کاربردهای ICT در آموزش

جهانی سازی و تغییرات فناوری، فرایندهایی که در پانزده سال اخیر سرعت یافته اند، باعث ایجاد یک اقتصاد جدید جهانی شده اند که با فناوری تقویت شده و  سوخت (انرژی) آن بوسیله اطلاعات تامین و با دانش رانده می شود. ضرورت این اقتصاد جهانی مستلزم نوع و هدف موسسات آموزشی است. از آنجاییکه روند کنونی به سوی کاهش  اطلاعات ناقص  و دسترسی به اطلاعات صحیح رو به رشد است، مدارس دیگر نمی توانند شاهد صرف زمان برای انتقال یک مجموعه اطلاعات تجویز شده از معلم به دانش آموز در طی یک مقطع ثابت زمانی باشند، بلکه مدارس باید فرهنگ “آموزش برای یادگیری” را ترویج دهند. بعنوان مثال فراگیری دانش و مهارتهایی که آموزش مستمر را درطول حیات فرد ممکن می سازند.طبق گفته آلوین تافلر بی سواد قرن 21،کسانی نخواهند بود که خواندن ونوشتن نمی دانند بلکه کسانی هستند که نتوانند یادبگیرند یا یاد دهند.
نگرانی در مورد کیفیت و  روش آموزشی با ضرور ت توسعه فرصتهای آموزشی آنهایی که بیشترین آسیب پذیری را براثر جهانی سازی دارند همزیستی دارد. عموما“ تغییرات جهانی سازی درکشورهای درحال توسعه،برروی گروههای کم درآمد، دختران و زنان و خصوصا“ کارگران کم مهارت، همچنین همه گروهها برای کسب و بکارگیری مهارتهای جدید فشار می آورد. سازمان جهانی کار نیازهای آموزشی وپرورشی در اقتصاد جدید جهانی را بعنوان “آموزش پایه برای همه “، “مهارتهای کاری برای همه” و “آموزش مادام العمر برای همه ” تعریف می کند.
فناوری های اطلاعات و ارتباطات (ICT)  شامل، رادیو وتلویزیون و همچنین فناوری های دیجیتال جدیدتر مانند کامپیوتر واینترنت،  بعنوان ابزارهای بالقوه نیرومند و فعال کننده  اصلاح و تغییرات آموزشی معرفی می شوند.
ICT های مختلف وقتی بطور مناسب بکار برده می شوند می توانند به توسعه دسترسی به آموزش کمک کرده و رابطه بین آموزش و کارگاههای روزافزون دیجیتالی را تحکیم کنند، همچنین کیفیت آموزش را با کمک ایجاد آموزش و یادگیری در یک پروسه فعال متصل به زندگی حقیقی بالا ببرند. بهرحال  تجربه مطرح شدن ICT های مختلف در کلاس درس و دیگر مکانهای آموزشی در سراسر جهان در طی چند دهه گذشته بیانگر اینست که تحقق کامل منافع بالقوه آموزشی ICT ها خودکار نیست. یکپارچه سازی موثر ICT ها در سیستم آموزشی یک فرایند پیچیده است که نه تنها فناوری را درگیر می کند بلکه برنامه آموزشی و فن آموزش، آمادگی نهادی، شایستگی های  معلم و سرمایه گذاری دراز مدت را هم درگیر می کند. در حقیقت چنان اهمیت حیاتی به موضوع می دهد که بدست آوردن فناوری آسان ترین قسمت آن است.

