باشند که در خلال آن دانش آموزان بتوانند به صورت انتخابی ، آزاد . خودانگیخته و به میل خود به
  آن ها مشغول شوند و بازدهی و کارآئی مناسبی دهند .
• از تبدیل اوقات فراغت به اوقات سرگرمی و گذراندن وقت ، صرف انرژی بیهوده و اشتغالات بدون هدف پرهیز شود .
• زمینه ای فراهم نمود که دانش آموز فرصت کاوش ، تفکر و تامل درباره خود ، قابلیت و خدای خویش داشته باشد .
• باعث حرمت نفس ، شکوفائی ، زیبا دوستی ، حقیقت یابی . خیرخواهی و خیر دوستی از جمله عناصر سازنده برنامه اوقات فراغت می باشد .
• دانش آموز باید بین لذت و فرح و نشاط تفاوت قائل شود .
• زمینه بهتر ومناسبی برای حسن کنجکاوی ، حیرت ، شکوه و پرسش گری دانش آموز را اوقات فراغت تحریک می کند .

قلمرو تحقیق :

همانگونه که از عنوان تحقیق پیداست قصد بر آن است که رابطه اوقات فراغت و انگیزه تحصیلی پرداخته شود . این موضوع گرچه تا حدود زیادی گسترده است و انجام تحقیق را نیز با مشکل مواجه می کرد ولی به حول وقوه الهی این مهم صورت گرفت . امید است که پاره ای از مشکلات را مشخص ساخته و درحل آنها راه حل هائی نیز بتواند ارائه و پیشنهاد نماید .

محدودیت های تحقیق :

بیشتر تحقیقات علوم اجتماعی که اساس و پایه اش انسان است همیشه با شکل جمع آوری اطلاعات مواجه بوده است . این مشکل در کشورهای جهان سوم که فاقد فرهنگ ، روحیه و مدیریت تحقیق می باشند  ، مضاعف است تحقیق حاضر از این امر مستثنی نیست درامر جمع آوری اطلاعات با مشکلات عدیده ای روبرو بوده است .

• محدودیت دوم : محدودیت منابع ، ماخذ غنی و تحقیقات انجام شده قبلی در زمینه موضوع تحقیق یا موضوعات مرتبط با آن است با توجه به نقش و اهمیت خاص که اوقات فراغت درایجاد انگیزه در مدارس متوسطه دارد تحقیقات بسیار کمی در این زمینه انجام شده است  به همین خاطر در بخش ادبیات تحقیق و مبانی نظری با مشکل منابع و ماخذ مواجه بوده است .
• یکی دیگر از محدودیت ها‌ ، محدودیت بودجه بود . با توجه به گستردگی تحقیق به فراخوی موضوع به بودجه هنگفتی نیاز دارد و هیچ سازمان و نهادی هم هزینه را تقبل ننموده بود .
• محدودیت دیگر به نظر می رسید که افراد با میل و رغبت و براساس بینش و آگاهی قابل قبولی به پرسش ها پاسخ نمی دهند و وقت زیادی را صرف خواندن و مطالعه سوالات نمی کردند که همین امر ما را به وسواس انداخته بود که نکند نتایج قابل قبولی به دست نیاید .
• شاغل بودن و داشتن شغل دوم به علت فشار مالی و اقتصادی شاید بتوان به عنوان یکی از محدودیت ها از آن ذکر کرد .

سئوالات تحقیق :

