بررسی دیدگاه معلمان کلاس اول ابتدایی در مورد کتب بخوانیم و بنویسیم

تعلیم و تربیت،بدون استفاده از زبان غیر ممکن است. زبان تنها وسیله موثر در فرآیند آموزش و پرورش است. بدون زبان ،ارتباطی بین افراد جامعه برقرار نمی شود و بدون ارتباط ،آموزش و پرورش،صورت نمی پذیرد و بدون آموزش وپرورش ،انتقال میراث فرهنگی و تمدن بشر به نسل های بعد امکان پذیر نمی گردد .در برنامه های رسمی آموزشی نیز زبان آموزی جایگاه مهمی دارد و در نظام آموزشی ایران ،به صورت مشخص از طریق درس فارسی به امر زبان آموزی دانش آموزان پرداخته می شود.دانش آموزان از طریق زبان آموزی،علاوه بر ترکیب و جابجایی کلمات ،بر انبوه بی کرانی از مفاهیم و تصورات،اندیشه ها،احساس ها و تصاویر هنری ،منطق و فلسفه زبان احاطه می یابند.در پایه اول ابتدایی ،درس فارسی بخوانیم و بنویسیم از نظر آموزش مهارتهای زبانی و ایجاد انگیزه و علاقه به فراگیری سایر دروس ،برای نظام آموزشی جنبه محوری دارد (رضائی،1380،ص 32).طی سالهای اخیر،بر حسب ضرورت، تحولی اساسی در برنامه درس فارسی پایه اول به وجود آمده است ،که نتیجه آن تالیف کتب بخوانیم و بنویسیم می باشد و از سال تحصیلی 83-82 در پایه اول کلیه مدارس کشور تدریس گردید .با توجه به اهمیت موضوع و ویژگیهایی که این کتب باید دارا باشند،در این تحقیق سعی شد دیدگاه معلمان پایه اول شهرستان شهرضا نسبت به کتابهای بخوانیم و بنویسیم مورد بررسی قرار گیرد.

هشت ویژگی کتب بخوانیم و بنویسیم در این تحقیق بعنوان متغیر در نظر گرفته شدو دیدگاه معلمان نسبت به این ویژگیها مورد بررسی قرار گرفت. مولفه های مربوطه عبارتند از :توجه به مهارت های چهارگانه زبان آموزی،میزان استفاده از رویکردها، میزان استفاده از روشهای تدریس،تناسب روش های تدریس با توانایی معلمان و… توجه ساختار و محتوا به پرورش توانایی های ذهنی و،ارتباط منطقی ساختار و محتوا توجه به نکات زبانی و مفاهیم ،تناسب ارزشیابی پیشرفت تحصیلی با شرایط.جهت جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه پژوهشگر ساخته استفاده شد ،که سوالات آن از نوع بسته پاسخ می باشد.جامعه آماری پژوهش ،معلمان پایه اول ابتدایی شهرستان شهرضا در سال تحصیلی 83-82 می باشد که تعداد آنها 114 نفر است. جهت جمع آوری داده های مربوط به پرسشنامه از کلیه معلمان استفاده گردید و پرسشنامه بین تمامی آنها توزیع گردید . به عبارت دیگر جامعه آماری و نمونه آماری یکسان می باشد. در این تحقیق ،از روش توصیفی از نوع تحقیق موردی و زمینه ای استفاده شد .اطلاعات و داده های حاصل از اجرای پرسشنامه با استفاده از روشهای آماری توصیفی (فراوانی ،درصد فراوانی،جداول ،نمودار ،میانگین ، انحراف معیار و ضریب همبستگی ماتریسی)مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.نتایج تحقیق تحقیق نشان داد میانگین نمرات تمامی سوالات مربوط به ویژگی های مربوط به کتب جدید التالیف در مقایسه با نمره ملاک بزرگتر می باشد. بیشترین میانگین پاسخ ها از نظر معلمی مربوط به ویژگی «میزان استفاده از روش های آموزش تلفیقی،خلاق،همیاری،فعال و ارتباطی»و کمترین آن مربوط به ویژگی «انسجام،هماهنگی و ارتباط منطقی ساختار و محتوا و تناسب آن با سن دانش آموزان»می باشد

نتایج نشان داد بین دیدگاه معلمین از نظر جنس تفاوت وجود دارد به عبارت دیگر معلمین زن ویژگیهای کتب بخوانیم و بنویسیم را بهتر ارزیابی کرده‌اند . از نظر تحصیلات و سابقه خدمت تفاوتی بین دیدگاه معلمان مشاهده نگردید.