کاربردهای ICT در آموزش

خط مشی سازمان های آموزشی و برنامه ریزان باید اول از همه درباره پیامدهای آموزشی مورد نظر  صریح باشد. این اهداف گسترده باید انتخاب فناوری های مختلف را به سوی بکار رفتن و چگونه بکار رفتن هدایت کند. پتانسیل هر فناوری مطابق چگونگی استفاده فرق می کند.  Haddad و Draxler‌ حداقل 5 سطح کاربرد فناوری در آموزش را شناسایی کرده اند : ارایه، اثبات تجربی ,‌ تمرین و عمل، تعامل و همکاری .
هر کدام از ICT های مختلف (چاپ، کاستهای صوتی و تصویری، پخش رادیو و تلویزیون، کامپیوتر یا اینترنت) ممکن است در پایه ای ترین سطح ها یعنی ارائه و اثبات بکار بروند. به جز فناوری های بصری، تمرین و عمل هم ممکن است با بکار بردن حداکثر فناوریها  ارائه شوند. از طرف دیگر کامپیوترهای شبکه ای و اینترنت، ICT هایی هستند که فراگیری تعاملی و همدستانش را می توانند بهتر فراهم کنند و پتانسیل کامل آنها اگر فقط برای ارایه یا اثبات بکار برود، تحقق نخواهد یافت .

تله کنفرانس و کاربردهای آن در آموزش

تله کنفرانس ( همایش از راه دور) دلالت بر “ارتباط الکترونیک تعاملی بین مردم مستقر در دو یا چند جای مختلف” دارد. چهار نوع تله کنفرانس براساس طبیعت و وسعت تعاملی آن و میزان توان تکنولوژی آنها وجود دارد :

1. کنفرانس شنیداری
2. کنفرانس ترسیمی – شنیداری
3. کنفرانس تصویری

کنفرانس شنیداری مبادله زنده پیامهای صوتی در یک شبکه تلفنی است. و هنگامی که متنها و تصاویر ساکن مانند طرحهای خطی با پهنای باند کم ,‌ نمودارها و عکسها هم بتوانند در طول پیام صوتی مبادله شوند، کنفرانس شنیداری – ترسیمی خواهد بود.
کنفرانس تصویری اجازه می دهد که نه تنها صدا و گرافیک بلکه تصاویر متحرک هم مبادله شوند. این فناوری از شبکه ماهواره ای یا تلویزیونی (پخش برنامه کابلی )بجای خط تلفن استفاده می کند. کنفرانس وبی، همانطور که از نامش پیداست، انتقال متن ,‌ گرافیک و رسانه های سمعی و بصری را از طریق اینترنت انجام می دهد. که شامل کاربرد یک کامپیوتر همراه با یک مرور گر و ارتباطی که می تواند همزمان یا غیر همزمان باشد.

کاربرد کامپیوتر و اینترنت برای تعلیم و تعلم

سه رویکرد کلی در رابطه با کاربرد آموزشی اینترنت و کامپیوتر وجود دارد :

1. یادگیری کامپیوتر و اینترنت، که درآن سواد  فناوری هدف نهایی است.
2. یادگیری با کامپیوتر و اینترنت که در آن، فناوری، فرایند یادگیری را در طی دوره ها تسهیل می بخشد.
3. یادگیری از طریق کامپیوتر و اینترنت و ادغام توسعه مهارتهای فناوری با کاربرد های دوره های آموزشی.

یادگیری کامپیوتر و اینترنت

یادگیری کامپیوتر و اینترنت بر روی توسعه سواد فناوری تمرکز دارد و شامل :

1. مفاهیم ومهارتهای اصولی : واژه ها، مفاهیم و عملیات پایه ای
2. بکارگیری صفحه کلید و ماوس
3. کاربرد ابزارهای سودمند از قبیل پردازش کلمه (word)، صفحه گسترده (برنامه های محاسباتی مالی)، پایگاه داده ها و برنامه های گرافیکی
4. بکارگیری ابزارهای پژوهشی از قبیل موتور جستجو گر و پست الکترونیکی
5. مهارتهای پایه ای در کاربرد برنامه نویسی و برنامه های چند منظوره مانند Logo یا HyperStudio

یادگیری با کامپیوتر و اینترنت

یادگیری با فناوری تمرکز برروی این نکته است که چگونه فناوری می تواند وسیله ای برای یادگیری در همه دوره های آموزشی باشد و آن شامل:

1. ارائه، اثبات و نمایش و تغییر و تحول در داده ها با بکارگیری ابزارهای بهره وری.
2. استفاده از نوع های خاص برنامه های آموزشی از قبیل بازیهای آموزشی، تمرین و تکرار، شبیه سازی، دروس خصوصی ,‌آزمایشگاههای مجازی، تجسمات فکری و ارایه گرافیکی مفاهیم انتزاعی، آهنگ سازی و سیستمهای هوشمند.