1. اردوهای تابستانی توسط واحدهای آموزشی باعث افزایش انگیزه
   دانش آموزان می گردد .
2. برگزاری کلاس های فوق برنامه در طول سال تحصیلی باعث افزایش انگیزه به درس می گردد ( مثل : ورزش ،کامپیوتر ، هنر ، احکام و غیره )
3. مشارکت دادن دانش آموزان در امور مدارس باعث افزایش
   دانش آموزان در امر تحصیلی می گردد.
4. انتخاب دانش آموزان و فرستادن آنها به ارودهای تابستانی براساس معدل و میانگین نمرات باعث ایجاد رقابت سالم درمیان آنان و افزایش انگیزه می گردد.
5. انتخاب دانش آموزان منضبط و با اخلاق و درس خوان و معرفی آنان به دیگر دانش آموزان و فرستادن آنان به اردوهای تابستانی باعث ایجاد انگیزه برای بهتر شدن اخلاق و انگیزه در آنان در امر تحصیل می گردد.
6. قول مساعد راجع به اعزام دانش آموزان برای دیدن آثار باستانی و اماکن متبرکه و … در تابستان باعث ایجاد انگیزه در آنان می گردد .
7. قول مساعد به دانش آموزان در مورد اعزام آنان برای دیدار با اشخاص مهم دولتی و مملکتی ( کشوری ) انگیزه آنان را در توجه بیشتر به تحصیل افزایش می دهد .
8. برگزاری کلاس های آموزشی وسرگرمی ( هنر و خط و نقاشی و …) ضمن ایجاد مهارت در دانش آموزان باعث افزایش انگیزه به مطالعه و تمرین دروس آنان می گردد .
9. برگزاری کلاس های آموزش کامپیوتر ضمن مهارت آموزش باعث رشد و شکوفائی و آماده سازی ذهن آنان به فراگیری دروس عملی می گردد و انگیزه به درس را افزایش می دهد .
10. برگزاری کلاس های احکام ، قرآن ، … باعث ایجاد انگیزه برای پذیرش و تعلق بیشتر به مسائل دینی در دانش آموزان و باعث رشد و شکوفائی دروس آنان می گردد.

فراغت

در واقع در زمان و فرصتی است که یک فرد رشد یافته و مسئولیت پذیری در طول زندگی خود فارغ از انجام کارهای موظف و بعد از پرداختن به امور دینی و عبادی باید با میل و رغبت و اراده شخصی ودر نهایت آزادی از آن بهره گیرد و به فعالیتی بپردازد که آن را دوست می دارد .

زمان فراغت

ارزشمندترین لحظات ، ساعات وروزهای زندگی انسان است . بدیهی است که ارزشمندی اوقات فراغت به موازات رشد فکری و توسعه قابلیت های شخصی و مسئولیت پذیری های خانوادگی ، حرفه ای و اجتماعی ، مضاعف می شود در زندگی کودکان و نوجوانان ، در اوقات فراغت به زمانی معنا ومفهوم روشن و ارزشمند پیدا می‌کند : که حضور موظف در مدرسه و انجام تکالیف مکلف را برای نخستین بار تجربه می کنند . در روزهای سال تحصیلی ، ساعت خارج از مدرسه و زمانی که دانش آموزان تکالیف آموزشگاهی را انجام داده اند و فارغ از برنامه های معمولی روزانه فرصتی می‌یابند که با انگیزه شخصی و آزاد به هدایت و نظارت اولیاء ومربیان دراین زمینه می‌تواند فوق العاده پرثمر وپربرکت باشد .

اما تعطیلات تابستانی برای اکثر دانش آموزان از اهمیت ویژه ای برخوردار است ، تعطیلاتی بسیار طولانی و افزون بریک صد روز!؟

اوقات فراغت ، به ویژه در روزهای نسبتاً طولانی هم چون تابستان ، علاوه بر اینکه مناسب ترین بستر پس از شکستن عادت های نامطلوب ، توسعه مهارت های شناختی و فعالیت های جسمی و حرکتی ، زدودن غبار اضطراب و پریشانی های فکری ، دست یابی به سلامت و آرامش روانی و اعتلای شخصیت و حضور فعال در عرصه های زندگی اجتماعی و تعامل بین فردی است ، بهترین فرصت برای ظهر و پیدایش خلاقیت های ذهنی ونوآوری‌های‌فکری است ، چراکه کودکان،نوجوانان و جوانان در طول سال‌تحصیلی یا حین انجام وظایف موظف ، فرصت چندانی برای پرداختن به اندیشه های بدیع و ایده های نو وتجربه مفروضات فکری خود نمی یابند و لذا در زمان فراغت ، بستر بروز و ظهورنورآوری‌های ذهنی ، خلاقیت ها و تولیدات برتر فکری و تجربه باورهای مولد است.

