اهمیت و اهداف آموزش ضمن خدمت کارکنان آموزش و پرورش

سازمانها و نهادهای مختلف یک جامعه بر اساس اهداف خاصی تشکیل می شوند و بر اساس این اهداف، وظایف و عملکردهای معینی را در جامعه انجام می دهند و نیازهای متعددی را برآورده میسازند. در گذشته به علت عدم پیچیدگی جامعه و نیز محدود بودن نیازها، نوآوری ها و … کارکردهای سازمانها معمولا ساده بود و هر کسی می توانست با صرف زمانی محدود خود را برای تصدی شغلی آماده کند.

در دنیای امروز به علت گسترش علوم و فنون و متنوع شدن رشته های علمی در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی اجتماعی فنی احراز آمادگی برای تصدی یک شغل به آسانی گذشته نیست.

علاوه بر این حتی اگر فردی برای شغلی آمادگی داشته باشد، پیشرفت روزافزون و لحظه به لحظه علوم و فنون، هر روز دانش و مهارتهای فرد را کهنه و ناقص می سازد. بنابراین بقای فرد و سازمان وابسته به این است که دائما اطلاعات و مهارتهای خود را نو و تازه گردانند و این امر ممکن نیست مگر با آموزش مداوم و مستمر.

آموزش عبارت است از افزایش معلومات و مهارتهای هر فرد در یک شغل به خصوص (Euppo,p) با توجه به اینکه تعاریف تناوبی از آموزش شده، اما به نظر میرسد که وجه اشتراک در این تعاریف حداقل از یک نقطه نظر وجود داشته باشد که هدف اصلی آموزش ارتقاء دانش، اطلاعات و مهارتهای افراد است.

آموزش از دیدگاه اسلام

آموزش همزمان با بعثت پیامبر اسلام اهمیت یافت و اولین آیه ای که بر رسول خدا نازل شد، “اقرا بسم ربک الذی خلق بخوان به نام پروردگارت که تو را آفرید ” بود. پیامبر همواره در طول دوران رسالت خود به انحاء مختلف هم به اهمیت آموزش تاکید کردند و هم ماهیت رسالتشان آموزش دادن بود. آموزش دادن رسالتی عظیم که از جانب خداوند به او محول شده بود. آموزش در اسلام آنقدر اهمیت و قرب و منزلت داشت که پیامبر اسلام به خاطر با سواد شدن افراد خود حاضر می شد اسرای جنگی را آزاد کند.

«نظام آموزش و پرورش نوین در ایران»

عمدتا پس از انقلاب مشروطیت به وجود آمده است. از زمان تاسیس دارالفنون در سال 1368 هجری قمری و وزارت علوم در سال 1372 قمری، زمینه نظام جدید فراهم گردید. با تاسیس دارالفنون دولت رسما مسئولیت امر آموزش را بر عهده گرفته است.

تاسیس وزارت علوم و اعزام محصل به خارج و احداث مدارس و تقبل هزینه های آموزشی، بیانگر دخالت دولت در امر آموزش رسمی است و با ظهور آموزش و پرورشی رسمی به شکل فصلی ترین هدفها و خط مشی های کل، سیاست ها، محتوا، روشها، ارزشیابی و برنامه ریزی درسی و آموزشی، بودجه تشکیلات و استخدام، آموزش مربیان و تاسیس مدارس به صورت متمرکز از طرف دولت انجام میشود.

دکتر برنجی در رابطه با آغاز آموزش و پرورش رسمی چنین اظهار میکند:

آغاز آموزش و پرورش رسمی با تاسیس داالفنون است که در سال 1240 هجری شمسی یعنی 13 روز قبل از قتل امیرکبیر افتتاح شد. سپس در قانون اساسی سال 1289 “وزارت معارف” و اصلاحیه آن در سال 1290 هجری شمسی به تصویب رسید.(وزارت معارف بعدا به وزارت فرهنگ تغییر نام یافت و سپس در سال 1342 به تفکیک وزارت علوم با وزارت فرهنگ و آموزش عالی کنونی و سازمان اوقاف، وزارت آموزش و پرورش نامیده شد.) تعلیمات ابتدایی اجباری شد و دولت موظف شد برای کودکان لازم التعلیم مدرسه ای ایجاد کند.[1]