یادگیری از طریق کامپیوتر و اینترنت

یادگیری از طریق کامپیوتر و اینترنت، یادگیری کاربرد فناوری ها را با یادگیری توسط آنها ترکیب می کند. بدین صورت که یادگیری مهارتهای فناوری را بلافاصله یا وقتی که فراگیرنده نیاز به یادگیری آنها دارد( در زمان درگیر شدنش در فعالیت مربوط به دوره ها) دخیل می کند. مثلا“ دانش آموزان مقطع متوسطه که باید یک گزارش درباره تاثیر افزایش قیمت نفت روی جامعه، برای کلاس اقتصاد ارایه کنند، ممکن است تحقیق خود را بصورت online شروع کرده، برنامه های صفحه گسترده و پایگاه داده ها را برای کمک به ساماندهی داده های جمع آوری شده بکار ببرند و از برنامه پردازش کلمات برای آماده کردن گزارش مکتوب خودشان استفاده کنند.

کاربرد کامپیوتر و اینترنت در آموزش از راه دور

بسیاری از موسسات آموزشی سطح بالا ی عرضه کننده دوره های آموزش از راه دور، برای پیشبرد کیفیت برنامه های آن از اینترنت استفاده می کنند. دانشگاه مجازی موسسه تکنولوژی Monterrey‌ مکزیک ترکیبی از کتب چاپی، پخش برنامه های زنده  و اینترنت را برای ارایه دوره های درسی به دانش آموزان مکزیک و تعدادی از کشورهای آمریکای لاتین بکار می برد. همینطور دانشگاه مجازی آفریقا که در سال 1997 با حمایت مالی بانک جهانی تاسیس شد، ماهواره و فناوری اینترنت را برای ارائه فرصتهای آموزش از راه دور جهت افراد درخیلی از کشورهای انگلیسی و فرانسوی زبان در سراسر افریقا بکار گرفته است.

همکاری از راه دور

یادگیری online که در آن دانش آموزان در دوره های رسمی online دخیل می شوند ,‌ شاید رایج ترین اندیشه استفاده از اینترنت در آموزش باشد. هرچند که آن تنها کاربرد نیست. ابزارهای همکاری بر پایه وب مانند ایمیل، بردهای پیام ,‌ گفتگوی اینترنتی همزمان (chat) و کنفرانس های مبتنی بر وب، فراگیران را به دیگر فراگیران همچنین معلمان، مربیان، محققین و پژوهشگران ,‌ دانشمندان و هنرمندان ,‌ رهبران صنایع و سیاستمداران و خلاصه به هر فردی که بتواند فرایند یادگیری را پربارتر کند و به اینترنت هم دسترسی داشته باشد، وصل می کند.

نکاتی درباره کاربرد ICT در آموزش

تاثیرات ,‌هزینه، تساوی و قابلیت تحمل پذیری، چهار نکته وسیع درهم پیچیده هستند که باید در زمان درنظرگرفتن تاثیر کاربرد ICT در آموزش، عنوان شوند.

اثربخشی ICT

تاثیر آموزشی ICT بستگی به این دارد که چگونه و برای چه منظور بکار برود. ICT ها مانند هر ابزار آموزشی یا روش ارایه آموزشی دیگر، برای همه و همه جا به یک صورت کار نمی کنند.
ارتقا دسترسی –   تعیین مقدار و درجه ای که ICT ها به توسعه دسترسی به آموزش پایه ای کمک کرده اند مشکل است. چرا که بیشتر فعالیتها برای این هدف در مقیاس کوچک و گزارش نشده بوده اند.

هزینه

کمابیش می گویند، پخش برنامه های آموزشی تلویزیون و تعلیمات براساس کامپیوتر و خطوط online خیلی گرانتر از پخش برنامه های رادیویی هستند. ‌بعبارتی برآورد هزینه بعلت فقدان داده ها ,‌ گوناگونی برنامه ها، مشکلات عمومی سازی و مشکل تعیین مقدار بازده آموزشی مشکل است.

