فلسفه تربیت

فلسفه چیست؟

هدف کلی: آشنایی با مفهوم، تعریف، موضوع، هدف و ابعاد گوناگون دانش فلسفه

تعریف تعریف

تعریف در لغت یعنی شناساندن و منظور از آن این است که پدیده یا امری یا شیئی را به طور جامع به دیگران بشناسانیم.طوری که گوینده و شنونده یا نویسنده و خواننده دارای درک مشترکی از آن باشند.بنابراین می توانیم نتیجه گیری کنیم که:

1. تعریف با کلمه یا عبارتی توصیفی آغاز می شود.
2. کلمات یا صفاتی را برای تعریف بکار می بریم که بسیاری از مردم مخصوصا متخصصان و اهل فن آنها را برای چیز مورد تعریف پذیرفته اند و به صورت معیار یا میزان درآمده اند.
3. در تعریف پدیده یا شیء مورد نظر یا چیزی از جانب خود اضافه نمی کنیم یا اگر خواستیم اضافه کنیم چنان به تبیین آن می پردازیم که همگان آن را بپذیرند

اینگونه تعریفها را در اصطلاح تعریف توصیفی می نامند. زیرا ما کاری جز توصیف یا بیان حالت،چگونگی و ویژگیهای پدیده مورد نظر انجام نمی دهیم.

گرچه در مورد این قبیل تعریفها بین اکثر مردم یا گروهی از آنان اتفاق نظر نسبی وجود دارد.معهذا یا نمی توانیم و یا احتمالا ً نمی خواهیم همه مفاهیم را به ترتیبی که ذکر شد تعریف کنیم.

در این موارد ما ناچاریم آنچه را که قادر به بیان آن هستیم یا تمایل داریم بیان کنیم به صورت تعذیفی ویژه ارائه دهیم.این قبیل تعریفها را تعریف دستوری یا تجویزی یا تعریف قراردادی می نامند.شخص در ارائه این نوع تعریف خود را آزاد احساس می کند و آنچه را که درست می داند بکار می برد.

یک راه دیگر هم برای رسیدن به تعریف این قبیل مفاهیم وجود دارد و آن تجزیه و تحلیل آنها است.این قبیل تعریف را تعریف تحلیلی می گویند.

تربیت چیست؟

هدف کلی:

آشنایی با تعریف، مفهوم و ابعاد گوناگون تربیت

تربیت در جریان زندگی انسان نقش مهم و اساسی دارد.ارائه یک تعریف جامع و مانع از تربیت قدری مشکل به نظر میرسد.به همین دلیل اغلب کسانی که در این راه تلاش کرده یا می کنند،بالاخره یا به تعریف تجویزی یا قیدی از تربیت روی می آورند و یا مانند فلاسفه پیرو مکتب تحلیل زبان به جای تعریف معین از تربیت به تحلیل و تبیین مفهوم آن با توجه به مصادیق می پردازند.

گروه سومی هم وجود دارد که دادن تعریف معین و مشخص از تربیت را ممکن می دانند و عقیده دارند برای اینکه بین تربیت نظری و تربیت عملی تناسب و هماهنگی وجود داشته باشد لازم است که تعریف روشنی از تربیت بدست داد.بعضی نیز مانند پیترز از ملاکها و معیارهایی سخن می گویند که بتوانند آن را از سایر فعالیت ها جدا کنند.

پیترز عقیده دارد که تربیت مستلزم:

1. انتقال ارزش هایی است که افرادی آنها را پذیرفته اند و می خواهند به دیگران منتقل نمایند
2. شناخت و معرفت موثر است
3. کاربرد روشهای خاص برای انتقال معرفت و ارزش است
4. در واقع پیترز تربیت را فرایندی می داند که دارای محتوا و روش است.

تعریف فلسفه

شاید ساده ترین راه تعریف فلسفه معنی کردن این واژه باشد.فلسفه،فیلوسوفیا ،از دو کلمۀ یونانی فیلو به معنی دوستدار و سوفیا به معنی دانایی ترکیب یافته است.به این ترتیب فلسفه یعنی دوستداری دانایی.این واژه تقریبا ً دقیق و راهبر به معنا است،زیرا هم خواستگاه و هم مقصد فلسفه را روشن می سازد.یعنی خواستگاه فلسفه عشق و دوست داشتن و مقصد آن دانش و معرفت است .فلسفه نوعی شناخت یا معرفت است

فلسفه یا شناخت فلسفی محصول تفکر و اندیشیدن یا به قولی محصول فلسفیدن است.فلسفیدن حالتی است که در آن تمام نیروی معنوی انسان برای شناختن متمرکز می شود و رنگ ممتاز آن توجه به شناسایی است که فلسفه محصول این حالت است.