اوقات فراغت در دایره شناخت

در شرایط حا ضر بحث اوقات فراغت و چگونگی گذران آن در میان کار شناسان تربیتی و اجتماعی بسیار گرم است و رسانه ها نیز به شکل های مختلف ، جسته و گریخته به آن می پردازند . اما آنچه به عنوان سوال مطرح میبا شد این است که ایا مردم اوقات فراغت را بخوبی دریافته ووجوه تمایز آن را از سایر اوقات میدانند؟ بررسیهای موجود تا حدود زیادی نشانگر عدم شناخت صحیح نسبت به این موضوع است ، چنانچه عده کثیری ازمردم بین وقت آزاد بیکاری و اوقات مرده ، تفاوت چندانی قائل نبوده و همه را در دایره اوقات فراغت معرفی میکنند ، برای مثال عده بسیاری اوقات (( معطلی )) خود را در صف های گوناگون ، یا فاصله زمانی نقل وانتقال از مبدا به مقصد می گذارنند و هر نوع بیکاری را نیز در این محدوده آورده و براین باورند که بیشتر وقت مردم در سایه اوقات فراغت سپری می گردد ، درحالی که اوقات فراغت بطور ذاتی دارا ی ویژگیهای متمایزی است و بر پایه این ویژگیها ومعیارهاست که شکل می گیرد . ازمهمترین این ویژگیها میتوان به (( مالکیت بر وقت )) مورد نظر اشاره کرد ، چنانچه وقت در اختیار و انحصار صاحب آن باشد نه استخدام کسی دیگر این که وقت (( به میل و طبع او برنامه ریزی شود و بگذرد ))به نحوی که از گذران این زمان برای او احساس رضایت و خرسندی فراهم گردد ، و نهایتاً این که شخص درزمان مورد بحث از (( امنیت خاطر )) برخوردار باشد . درنتیجه اوقات فراغت به وقت زمانی اطلاق می گردد که شخص در طول آن تعهد ، تکلیف و وظیفه ای را عهده دار نباشد و این زمان را به اختیار خود و به هرشکلی که مایل است و باعث رضامندی اوست صرف کند .

نتیجه

در کشور ما به دلیل وجود اعیاد مذهبی و سنتی مختلف و تعطیلی های آخر هفته عمومی مردم از زنان فراغت قابل توجهی برخوردار هستند . با محاسبه ای سرانگشتی تقریباً 72 روز تعطیلی به طور ناپیوسته در سال وجود دارد .  علاوه بر تعطیلی های مذکر
دانش آموزان نیز تقریباً سه ماه تابستان معادل 93 روز تعطیلی نیز دارند اگر تعطیلی های فصل امتحانات را نیز به آن بیفزائیم قریب 6 ماه تعطیلی خواهند داشت . یعنی نصف سال که بیشترین روزهای تعطیلی را به خود اختصاص داده اند . به دلیل اینکه غالب دانش آموزان در سنی قرارگرفته اند که به هیچ فعالیت اقتصادی اشتغال ندارند یا حداقل فعالیت اقتصادی دارند . مسئولیت دست اندرکاران تعلیم و تربیت اولیاء دانش آموزان به نحو صحیح را چند برابر می سازد با توجه به جمعیت دانش آموزی کشور که بالای 35 درصد جمعیت کشور می باشد ، اهمیت موضوع نیز صد چندان می شود اگر معضلات موجود در جامعه و هجوم تبلیغات سوء منفی را به مسائل فوق بیفزاییم اهمیت موضوع بیش از پیش خواهد شد . لذا برای حل این موضوع و پر کردن اوقات فراغت دانش آموزان به شیوه ای درست و عملی توان فوق العاده همه مسئولین کشور را می طلبد . به این لحاظ تحقیق حاضر هم خود را بر این مصروف داشته تا ضمن بررسی شیوه های موجود پر کردن اوقات فراغت ، شیوه های بهتر برای پر کردن اوقات فراغت دانش آموزان ارائه و قدمی در جهت کمک به مسئولین را در بر دارد .

پیشنهادات :

برای پر کردن اوقات فراغت دانش آموزان شیوه های زیر پیشنهاد می گردد امید که مفید فایده واقع گردد .