برابری دسترسی به ICT

صرف نظر از اختلافات گسترده در دسترسی به ICT بین کشورهای غنی و فقیر و بین گروههای مختلف در کشورها، نگرانی هایی وجود دارد که چالش کاربرد ICT در آموزش را همراه با اختلافات موجود در میان خطوط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، جغرافیایی و جنسیت را گسترده تر خواهد کرد. از لحاظ شایستگی هرکس فرصت برابری برای مشارکت لازم را دارد ولی دسترسی به عوامل مختلف، چه به عنوان کاربر و چه به عنوان تولید کننده بواسطه منابع آن مشکل و سنگین است . لذا تفاوتهای ابتدایی تقویت و حتی بزرگ می شوند. درنتیجه برنامه ریزان آموزش بین المللی با یک چالش سخت مواجه هستند و آن چگونگی حل مسئله و کمک به توسعه آن است.

پایداری و دوام پروژه های آموزشی ICT

قابلیت تحمل و دوام یکی از جنبه های  برنامه های توسعه ICT در آموزش است که اغلب از آن غفلت می شود . خیلی از پروژه ها و برنامه ها با یک باد آمده و با یک نسیم می روند و به سرعت فراموش می شوند و این در مورد خیلی از پروژه های مبتی بر ICT صدق می کند. در خیلی موارد این پروژه ها وسیله اهدا کنندگان شخص ثالث از قبیل موسسات بین المللی یا شرکتها شروع می شود ولی توجه کافی به ایجاد یک مکانیسم پایدار که بوسیله آن موسسات آموزشی یا جامعه دخیل در امر بتوانند پروژه را تحت پوشش گرفته و تعقیب کنند یا با سایر مراکز پشتیبان کننده شریک شوند، نمی شود. اما هزینه و امور مالی تنها موانع برسر راه تداوم پروژه ها نیستند. طبق گفته Cisler تداوم برنامه های ICT چهار جز دارد: اجتماعی، سیاسی، فنی و اقتصادی.

چالشهای کلیدی در ادغام ICT در آموزش

با اینکه دروس ارزشمند ممکن است از طریق بهترین تجربیات در سراسر جهان آموخته شوند، هیچ فرمولی برای تعیین بهترین سطح ادغام ICT در سیستم آموزشی وجود ندارد. مهمترین چالش هایی که سیاستگذاران، برنامه ریزان ,‌مدیران ,‌مربیان و دیگر دست اندرکاران باید در نظر بگیرند عبارتند از، خط مشی های جامع آموزشی و برنامه ریزی، زیرساختها، زبان و ظرفیت سازی و امور مالی است.

خط مشی و برنامه ریزی آموزشی

برای رسیدن به ارتقا و اصلاح آموزش از طریق ICT، بایستی اهداف صریح و روشن، خطوط راهنما، بسیج منابع مورد نیاز و الزامات سیاسی در همه سطوح برای فهم هدف اولیه، مد نظر قرار گیرد.

چالشهای زیر ساختاری در آموزش مبتنی بر ICT

قبل از اینکه هر برنامه مبتنی بر ICT به اجرا درآید یک زیر ساخت تکنولوژی آموزشی کشور در بالای زیرساخت اطلاعات و ارتباطات از راه دور قرار می گیرد.

چالشهای ظرفیت سازی

تلاشهای گوناگونی باید در سرتاسر سیستم آموزشی برای موفقیت یکپارچگی ICT ، صورت گیرد.

معلمان، پیشرفت تخصصی معلمان باید پنج محور داشته باشد :

1. مهارت در کاربردهای ویژه
2. ادغام در برنامه های درسی موجود
3. تغییرات برنامه های درسی در ارتباط با کاربرد IT
4. تغییرات در نقش معلم
5. پشتیبانی از تئوریهای آموزشی

مشارکت خانواده در برنامه های آموزشی و تربیتی مدارس

در نظام جمهوری اسلامی جایگاه خانواده نشات گرفته از جهان بینی و تعالیم عملی اسلام است و از آن به عنوان کانون اصلی رشد و تعالی انسان و ارتقای ارزش های فرهنگی، اخلاقی، اجتماعی و عامل حفظ و صیانت ارزش­های انسانی، هویت فرهنگی، دینی و ملی یاد می شود. قانون اساسی ما خانواده را واحد بنیادین جامعه معرفی کرده و معتقد است که تشکیل خانواده زمینه ساز اصلی حرکت تکاملی و رشد یابنده ی انسان است. توافق عقیدتی و آرمانی اصلی اساسی بوده و فراهم کردن امکانات برای نیل به این مقصود از وظایف حکومت اسلامی است.