می توانیم تعریف زیر را برای فلسفه در معنای خاص نتیجه گیری کنیم بدون اینکه آن را یک تعریف جامع و مانع و شناساننده و مورد قبول همگان بدانیم.چون چنین چیزی تقریبا ً امکان پذیر نیست.فلسفه عبارت است از بررسی و شناخت تحلیلی و انتقادی مسائل اساسی زندگی انسان به صورت یک کل یا بخشی از آن در ارتباط با کل

موضوع و هدف فلسفه

در دوره های قبل کوشش فلسفه و فیلسوف در جهت شناخت حقیقت و ذات هستی ها با روشهای استدلال عقلی صرف می شد.یعنی بیشتر جنبۀ هستی شناسی مطلق داشت ولی بعد از رنسانس همّ آنها مصروف شناسایی ارزش حقیقت و ماهیت آن شد و فیلسوفان به راههای استفاده عملی از معرفت و علم در زندگی روزمره توجه کردند.به این ترتیب پیشرفت علوم طبیعی آنهم با استفاده از روشهای تجربی را سبب شدن،در صورتی که همین رشته ها قبلا ً هم با روشهای عقلی مطالعه می شدند.

چنین بررسی هایی به نوبه خود موجب پیدایش موضوع تازه ای برای مطالعه شد که به معرفت شناسی یا شناخت شناسی معروف است.البته موضوع شناخت قبلا ًنیز در فلسفه مطرح بود و فیلسوفان قدیم هم به آن توجه داشتند. آنچه این دوره را از دوره های قبل متمایز می سازد و کنار گذاشتن مسائل دیگر و پرداختن صرف به مسئله شناخت بود.

بحث دربارۀ انسان، طبیعت و شناخت به شکل تازه ای مطرح شد و مکاتب جدید فلسفی پایه گذاری گردید .مکاتب تجربه گرایی به پیشوایی فرانسیس بیکن در انگلستان،عقل گرایی به پیشوایی رنه دکارت در فرانسه ،نقد گرایی به رهبری امانوئل کانت در آلمان و اثبات گرایی به رهبری اگوست کنت در فرانسه ،تکامل گرایی به رهبری هربرت اسپنسر در انگلستان و بالاخره عمل گرایی به رهبری ویلیام جیمز و جان دیوئی بیشتر در امریکا از جمله آنها هستند.

اهداف فلسفه

1. بدست آوردن یک نظریه از کل هستی یا بودن
2. کشف مفاهیم و معانی و ارزشهای اشیاء و امور و پدیده ها به طور کلی
3. تحلیل و انتقاد از فرضها و مفاهیم
4. سرانجام کمک به مردم در گسترش جهان بینی سالم و بهره مندی از یک زندگی سالم انسانی

معنی و مفهوم تربیت

برای رسیدن به تعریف تربیت بحث را با توجه به معانی لغوی تربیت و اصطلاحاتی که مترادف آن بکار می روند پی می گیریم.

1. تعلیم یا آموزش :این واژه در لغت نامه دهخدا به معنی آموختن،بی آگاهانیدن، آموختن، آگاهانیدن، کسی را چیزی آموختن،آموزانیدن و….آمده است
2. تربیت یا پرورش:در همان جا،پروراندن،پروردن، پروردن و آموختن معنی شده است.

آیا تربیت فن یا هنر است؟

درست بر سر همین مسئله است که بیشتر صاحب نظران تربیتی اختلاف نظر دارند.مثلا ً بعضی از آنان تربیت را فن و بعضی دیگر آنرا نوعی هنر می دانند.برخی هم با دلایلی که ارائه می دهند آنرا نوعی علم می خوانند.

معلم باید برای روشن شدن کار خود و منظم و منطقی عمل کردن در جریان تربیت به تدوین نظریه تربیت یا لااقل نظریه تدریس اقدام کنند.

عناصر تربیت

گذشته از مسئله فن،هنر،یا علم بودن تربیت که زمینه های مناسبی برای اختلاف نظر در مورد ماهیت تربیت هستند. زمینه های دیگری نیز برای اختلاف نظر صاحب نظران تربیتی وجود دارند.عناصری که در یک جریان تربیتی مداخله می کنند از جمله آنها است.

یکی از این عناصر مورد اختلاف،جامعه و دخالت آن در جریان تربیتی است.بدین معنی که بعضی از متخصص های تربیتی علاوه بر مربی و متربی جامعه را نیز جزء عناصر تربیت محسوب می کنند.

محتوای تربیت

هر فرایند تربیتی به نحوی از انحنا دارای محتوی است البته مکاتب مختلف با مسئله محتوی یا باصطلاح برنامه تربیتی برخوردهای متفاوتی دارند.ولی در مجموع هر تربیتی حتی تربیت کودک مدار افراطی به نوعی محتوای تربیتی که با رغبتها و علایق شاگردان منطبق باشد عقیده دارند.