«مروری بر تاریخچه آموزش ضمن خدمت»

اغلب در زبان فارسی، افرادی که چندان با آموزش سر و کار ندارند، تعبیر یکسانی از “آموزش حین خدمت” و” آموزش ضمن خدمت ” دارند؛ در حالی که واقعیت چنین نیست و همانطور که گفته شد، آموزش حین خدمت آموزشی است که در آن کارآموز و یا کارمند در محیط واقعی کار و در حالی که وظیفه واقعی خود را انجام میدهد به وسیله سرپرست و یا مربی آموزش می بیند؛ اما در آموزش ضمن خدمت شخص برای مدت میعنی در یک دوره آموزش مرتبط با شغلش شرکت می کند که البته این دوره برخلاف آنچه که برای آموزش حین خدمت گفته شد، دارای برنامه، محتوا و مدت از قبل پیش بینی شده است. در چنین آموزشی برای اینکه بهره گیری از آموزش به حداکثر برسد، شرکت کننده بایستی کاملا از وظایف خود منفک باشد.

«تاریخچه تاسیس اداره کل آموزشهای ضمن خدمت»

در حدود سالهای 1347 ش. به منظور آموزش مدیران (در سطح رئیس اداره و مدیر کل) موسسه ای تحت عنوان انستیتوی مدیریت و برنامه ریزی آموزشی در وزارت آموزش و پرورش تشکیل شد. حجم کار آن بسیار محدود و نحوه انتخاب کارآموزان نیز تابع شرایط آن زمان بود. در سال 1352 شمسی در وزارت آموزش و پرورش، دفتر آموزش ضمن خدمت با چهار واحد زیر تشکیل شد:

1. واحد پژوهش و انتشارات
2. واحد برنامه ریزی
3. واحد اجرای کارآموزیها
4. واحد ارزشیابی

«انواع آموزش ضمن خدمت»

• الف) آموزش بدو خدمت یا توجیهی :

این نوع آموزش مخصوص افرادی است که جدیدا به استخدام سازمانها درآمده و هدف آن، آشنا ساختن کارکنان جدید سازمان به وظایف محوله و قوانین و مقررات موجود در سازمانها می باشد.

• ب) آموزشهای بازآموزی:

نوع دیگر آموزش ضمن خدمت مربوط به بازآموزی می باشد. این آموزشها جنبه یادآوری و تکرار دانسته ها را دارد. معمولا از این آموزشها در نظامهای مختلف استقبال چندانی نمی شود؛ زیرا باعث رشد و دانش افزایی نمی شود و توجه صرف بازآموزی مطالب را دارد.

• ج) آموزش تکمیلی و جبرانی :

بسیاری از کارکنان به دلیل اینکه تحت آموزشهای پیش از خدمت قرار نگرفته اند یا آنکه آموزشها کافی نبوده، نیازمند به آموزشهای تکمیلی یا جبرانی هستند(خصوصا معلمان) و در اکثر کشورهای آسیایی، چون معلمان در گذشته با سطح آموزش عمومی پائین استخدام شده اند، اینگونه آموزش برقرار می باشد.

• د) آموزش های ارتقاء:

این آموزشها درصدد آن هستند که معلمان و کارکنان را با جدیدترین اطلاعات و پیشرفته ترین دانش آشنا سازند.

• ح) آموزش های ویژه:

این نوع آموزش ها فرصت های کارآموزی را در زمینه هایی بر عهده دارند که در دوره پیش از خدمت، به اندازه کافی پوشش داده نشده اند. این نوع آموزشها، افراد را برای نیازهای ویژه آماده می کند. مثل تربیت معلمان برای تدریس در روستاها و یا عشایر و یا کلاس های چندپایه.

«انواع برنامه های آموزشی از نظر اجراء»

• الف) برنامه آموزشی حضوری:

کلاسها به صورت حضوری است و با تشکیل کلاس ها و منابع و اساتید به آموزش کارکنان می پردازند.