1. انتخاب دانش آموزان منضبط و با اخلاق و درسخوان و دارای معدل بالا و اعزام آنان به سفرهای زیارتی و سیاحتی و تفریحی ، علمی و … این کار ضمن ایجاد انگیزه در دانش آموزان اعزام شده به ارود یا سفر نوعی جو رقابتی سالم میان بقیه دانش آموزان به وجود می آورد .
2. برگزاری کلاس های آموزشی ( کامپیوتر ، هنر ، خط و نقاشی و احکام و غیره ) در طی سال تحصیلی و تابستان . این کار ضمن پر کردن اوقات فراغت دانش آموزان عامل مهمی در کاهش بزهکاری های اجتماعی است و در ضمن دانش آموزان مهارت هائی نیز کسب می کنند و می تواند در صورت کسب موفقیت در ادامه تحصیلی وارد بازار کار شده واز مهارت تحصیلی استفاده لازم را ببرند بدون اینکه نیاز به این باشد که سالهائی از عمر خویش را صرف یادگیری این علوم و فنون و هنرها کرده باشد .
3. مشارکت فعال دانش آموزان در امور مدارس و استفاده از نظرات آنان در صورتی که نظرات خوبی باشد .
4. استفاده از نظرات اولیای دانش آموزان در جهت پرکردن مناسب اوقات فراغت دانش آموزان .

فصل اول : کلیات

• مقدمه
• تعریف اوقات فراغت
• پس موضوع تحقیق
• هدف از انتخاب موضوع
• علل و دلایل انتخاب موضوع
• قلمرو تحقیق
• محدودیت های تحقیق
• انگیزه
• تعریف انگیزش
• اوقات فراغت
• پیشرفت تحصیلی
• مدارس
• تعریف بازدهی ( کارایی )
• انگیزش
• یادگیری
• عوامل یادگیری
• سوالات تحقیق

فصل دوم : مبانی نظری تحقیق

• فراغت
• زمان فراغت
• ورزش و کارکردهای مختلف آن
• کارکرد اجتماعی ورزش
• کارکرد سیاسی ورزش
• آسیب شناسی اوقات فراغت
• تاثیر آن بر انگیزه و آموزش
• اوقات فراغت در دایره شناخت
• تابستان و اوقات فراغت دانش آموزان
• تعطیلات بخشی از فرایند تربیت
• گردش در طبیعت

فصل سوم : متدولوژی و روش تحقیق

• روش تحقیق
• روش های جمع آوری اطلاعات
• جامعه آماری
• قلمرو تحقیق
• تکنیک های آماری مورد استفاده
• مراحل آزمون
• اهمیت اوقات فراغت و انگیزه تحصیل

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده های آماری

• تجزیه و تحلیل اطلاعات آماری و فرضیات تحقیق
• فرضیات تحقیق
• تحلیل فرضیات آماری

فصل پنجم : خلاصه ، نتیجه گیری و پیشنهادات

• مقدمه
• تحلیل نتایج تحقیق
• پیشنهادات
• منابع

منابع

1. شولتز دوان پی : تاریخ روانشناسی نوین . ترجمه دکتر سیف و همکاران انتشارات سروش 1378
2. خولی امین انور : فلسفه اوقات فراغت . ترجمه قاسم کریمی – انتشارات فرایض تابستان 1373
3. یونگ ، کارل گوستاو : خاطرات ، رویاها اندیشه ها . ترجمه وجیهه حاتمی – انتشارات دانشگاه تهران 1376
4. متیوس آندره : راز شاد زیستن ترجمه وحید افضلی راد – نشر دانا 1371
5. اردبیلی ، یوسف : اصول و فنون راهنمائی و مشاوره آموزش و پرورش انتشارات بعثت 1373
6. حسینی ، سید مهدی : اصول و روش های راهنمائی و مشاوره انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی 1378
7. شریفی ، حسن پاشا : شریفی نسترن ، روش های تحقیق درعلوم رفتاری انتشارات سخن 1380
8. شکوهی ، غلامحسین : تربیت و مراحل آن ، انتشارات آستان قدس رضوی 1367
9. صافی احمد : اصول و فنون راهنمائی و مشاوره در آموزش و پرورش . دفتر
   برنامه ریزی و تالیف کتب درسی انتشارات بعثت 1378
10. عصاره ، علیرضا : خانواده و ضرورت توجه به اوقات فراغت فرزندان نشریه پیوند 1377
11. پیوند … نشریه ماهانه آموزشی – تربیتی کد 262-261 تابستان 1380
12. مطالبی از کتاب ژان والژان : مربیان بزرگ ترجمه دکتر شکوهی انتشارات ارشد 1370
13. ماسن ، پاول هنری : رشد و شخصیت کودک ترجمه مهشید یاسائی نشر فرهنگ 1367