روش تربیت

وقتی از هدف و محتوای تربیت سخن می رانیم طبعا ً مسئله روش تربیتی نیز مطرح می شود .البته شاید روش از اهمیتی که محتوا دارد برخوردار نباشد ولی روشهای تربیتی نیز به نوبه خود می توانند خشک و غیر قابل انعطاف و احیانا ً خشن و در نتیجه نامطلوب باشند و برعکس ممکن است منطبق بر نیازها و علایق و شخصیت کودک به عنوان انسانی بالقوه دارای اراده و مختار باشند که تا حد زیادی مطلوب و با ارزش است

اصول تربیت

در کتاب اصول آموزش و پرورش اصول به معنی تکیه گاهها و یا مبانی نظری و عقلانی تربیت تلقی شده و چنین آمده است:”اصول هم عبارت از تکیه گاههای نظری است که از عوامل موجود در حیات استخراج شده اند و هم آنرا به عنوان ملاک عمل باید در نظر گرفت. “

هوشیار برای بدست آوردن اصول منابعی مانند مطالعه زندگی فردی و جمعی نوع انسان،عوامل موجود در حیات انسان،انتظاراتی که مردم از دستگاه تربیتی دارند و بالاخره فرهنگ جامعه را معرفی می کند.بر این اساس اصول تربیت را به 6 اصل:اصل فعالیت، آزادی، فردیت، کمال، سندیت، اعتبار و اجتماع محدود می کند.

موضوع تربیت

اصولا ً موضوع تربیت به طور اعم موجودی است که نشو و نمو یا رشد می کند و بالقوه استعداد بالندگی را دارد و بطور اخص انسان کمال پذیری است که در صدد تغییر مطلوب حیات و زندگی خود می باشد و بالقوه قابلیت رسیدن به عالیترین مراحل کمال را دارد.

مراحل تربیت

1. مرحله پرستاری
2. مرحله تادیب
3. مرحله تعلیم
4. مرحله خودسازی

فلسفه تربیت

آشنایی با بنیادهای فلسفی تربیت و درک ارتباط فلسفه با تربیت.

رابطه فلسفه با تربیت

در اینکه آیا فلسفه با تربیت ارتباط دارد یا نه؟و اگر دارد این ارتباط در چه جنبه هایی است نظریات متفاوتی بیان شده است .

1. نظر اول این است که تربیت در تدوین نظریه ها ، انتخاب موضوعات و حتی روش شناسی خود از نظریه های فلسفی کمک میگیرد.
2. نظر دوم این است که تربیت شاخه ای از معارف بشری است که می تواند یافته های فلسفه را بکار گیرد.

فلسفه تربیت در جستجوی ایجاد نظریه هایی دربارۀ ماهیت انسان،جامعه و جهان می باشد، تا بتواند توسط آنها داده های گاه متعارض پژوهشهای علوم رفتاری را نظم بدهد و هدفهایی را که تربیت باید تعقیب کند،و وسایل کلی را که در نیل به آنها می تواند بکار ببرد معلوم نماید.

تربیت و گرایشهای فلسفی

ضرورت انسجام عقاید

اندیشه سازان در مورد هستی و زندگی بیشتر ازهر چیزی تحت تاثیر تربیتی است که در مورد او اعمال شده یا کسب کرده است.

بطور کلی طرز برخورد هر کسی با جهان،چه از لحاظ نگرش و چه از لحاظ کنش گرایشهای او را بازگو می کند.این مسئله در آموزش و پرورش یا در تربیت از اهمیت خاصی برخوردار است. بهترین راه برای داشتن انسجام در نگرش داشتن سه ویژگی عمده است

1. تمایل به گرد آوری هرچه بیشتر اطلاعات به منظور بررسی یک مفهوم یا یک موقعیت
2. تمایل و آمادگی برای نفوذ به عمق یک مسئله
3. تمایل به برداشتها،دریافتها و نگاه جدید به مسائل آشنا

تعریف مکتب

مکتب به گروهی از افراد به ویژه اندیشمندان،روشنفکران وهنرمندانی گفته می شود که افراد،آثار و سبک آنها تاثیر اجتماعی مشترکی داشته و یا از نظر اعتقادی دارای وحدت نظر باشند.

رابطه مکاتب فلسفی و مکاتب تربیتی

دو نوع رابطه میان مکاتب تربیتی و مکاتب فلسفی می تواند وجود داشته باشد.