وزارت آموزش و پرورش در نظام جمهوری اسلامی از جمله دستگاه هایی است که بیشترین ارتباط را با خانواده ها داشته و تقریباً می­توان گفت تنها دستگاهی است که با تمام خانواده ها در کشور ارتباط مستقیم روزمره دارد.

دلایل ضرورت آموزش خانواده

در خانواده والدین در موضعی هستند که می توانند به گونه ای رفتار کنند که نتیجه آن هدایت رفتار کودک باشد. بنابراین هنگامی که کودک رفتار نامطلوب در منزل نشان می دهد دلیل آن می تواند واکنش های نامناسب و ناهمسان والدین باشد. در واقع والدین ممکن است نادانسته رفتار نامناسب فرزند خود را تقویت کنند. از این رو اصلاح رفتاری والدین، پیش نیازی است بر اصلاح رفتار کودک . دلیل دیگر برای آموزش اولیاء به جای کار با کودک این است که والدین بیشترین وقت خود را با فرزند خود سپری می کنند. از این رو تاثیر والدین روی رفتار کودک به مراتب بیشتر از تاثیر روابط درمانگر بر کودک است. که البته این امر درباره­ی مربیان و معلمان مدارس نیز صدق می ند. یکی از هدف های مهم آموزش اولیاء ایجاد تغییرات مناسب در رفتار آن­ها در زمینه ارتباط اولیاء با فرزندانشان می باشد. اکثر تظاهرات عاطفی را فرزند از والدین فرا می­ گیرد.

شیوه های مشارکت اولیاء در آموزش و پرورش

همکاری اولیاء دانش آموزان با مدرسه، با این که از قدیم به دلایل مختلف دارای اهمیت بوده است، در چند دهه اخیر ضرورت این مشارکت به علت وجود تحولات سریع اجتماعی و اقتصادی و تغییراتی که در ارزش ها و روش­های زندگی در جوامع پدید آمده، بیش از پیش محرز گشته است.

موانع همکاری در خانه و مدرسه

عوامل مربوط به معلم : در مورد معلمان می توان گفت که گاه برخوردهای نسنجیده و ناآگاهانه برخی از معلمان جرات حضور در مدرسه را از اولیاء می گیرد. به طور مثال کمبود اعتماد به نفس که می تواند ناشی از عوامل مختلف از جمله کمبود تخصص حرفه­ای باشد، باعث می شود که بعضی از معلمان در مقابل اولیاء به خصوص اولیایی که دارای تحصیلاتی بالاتر از آنان می باشند، حالت دفاعی به خود بگیرند و مراجعه اولیاء به مدرسه و نگرانی آنان در مورد وضعیت تحصیلی فرزندانشان را به عنوان تهدید برای خود و زیر سوال قرار گرفتن روش ها و اقدامات آموزشی خود تلقی نمایند.

عوامل مربوط به مدرسه: بسیاری از جلسات مدرسه برای اولیاء در محیطی خشک و رسمی با برنامه های مشابه و کسل کننده برگزار می شود. اولیاء معمولاً در تنظیم و تهیه محتوای برنامه ها نقشی ندارند و شنوندگان خاموشی محسوب می گردند که از آنان انتظار می رود برنامه را آن طور که برایشان تنظیم شده است دنبال کنند. محتوای برنامه ها در بسیاری از مواقع تناسبی با نیازها و انتظارات اولیاء که دارای فرهنگ و نگرش­های مختلف هستند، ندارد.