• ب) برنامه های آموزشی غیر حضوری:

در این برنامه ها منابع و عناوین از سوی اداره کل آموزش ضمن خدمت یا مراکز استانها به آموزش گیرندگان اعلام می شود. و افراد پس از مطالعه و خود خلاقی در آزمونهای مربوطه شرکت می کنند. آموزشهای غیر حضوری بصورت موردی در طرح جامع پیش بینی گردیده و بصورت آزمونهای دوره ای از دهه فجر سال 1365 در سطح کشور به صورت غیر حضوری اجرا گردیده است.

• ج) برنامه نیمه حضوری:

در این برنامه بخشی از عنوان درسی به صورت خود خلاقی و چند ساعت آن به صورت حضوری برای رفع اشکال برای آموزش گیرندگان در نظر گرفته می شود.

اهداف آموزش ضمن خدمت

هدف از آموزش ضمن خدمت بطور کلی تغییر و دگرگونی در رفتار و نحوه کار نیروی انسانی است که با برخورداری  از روحیه ای قوی، کارآیی بیشتر، با کیفیت مطلوبتر ارائه گردد؛ اما در این برهه از زمان کشور ما، هدف باید به صورت دیگری اصلاح گردد. یعنی هدف با مکتب اسلام و قرآن تطبیق داده شود و فراز اصلی آن تعالی انسان و حرکت بسوی الله باشد که حرکتی است مسئولانه و متعهدانه و بنابراین می توان هدف از آموزش را در زمان حال به این ترتیب اصلاح نمود.

فراهم آوردن موجبات رشد معنوی و فکری انسان بطوری که با حرکت مسئولانه خود در جهت رضای پروردگار آن چنان خدمتی ارائه دهد که حاصل کار علاوه بر رضایت جامعه از کیفیتی عالی و بازدهی مناسب برخوردار باشد. به طور کلی برای آموزشهای ضمن خدمت اهداف زیر می تواند در نظر گرفته شود.

• افزایش توانایی های حرفه ای، پژوهش توانایی بالقوه برای وظایف و کارکردهای روزمره.
• آماده کردن کارکنان برای تصدی وظایف و مسئولیت های جدید.
• ارتقاء سطح مهارت های شغلی کارکنان اداری و آموزشی.
• ایجاد رفتار مطلوب و مناسب با ارزشهای پایدار جامعه و سازمان.
• افزایش رضایت شغلی و بهبود روحیه کارکنان.
• افزایش قابلیت انعطاف در کارمند نسبت به اعمال روش های جدید و نو.
• ایجاد روحیه همکاری بین کارکنان در جهت تحقق اهداف سازمان.
• همگام سازی آموزش نیروی انسانی شاغل در آموزش و پرورش در ایجاد زمینه های رشد خلاقیت و نوآوری ها.

اهداف آموزش ضمن خدمت به شیوه نیمه حضوری:

1. دستیابی به هدف آموزش مادام العمر با تاکید بر اصل خودآموزی.
2. آموزش بخشی از نیروی انسانی متعهد و متخصص مورد نیاز و ارتقاء دانش نظری و مهارتهای معلمی.
3. تحقق برابری مهارتهای آموزشی به ویژه افرادی که امکان دستیابی به آموزش حضوری را ندارند.

روش تهیه برنامه های آموزش ضمن خدمت:

1. برنامه آموزش کارکنان و کادر اداری و کارشناسان و مدیران مطابق برنامه های استاندارد و سازمان اداری و استخدامی کشور می باشد.
2. برنامه های آموزشی دوره های کارآموزی و دانش افزایی توسط اداره کل آموزشهای ضمن خدمت تهیه می گردد. ولی اخیرا امور اداری و استخدامی کشور بر اساس طبقه بندی مشاغل فرهنگیان، خواستار ارسال برنامه های آموزشی بدو استخدام کادرهای آموزشی شده و محتوای آموزشی توجیهی را جهت اجرا ابلاغ نموده است.

اهمیت و لزوم آموزش ضمن خدمت به شیوه نیمه حضوری:

آموزش از راه دور(نیمه حضوری) برای دوره های ضمن خدمت در بسیاری از کشورهای آسیا و اقیانوسیه پذیرفته شده است. از آنجایی که در بسیاری از کشورها از جمله ایران، سطح سواد اغلب معلمان به خصوص معلمان ابتدایی از استاندارد لازم برخوردار نمی باشد، لازم است صلاحیت تدریس این گونه معلمان به سرعت افزایش داده شود و تحقق این امر به سه دلیل عمده بسیار مشکل است.