1. اول ممکن است یک سری آرای تربیتی منظم و منسجم بطور مستقیم یا غیر مستقیم از آرا و عقاید یک فیلسوف یا یک مکتب فلسفی انتزاع شود.
2. گاهی،سنن،آداب اجتماعی و نهادهایی در جامعه ای به وجود آمده اند که منجر به نوع خاصی از تربیت انسانها شده است و شخصی یا اشخاصی با مطالعه این زمینه ها و کارکرد نهادهای اجتماعی،عناصر بنیادی این سنتها و عملکردها را شناخته و کشف می کنند سپس آنها را به طور منظم و منسجمی تدوین می کنند.

پندارگرایی و تربیت

آشنایی با فلسفه پندگرایی از دیدگاه تربیت و تاثیر هستی شناسی، شناخت شناسی و ارزش شناسی آن بر جنبه های گوناگون تربیت و کسب توانایی نقد و بررسی رفتارهای تربیتی مبتنی بر این فلسفه.

پندار گرایی ترجمه واژه ایده آلیسم (idealism) ماخوذ از کلمه ایده (idea)به معنی موجود مجرد،می باشد که با تعبیرات متفاوت به آرمان گرایی،اصالت تصور،تصور گرایی،ذهن گرایی و بالاخره انکار گرایی هم ترجمه شده است.واقع گرایی هم ترجمه واژه رئالیسم (realism)می باشد که از ریشه لاتین رس(res) به معنی شیئ و واقعیت گرفته شده است.

کاربرد واژه های ایده آلیسم و رئالیسم

ایده آلیسم و رئالیسم در اخلاق: رئالیسم یا واقع گرایی در اخلاق به این معنی است که ارزشهای اخلاقی تابع واقعیات موجود و خواستهای فعلی مردم می باشد که در مقابل آن ایده آلیسم در اخلاق قرار دارد بدین معنی که ارزشهای اخلاقی برای کمال های مطلوب و متعالی در نظر گرفته شوند،هرچند وجود خارجی نداشته باشند و تمایل عمومی مردم هم با آنها موافق نباشد.

هستی شناسی و تربیت

هستی شناسی پندارگرایان

پندارگرایان عقیده دارند که هستی یا عالم خارج امری اعتباری و ذهنی است یعنی واقعیتی غیر از ادراکات، معانی ذهنی و به طور کلی اندیشه ها و پندارهای انسان وجود ندارد.

افلاطون که به اعتقاد اغلب دست اندر کاران فلسفه سهم عمده ای در ایجاد و گسترش فلسفه پندارگرایی داشته است معتقد بود که جهان مادی نه بود است نه نبود بلکه نمود است.

انسان از دیدگاه پندارگرایان

انسان به عنوان بخشی از هستی در نظر پندارگرایان موجودی معنوی است و ماهیت اصلی او را روح وی تشکیل می دهد.اینکه روح چیست و چگونه به انسان و جسم مادی او تعلق می گیرد نظر پندارگرایان متفاوت است.

برکلی می گوید که چون انسان موجود معنوی است و اراده آزاد خود را اعمال می کند پس شخصا ً مسئول اعمال خویش است.

تاثیر هستی شناسی پندارگرایان در تربیت

با توجه به طرز تلقی پندارگرایان از ماهیت جهان و انسان ،تربیت باید به تدریج زمینه های رشد طبیعت آدمی را که روحانی و معنوی است،برای نیل به هدف هستی اش که عبارت از وابستگی نزدیک میان او و عناصر معنوی طبیعت است فراهم سازد.این موضوع را افلاطون به زبان دیگری بیان کرده و می گوید که روح آدمی مهمتر از تن اوست.

شناخت شناسی و تربیت

شناخت شناسی پندارگرایان

پندارگرایان معتقد اند که معرفت یا شناخت انسان مستقل از تجارب هستی اوست.انسان پندارها یا تصویرهایی از جهان و پدیده ها را از همان آغاز زندگی در ذهن دارد. بنابراین نیازی نیست که ما چیزهای اطراف خود را تجربه کنیم تا به شناسایی برسیم بلکه باید دربارۀ آنها بیندیشیم

در چهارچوب اندیشه پندار گرایانه شناخت اخلاق است.یعنی شناخت موضوعات خود را خلق می کند.هر آنچه ما می دانیم محصول اندیشه خود ماست و همه آنها به نحوی در درون ما هستند.بعضی از این چیزها را طبق قانون تولید می کنیم و بعضی دیگر را دل به خواه.این سخن اساس نظر امانوئل کانت فیلسوف بزرگ پندار گرا است.

تاثیر شناخت شناسی پندارگرایان در تربیت

پندار گرایان جهان مادی و دنیای محسوس پیرامون ما را انکار نمی کنند.ولی می گویند آنها در نهایت امر واقعی نیستند.بلکه مظاهر یک واقعیت غیرمادی اساسی تری هستند.این است که از طریق محسوسات انسان نمی تواند به دانش کلی دست یابد.انسان باید بکوشد تا از راه تفکر و تمرکز ذهنی دست کم قسمتهایی از آن دانش راستین و حقیقی را که در جهان روح اندوخته است به یاد آورد.