برخی از عوامل موفقیت برنامه های همکاری خانه و مدرسه

موفقیت برنامه های همکاری بین خانه و مدرسه به عوامل مختلف وابسته است که مهم­ترین آن همان گونه که اشاره رفت، جلب مشارکت اولیاء برای مراسم و فعالیت­های مختلف و نه فقط برای شرکت در انجمن اولیاء و مربیان است.

پیشنهادهایی در توسعه ی مشارکت خانه و مدرسه

با توجه به اثرات مهم مشارکت و همکاری اولیاء پیش نهادهای زیر در جهت نزدیک­تـر شدن خـانه و مدرسه ارائـه می گـردد: این پیش نهادها بر اساس تجربیات موفق برخی از کشورها و با توجه به مطالعات و تحقیقاتی است که در ایران در زمینه همکاری خانه و مدرسه انجام گرفته است.

1. تشکیل جلسات بر اساس نیازها : برای جلب همکاری اولیاء لازم است جلساتی در طی سال برای آنان ترتیب داده شود که صرفاً به منظور رفع کمبودهای مالی مدرسه طراحی نشده است، بلکه با توجه به نیازهای خاص اولیاء که می تواند در هر مدرسه شرکت فعال داشته باشند طراحی شده- است. چنان چه جو حاکم در این جلسات جو قبول و پذیرش یکایک شرکت کنندگان باشد، اولیاء احساس خواهند کرد وجودشان در جلسات لازم است و نقشی موثر در آموزش و پرورش فرزندان خود دارند.
2. تشکیل جلسات توسط معلمان : بر اساس بررسی­های انجام شده، اولیاء از جلسات محدودتر و کم جمعیت تر که توسط معلم کلاس ترتیب می یابد استقبال بیشتری می نمایند. پیشنهاد می شود که دعوت کننده ی جلسات لزوماً مدیر مدرسه نباشد، بلکه معلمان به مناسبت­های مختلف والدین دانش آموزان کلاس خود را به مدرسه دعوت کنند. در این جلسات معلمان فرصتی خواهند یافت تا ضمن گفتگو با اولیاء در زمینه مسائل خاص مربوط به کلاس با والدینی که کمتر در مدرسه ظاهر می شوند و با توجه به مشکلات فرزندانشان لازم است همکاری بیشتر با مدرسه داشته باشند، به طرح مسائل مورد نیاز بپردازند یا برای ملاقات خصوصی و جلب همکاری آنان قرار بگذارند.
3. آموزش مدیران و معلمان در زمینه ارتباط با خانواده : از آن جا که موفقیت جلسات اولیاء و مربیان در گرو مهارت ها و توانایی های ارتباطی مجریان و اداره کنندگان این جلسات است پیشنهاد می گردد که مدیران، معلمان و همه­ی کسانی که مسوولیت اداره­ی این قبیل جلسات را به عهده دارند، در مورد ارتباط با اولیاء و تفاوت­های فرهنگی اجتماعی آنان و چگونگی ارائه ی کمک های ضروری به آنان، آموزش جامع دریافت دارند.

فارسی

1. سعادتمند، زهره. دوازده رهنمود تربیتی برای اولیاء و مربیان. اصفهان : انتشارات قاصد سحر،1380.
2. سعادتمند، زهره. تعلیم و تربیت همگام با مراحل زندگی. اصفهان : انتشارات نشاط،1374.
3. شریعتمداری، علی. رسالت تربیتی و علمی مراکز آموزشی. تهران: سمت،1374.

لاتین

4. Pourtois, J.P, Eduquer les parents, Ed. Labor,1987.
5. Seginer, R.,Parents’ Educational Expectations and children’s Academic Achievements: A Literature Review, Merrill Palmer­ Quarterly 29, 1-23 , 1983.
6. Moles,O. Synthesis of Recent Researches on Parents Participation in children’s education, Educational Leadership, 40, no, 2,4-47, 1982.
7. CCDE, 1981, in Pourtois, J.P.,Eduquer les parents, Ed. Labor, 1987.
8. St-Laurent et al, Enquete sur la collaboration ecole- famille au avebec. Revue Canadienne de psycho- education, 1993.
9. Teacher practices. The Elementary School Journal, 83,85-102.
10. Tedesco, E., Des familles parlent de pecole , Tournai, casterman, E3 , 1979.