مقدمه

زبان فارسی کلید فهم متون گوناگون ایرانی و ابزار مهم برقراری ارتباط با دیگر ایرانیان است .هر ایرانی با هر گویش محلی و منطقه ای خاص ،از طریق زبان فارسی برای حفظ هویت و ملیت خود می کوشد .قرنهاست برای همه ایرانیان ،از هر قوم و قبیله ای ،مسلم شده است که برای موفقیت در امور زندگی باید ،ضمن پاسداری واحترام به زبان مادری ،برای یادگیری و تسلط بر زبان فارسی کوشید.نظام آموزشی کشور نیز مسوولیت بسیار سنگینی برای تحقق این خواسته بر حق دارد.برنامه درسی زبان آموزی در میان برنامه درسی دیگر دوره ابتدایی از اهمیت به سزایی برخوردار است ،زیرا نه تنها در تحکیم و تثبیت روابط اجتماعی موثر است ،بلکه یادگیری سایر مواد درسی را تسهیل می‌کند و تعمیق می بخشد (قاسم پور،1381)بر این اساس و با توجه به ضرورتهای فرهنگی ،اجتماعی ،دینی و آموزشی ،برنامه درسی کتاب فارسی اول ابتدایی مصوب 1348 وزارت آموزش و پرورش در فرایندی علمی ومنطقی مورد بازنگری قرار گرفت که حاصل آن ،تالیف کتابهای بخوانیم و بنویسیم برای پایه اول ابتدایی می باشد.این کتابها از سال تحصیلی 82-81 به صورت رسمی در اکثر نقاط ایران(از جمله شهرستان شهرضا)تدریس گردید.این کتب بر اساس سعی و اهتمام خاصی با استفاده از نظرات روان شناسی به رشته تحریر در آمده ،اما قضاوت با معلمان مجری می باشد .از آنجا که نظرات معلمان مجری این کتاب می تواند راهگشای برنامه نویسان درسی باشد ،این تحقیق با بررسی تحقق هدفها ،رویکردها ،روشها ،محتوا و ساختار این کتابها با استفاده از دیدگاههای معلمان پایه اول سعی دارد به امر کمک نماید.

بیان مسئله

برنامه های درسی، اسناد رسمی نظامهای آموزشی هستند که نقشه عملیات مورد نظر برای تحقق آرمانهای آموزش و پرورش در آنها روشن گردیده است .با توجه به این جایگاه می توان با تحلیل و ارزشیابی برنامه های درسی و خصوصاً استفاده از دیدگاههای معلمان به تصویری نسبتاً روشن از میزان کارآمدی آن نظام دست یافت .همین امر موجب شده است نظامهای آموزشی عملاً ظرفیت قابل توجهی از امکانات خود را صرف تدوین و کارآمد کردن برنامه های درسی سازند تا بتوانند با اجرای آنها هدفهای آموزشی را تحقق بخشند .

در پایه اول ابتدایی ،درس فارسی از نظر آموزش مهارتهای زبانی و ایجاد انگیزه و علاقه به فراگیری سایر دروس برای نظام آموزشی اهمیت دارد .به همین دلیل طراحی و اجرای یک برنامه موثر زبان آموزی در پایه اول ابتدایی مستلزم اعمال ظرافت و دقت خاصی است و می توان با استفاده از فرایند ارزشیابی و استفاده از نظرات معلمان مجری تا حد زیادی از این امر اطمینان حاصل کرد.بر این اساس در این تحقیق سعی گردید کتب بخوانیم و بنویسیم را که با استفاده از رویکردهای تحلیلی و کلی و با الهام از مبانی روان شناختی زبان آموزی (مکتب گشتالت) در پایه اول تالیف گردیده از دیدگاه معلمان مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به اهمیت موضوع سوال اساسی این است که آیا معلمان مجری توانسته اند به اهداف و اصول مولفین برسند ؟نظرات و دیدگاه های آنان نسبت به این کتب چیست؟

سوال های پژوهش

سوال های پژوهش بر اساس اهداف،اصول ،رویکردها ،روشها و به طور کلی مهارتهای زبانی مورد نظر برنامه ریزان کتابهای بخوانیم و بنویسیم تنظیم شده است .