روشهای تدریس

اصولا ً در نظر یک معلم پندارگرا انسان چیزی را یاد نمی گیرد بلکه آنها را به خاطر می آورد.یعنی یادگیری در نظر او فقط یادآوری است.اگر بخواهید چیزی را به شاگرد بیاموزد باید ذهن او را برانگیزاند تا تصورات و پندارهای موجود در ذهن وی زنده شوند.برای این منظور تقویت نیروی به یاد سپردن و به یاد آوردن را بسیار مفید می دانند.به این دلیل بر نوشتن تکلیف شبانه زیاد،تمرین در بازنویسی،تقلید خط و حروف و به خاطر سپردن اسامی و تاریخ رویدادها تاکید می کند.

ارزش شناسی پندارگرایان

پندارگرایان معتقد اند که ارزشها در ذات خود ابدی،مطلق و تغییر ناپذیر اند.آنها ابراز می دارند،آنچه تغییر می کند و در جایی خوب و در جایی بد دانسته می شود، ارزشها نیستند بلکه ارزش گذاری ها هستند.

تاثیر ارزش شناسی پندارگرایان در تربیت

با توجه به ارزش شناسی پندارگرایان اکثر آنها همراه سقراط بر این باورند که تربیت باید وسیله انقیاد خواهش های نفسانی را بر اساس پرورش نیروی خود فراهم آورد.تا هم سعادت فرد و هم سعادت جامعه تامین گردد.

نقد و بررسی تربیت بر بنیاد پندارگرایی فلسفی

پندارگرایان برای ارزشها اهمیت ویژه ای قائل هستند و معتقدند که آنها در ذات خود ابدی و مطلق و تغییر ناپذیر بوده و دارای سلسله مراتب هستند.آنها این موضوع را بدیهی و بی نیاز از استدلال می دانند . بنابراین در تربیت بیشتر روی سعادت ابدی و انقیاد خواهشهای نفسانی تاکید می ورزند و غفلت انضباطی شاگردان را به منزله طغیان نفسانیات و بروز خودخواهی ها تلقی می کنند.

واقع گرایی و تربیت

آشنایی با فلسفه تربیتی واقع گرایان و دو شاخه عمدۀ آن در مورد جهان،انسان،شناخت و ارزش و تاثیر آنها بر تفکرات و کردارهای تربیتی و توانایی نقد و بررسی رفتارهای تربیتی مبتنی بر این فلسفه.

هستی شناسی و تربیت

کسانی که معتقد بودند مفاهیم کلی،ما بازای خارجی دارند یعنی وجود واقعی دارند،واقع گرا یا رئالیست خوانده می شدند.اما مفهوم واقع گرایی امروز با مفهوم قدیمی آن متفاوت است.واقع گرایی معاصر به معنی اعتقاد به وجود خارجی و عینیت اشیا و امور می باشد.به عبارت دیگر واقع گرایان به وجود جهان به عنوان پدیده ای مستقل از اندیشه و پندار انسان معتقد هستند و می گویند

واقع گرایی تعقلی

واقع گرایان قدیمی یا تعقلی مستقیما ً تحت تاثیر اندیشه های ارسطو هستند.وی همچون افلاطون به اصالت ایده ها اعتقاد داشت لکن آنرا مجرد و جدای از واقعیت مادی نمی پنداشت.

واقع گرایان تعقلی در این نکته توافق دارند که جهان مادی واقعی و مستقل از ذهن وجود دارد.اما واقعیت را منحصر به جهان مادی نمی دانند.

واقع گرایی طبیعی

این شاخه از واقع گرایی بعد از سده های پانزدهم و شانزدهم به ویژه بعد از انتشار افکار فرانسیس بیکن در اروپا گسترش یافت.اصل اساسی در این نوع واقع گرایی این است که ماده واقعیت نهایی است.هستی یا وجود عبارت است از آنچه در تجربه حسی ما آشکار می گردد و جز این هیچ امر دیگری به عنوان واقعیت وجود ندارد.بنابراین تحقیق دربارۀ پدیده ها و خواص اشیا را باید به عهده علم گذاشت نه فلسفه.وظیفه فلسفه در این نوع تفکر هماهنگ کردن یافته های علمی است.

انسان از دیدگاه واقع گرایان

همانگونه که در هستی شناسی دو گروه عمده واقع گرایان تفاوت هایی موجود است در نگرش این دو گروه به انسان نیز تفاوت هایی دیده می شود.