اول آنکه بسیاری از مدارس ابتدایی در فاصله ای دور از مراکز آموزش عالی ضمن خدمت قرار گرفته اند و شرکت در این دوره ها به دلیل متاهل بودن و اشتغال به کار برای معلمان غیر ممکن است. دوم آنکه، به دلیل گردشی بودن مدارس ابتدایی در بعضی از مناطق و تمام وقت بودن معلم در طول هفته امکان تحصیل و کار میسر نیست. سوم آنکه اعطای ماموریت تحصیلی بطور تمام وقت به علت نیاز مناطق به معلم ابتدایی و کثرت پذیرش دانشجو در این رشته برای آموزش و پرورش مقدور نیست.

همه این مشکلات با آموزش به شیوه نیمه حضوری مرتفع می شود و معلمان می توانند با شرکت در آن صلاحیت علمی و شغلی خود را بالا ببرند.

مزایای آموزش ضمن خدمت به شیوه نیمه حضوری:

1. قابل دسترسی بودن آن برای کسانی که خارج از محدوده نظام آموزشی حضوری قرار دارند.
2. هزینه سرانه هر فراگیر در این نظام به طور متوسط کمتر از نصف هزینه های آموزشی در نظام آموزشی حضوری است؛ پس از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه است.
3. کلیه فعالیتهای مرتبط با این نظام آموزشی با اصولی سازمان یافته مبتنی است.
4. به اعضای هیات علمی نیاز کمتری دارد.
5. دستیابی به هدفهای آموزشی را سهل تر و سریع تر می کند.

تشکیل ادارات کل آموزش های ضمن خدمت:

تشکیلات و سازمانهای اداره کل آموزش های ضمن خدمت پس از انقلاب تغییراتی پیدا کرده است، و در حال حاضر دارای واحدهای انتشارات، برنامه ریزی، اجرای کارآموزیها.

نظارت و ارزشیابی، دبیرخانه و امور مالی می باشد. و توانسته است با کسب مجوز لازم در استانهای اصفهان، فارس، یزد، سمنان، خراسان، مازندران، باختران، خوزستان و کرمان مرکز آموزش ضمن خدمت چند پست کارشناسی تاسیس نماید.

«اهداف کلی»

اداره کل آموزش های ضمن خدمت به عنوان یک رسالت و با یاری جستن از تمام ارگانهای انقلابی و موسسات آموزش کشور و حوزه های علمیه و بهره گیری از تمام امکانات تلاش می نماید تا کارکنان آموزشی و اداری وزارت آموزش و پرورش را با برنامه های کوتاه و درازمدت و به روشهای مکاتبه ای، حضوری یا راه دور تحت پوشش آموزشی قرار دهند.

اهداف کلی آموزش و پرورش:

تقویت و تحکیم مبتنی اعتقادی و معنوی دانش آموزان از طریق تبیین و تعلیم تصول و معارف احکام دین مبین اسلام و مذهب حقه جعفری اثنی عشری، بر اساس عقل و سنت معصومین(ع).

اعضای کمیته علمی آموزشی ضمن خدمت به شیوه نیمه حضوری:

دو نفر از مدرسین مراکز آموزش عالی فرهنگیان؛

دو نفر از اساتید دانشگاهها و صاحب نظر در آموزش از راه دور؛

وظیفه کمیته علمی آموزش ضمن خدمت:

1. طراحی و تدوین برنامه هر رشته؛
2. تعیین کتب درسی خودآموز، جزوات و راهنمای آموزشی؛
3. تصویب تالیف کتب درسی و نظارت بر آن؛
4. چگونگی تهیه و تولید مواد آموزشی مورد نیاز؛
5. بررسی محتوای دروس و نظرات رسیده در این خصوص؛

---

[1]  . آموزش علوم نوین، برنجی، محمد رضا، مدیریت آموزش و آموزشگاهی تهران 1378