واقع گرایان تعقلی

واقع گرایان تعقلی به پیروی از ارسطو معتقدند انسان موجودی جسمانی- روحانی است. روح دارای دو وظیفه بنیادی است .شناختن و خواستن، شناخت یا حسی و ادراکی است که فهم نامیده میشود یا استدلالی است که در این صورت عقل یا خرد نام دارد. خواستن، واکنشی مانند همه واکنشهای دیگر است و به روح تعلق دارد .همان طور که عقل می تواند ماهیت غیر مادی را بشناسد اراده نیز می تواند آنها را بخواهد.

واقع گرایان طبیعی یا علمی

برخلاف واقع گرایان تعقلی عقیده دارند که انسان موجودی زیستی-اجتماعی است و پیوسته تحت تاثیر محیط طبیعی و اجتماعی خود قرار می گیرد.این تاثیر به گونه ای است که چگونگی شدن او را معین می کند.بنابراین نه تنها انسان دارای اراده آزاد نیست بلکه تابع جامعه و طبیعت است.

تاثیر هستی شناسی واقع گرایان در تربیت

تربیت از دیدگاه واقع گرایان تعقلی

اساس هستی شناسی واقع گرایی تعقلی نظریه قوه و فعل یا امکان یا واقعیت است .در هستی میان وجود بالفعل و بالقوه فرق گذاشته می شود.

تربیت از دیدگاه واقع گرایان طبیعی

با توجه به آنکه واقع گرایان طبیعی انسان را موجودی-زیستی اجتماعی معرفی می کنند عقیده دارند که تربیت عبارت است از آماده ساختن انسان برای زندگی در جامعه و پیش از آنکه یک عمل ساختگی یا تصنعی باشد یک عمل طبیعی است.

شناخت شناسی و تربیت

واقع گرایان عقیده دارند آنسوی جهانی که ادراک می کنیم جهانی نیست که در ذهن خود به خلق دوباره آن بپردازیم. جهان همانی است که هست و انسان برای شناسایی آن باید از حواس و تجارب حسی خود یاری بگیرد.یعنی دانش ها دربارۀ جهان از اندیشه و پندار ما سرچشمه نمی گیرد بلکه اساسا ً از حواس ما حاصل می آید.

شناخت شناسی واقع گرایان طبیعی

اکثر واقع گرایان طبیعی با بیان اینکه ما مستقیما ً خود اشیا و امور و پدیده ها را درک می کنیم و وجود برون ذهنی حقیقی است و فکر و ذهن ما خالق یا مفسر آن نیست سعی دارند خاطر نشان سازند که معرفت و شناخت ما از جهانی که در آن زندگی می کنیم دقیقا ً مطابق آن است و صرفا ً نیز محصول حواس هستند.

شناخت شناسی واقع گرایان تعقلی

آنها ضمن پذیرفتن امکان شناخت نفس امر تاکید می کنند که شناخت نمی تواند یک امر صرفا ً مادی باشد. شناخت حسی تنها محسوس مادی را ادراک می کند و هرگز نمی تواند مفهوم نیستی را همانند مفهوم هستی درک کند.در صورتی که عقل هر دو مفهوم را به یک اندازه می شناسد.علاوه براین عقل قدرت شناخت کلی را نیز دارد.

شناخت شناسی واقع گرایان در تربیت

تفاوتهایی که در شناخت شناسی واقع گرایان طبیعی و تعقلی به آنها اشاره شد در تربیت و بویژه در نحوه تعلیم شاگردان در این دیدگاه ها نیز تفاوت هایی را باعث شده است.

تربیت از دیدگاه واقع گرایان تعقلی

واقع گرایان تعلقی با توجه به نقش خاصی که برای عقل در شناسایی انسان قایل هستند بیشتر از محرکها و پاسخ هایی که در دیدگاه قبلی مورد تاکید بودند به ادراکات و استنباط هایی که انسان از محیط اطراف خود دارد توجه دارند.

هدف و محتوای تربیت

در تعیین محتوی تربیت میان دو طرز تفکر واقع گرایانه تفاوت چندانی مشاهده نمی شود تفاوت آنها بیشتر در روش است.

مواد درسی عبارتند از:

1. ابزارهای تفکر و تفاهم
2. علوم طبیعی و تجربی
3. علوم مربوط به تحلیل جامعه انسانی

ارزش شناسی و تربیت

ارزش شناسی واقع گرایان

واقع گرایان در اینکه ارزشهای بنیادی در اساسی صورت ثابتی دارند با هم تفاوت نظر دارند.به اعتقاد آنها ارزشها همانند سایر اشیا ،کاملا ً مستقل از ما وجود دارند.

تاثیر ارزش شناسی واقع گرایان در تربیت

تربیت از دیدگاه واقع گرایان طبیعی

واقع گرایان طبیعی یا علمی به منظور تربیت انسان توصیه می کنند که هرچیز سازگار با طبیعت او دارای ارزش است.غایت تربیت این است که انسان بر اساس مقتضیات طبیعت زندگی کند.کار معلم تبلیغ اعمال اخلاقی به صورت مجموعه ای از اوامر و نواهی که مخالف با حیات طبیعی انسان باشد نیست.بلکه وظیفه او فراهم کردن زمینه هایی است که شاگردان به مقتضای امیال طبیعی خود عمل کند.

تربیت از دیدگاه واقع گرایان تعقلی

واقع گرایان تعقلی با الهام از اعتقاد به ثابت بودن ارزشهای بنیادی و ترکیب انسان از روح و جسم اظهار می دارند که تربیت اخلاقی شاگردان شامل آراستن آنها به فضایل معنوی است.از نظر آنان غایت فعالیتهای انسان سعادت است و سعادت در واقع همانند یک فرایند کامل برای یک انسان عاقل تلقی می شود.معلم با تربیت نفس و به فعلیت رساندن همه تواناییها و استعدادهای شاگردان آنها را منظم بار می آورد.

نقد و بررسی تربیت بر پایه واقع گرایی فلسفی

بررسی تربیت بر پایه واقعگرایی باید از دو دیدگاه مهم این مکتب فلسفی یعنی واقعگرایی تعقلی و طبیعی انجام گیرد.دیدگاه اول که متاثر از نظریات ارسطو است انسان را به صورت یک کل مادی و معنوی در نظر دارد و دیدگاه دومی که متاثر از نظریات تجربه گرایان و حس گرایان است او را به صورت موجودی زیستی و اجتماعی می نگرد.بنابراین فرایند تربیت و ویژگیهای انسانهای تربیت شده در مکاتب مذکور متفاوت از یکدیگرند.

ماده گرایی و تربیت

آشنایی با فلسفه تربیتی ماده گرایان دیالکتیکی در مورد هستی،شناخت و ارزش و تاثیر آن بر تفکرات و کردارهای تربیتی و توانایی نقد و بررسی این فلسفه و رفتارهای تربیتی مبتنی بر آن است. بنیانگذار مکتب ماتریالیسم دیالکتیک کارل مارکس با همکاری فردریش انگلس بود.او که بیشتر در کسوت یک اقتصاد دان و یک جامعه شناس و در نهایت یک فیلسوف اجتماعی در آمده بود ماتریالیسم تاریخی را پایه گذاری کرد.درحالیکه بنیانگذار فلسفی این نظام یعنی ماتریالیسم دیالکتیک در شکل اساسی آن انگلس بود.عقاید مارکس و انگلس بعدها توسط لنین مورد تفسیر دوباره قرار گرفت و به صورت زیربنای ایدئولوژیکی حزب کمونیست در آمد.

هستی شناسی و تربیت

در هستی شناسی ماده گرایان ،اساس و حقیقت جهان،ماده است .هیچ چیز غیر مادی در جهان وجود ندارد.پدیده هایی مانند روح،حیات و تفکر و شعور نیز شکلی از ماده هستند.تفکر و اندیشه حاصل فعالیت توده مادی مغز می باشد.برابر هم نهادن آگاهی و شعور و ماده فقط از لحاظ شناخت شناسی ارزش دارد وگرنه از لحاظ هستی شناسی تنها ماده می تواند وجود داشته باشد.

انسان از دیدگاه ماده گرایان

از دیدگاه ماده گرایان انسان جزئی از جهان مادی و به صورت ارگانیسم زنده یا موجودی زیستی است که ذاتا ً اجتماعی می باشد. یعنی ساختمان بدن انسان از ماده زنده تشکیل یافته است.زنده بودن او دلیلی بر روحانی بودنش نیست.یعنی چیزی به نام روح در وجود انسان هستی ندارد.آنچه به عنوان روح شناخته می شود شعور یا آگاهی است که یک پدیده فرعی به شمار می رود و بدون تن نمی تواند وجود داشته باشد.بنابراین شعور یا آگاهی نمی تواند ماده را تعیین کند بلکه برعکس ماده تعیین کننده آنها است.

تاثیر هستی شناسی ماده گرایان بر تربیت

با توجه به نگرش ماده گرایان به هستی و انسان،چنین استنباط می شود که یک مربی پیرو این مکتب بر آن است که کودک از آغاز زندگی تا پایان مرحله رشد تمام مراحلی را که جانداران در تاریخ تکامل خود و انسان به طور خاص علاوه بر تکامل زیستی در تاریخ تکامل اجتماعی خود پیموده است تکرار می کند.یعنی کودک از هنگامی که در رحم مادر رشد خود را آغاز می کند به ترتیب مراحلی را که طی قرون و اعصار برای تکامل پیموده است طی می کند و سرانجام به شکل انسان درآمده و به دنیا می آید.پس از بدنیا آمدن به مدد تربیت از همه مراحلی که بشر در جریان تکامل اجتماعی خود طی کرده است می گذرد و با انسانهای جامعه خویش هماهنگ می گردد.

شناخت شناسی و تربیت

شناخت در مکتب ماده گرایی مانند مکتب واقع گرایی طبیعی متکی بر حس گرایی است یعنی ماده گرایان نیز شناخت انسان را حاصل دریافتهای حسی می دانند و برای معرفت ماهیت تجربی قایل هستند.از نظر آنها هر پدیده ای در جهان قابل شناخت تجربی است و انسان می تواند در حد توانایی و قدرت حواس و شیوه مشاهدات و تجربیات خود جهان را بشناسد.زیرا جهان ناشناختنی نیست و اگر ابزارهای دقیق علمی در خدمت حواس انسان باشند می تواند حقیقت امر را آنچنان که هست دریابند.

تاثیر شناخت شناسی ماده گرایان بر تربیت

با توجه به نگرش ماده گرایان به شناخت و تبیینی که از جریان شناخت دارند تربیت نیز از دیدگاه آنان هم در روش و هم در محتوی علم گرا است. به عقیده طرفداران این مکتب علم ابزار پیشرفت است و از طریق علم است که می توان بر پندارهای متافیزیکی خط بطلان کشید و به حیات آن خاتمه داد.علم در نظر آنان به معنای کسب دانش یقینی است نه سیر در پندارهای صوفی مآبانه.

هدف و محتوای تربیت

با توجه به آنچه ذکر شد هدف و محتوای برنامه تربیت بر اساس پیش فرض معروف مارکس یعنی یکسان بودن موجود طبیعی و موجود اجتماعی یا زیستی-اجتماعی بودن انسان از یک سو و استقرار نظام اشتراکی کمونیسم و از میان رفتن مالکیت خصوصی بر ابزار تولید و در نتیجه آن از میان رفتن از خود بیگانگی انسان از سوی دیگر تعیین می شود.

ارزش شناسی و تربیت

بر پایه ماده گرایی تاریخی یا دیالکتیکی،زیر بنای حرکت تاریخ ،اقتصاد است که پیوسته در حال دگرگونی است .این پویایی به ویژه در مورد تاثیر بنیادهای اقتصادی در ارزشها نیز صادق است.بنابراین از نظر آنها،خیر و شر،نیک و بد،زیبایی و زشتی و بطور کلی ارزشها امور بیرونی و نسبی هستند که تابع شرایط محیطی و اجتماعی می باشند لذا هیچگونه قانون اخلاقی جاودانی وجود ندارد.

تاثیر ارزش شناسی ماده گرایان بر تربیت

با توجه به اینکه زیربنای ارزشها را در نظام تربیتی ماده گرایی اقتصاد تشکیل می دهد اصولا ً نظام تربیتی آنها طوری طراحی می شود که انسان را برای تسلط بر طبیعت و استفاده از محیط مادی آماده کند و زمینه لازم برای شکل گیری و پیاده شدن کمونیسم فراهم گردد . تربیت بیشتر از آنکه جنبه فردی داشته باشد جنبه اجتماعی دارد و اعتبار هر فرد به میزان خدمتی است که می تواند برای جامعه انجام دهد.

نقد و بررسی تربیت بر مبنای ماده گرایی دیالکتیکی

تربیت مبتنی بر این مکتب با وجو آنکه در شناخت منابع مادی زندگی انسان و به خدمت گرفتن آنها به نفع جامعه موفقیت هایی کسب کرده است اما در نهایت نتوانسته انسان را اقناع کند زیرا انسان معتقد به اصالت ماده نمی تواند از زندگی مادی فراتر رود و این خلاف ماهیت جستجوگر و معنوی انسان است.اصول اعتقادی آنها دارای اشکالات فراوانی است که این طرز تفکر هم در هستی شناسی هم در شناخت شناسی و هم در ارزش شناسی دارای کاستی هایی است که نمی توان یک تربیت صحیح را بر مبنای آن برای انسانها تدارک دید.تغییرات اخیری که در جوامع سوسیالیستی فعلی در حال شکل گیری است خود دلیل بارزی بر این ناتوانی است

عمل گرایی و تربیت

آشنایی با مبانی فلسفه عمل گرایی و تربیت مبتنی بر آن و کسب توانایی نقد و بررسی و کشف نقاط ضعف و قوت فلسفه تربیتی عمل گرایی.

فلسفه ی تربیت، دکتر عیسی ابراهیم زاده