به نظر معلمان پایه اول،کتابهای بخوانیم و بنویسیم به چه میزان:

1. به مهارتهای چهارگانه زبان آموزی توجه دارد؟
2. موجب استفاده از رویکردهای عمومی تلفیقی ،اکتشافی و فعالیت محور می شود؟
3. می توان از روشهای آموزش تلفیقی مفاهیم ،روشهای خلاق،روشهای همیاری و کارگاهی ،روشهای فعال و روشهای ارتباطی و تعاملی استفاده کرد؟
4. روشهای تدریس پیشنهادی با توانایی معلمان و دانش آموزان و با محتوای کتابها ،شرایط و امکانات و جدول ساعات هفتگی تناسب دارد؟
5. ساختار و محتوای کتابها به پرورش توانایی های ذهنی ،رشد خلاقیت،مهارت تفکر ،مفاهیم بین رشته ای،نیازهای روحی،روانی و عاطفی ،جنبه های ذهنی و هنری و تغییر شیوه خط فعلی به سوی تحریری توجه دارد؟
6. از نظر ساختار و محتوا دارای انسجام ،هماهنگی ،ارتباط منطقی و متناسب با سن دانش آموزان است؟
7. از نظر مفاهیم گوناگون به نکات ربانی ،مفاهیم دانشی ،ارزشی،نگرشی،نکات املایی و ادبی توجه دارد؟
8. ارزشیابی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان با شرایط و امکانات و جدول ساعات هفتگی تناسب دارد؟
9. آیا بین دیدگاههای معلمان از نظر متغیرهای جنس ،مدرک تحصیلی و سابقه تفاوت وجود دارد؟

روش پژوهش

با توجه به ویژگی های موضوع،در این تحقیق،از روش توصیفی از نوع تحقیق موردی و زمینه ای استفاده شده است . هدف محقق توصیف عینی و واقعی ویژگی های کتاب های بخوانیم و بنویسیم از نظر معلمان پایه اول ابتدایی می باشد.به عبارت دیگر ،پژوهشگر سعی داشته تا آنچه هست را بدون هیچ گونه دخالت یا استنتاج ذهنی گزارش دهد.در پژوهش موردی و زمینه یابی توجه محقق بیشتر به آن نکات و عوامل مهم و با معنی است که به صورتی در شناخت گذشته مطالعه و بررسی دقیق و عمیقی از متغیر های مهم (بررسی دیدگاه های معلمان نسبت به ویژگی های کتاب های بخوانیم و بنویسیم ) به روال تغییرات و کنش و واکنش معلمان ،در مراحل مورد نظر دست یابد.

جامعه و نمونه آماری

جامعه آماری پژوهش ،معلمان پایه اول ابتدایی شهرستان شهرضا در سال تحصیلی 83-82 می باشد.در این پژوهش جهت جمع آوری داده ها ی مربوط به پرسشنامه از کلیه معلمان استفاده گردید و پرسشنامه بین تمامی آنها توزیع گردید.به عبارت دیگر جامعه آماری و نمونه آماری یکسان می باشد.تعداد معلمان 114 نفر می باشد که پس از توزیع پرسشنامه ،پژوهشگر قادر به جمع آوری 97 پرسشنامه گردید كه در جدول زیر به تفکیک جنس مشخص می باشد.علت عدم برگشت سایر پرسشنامه ها مشرف شدن تعدادی از همکاران به حج واجب و استفاده از مرخصی زایمان تعدادی از همکاران خواهر در موعد توزیع پرسشنامه می باشد.

روایی و پایائی پرسشنامه

برای تعیین روایی سوالات پرسشنامه از نظرات مدرسین کشوری و استانی این کتاب ها و همچنین کارشناسان آموزش و پرورش استفاده گردید. به عبارت دیگر در این تحقیق چون سوالات پرسشنامه معرف ویژگی هایی از کتاب های بخوانیم و بنویسیم از نظر معلمان است که محقق قصد اندازه گیری آنها را دارد،پرسشنامه دارای روایی محتوایی می باشد .لازم به توضیح است جهت افزایش روایی سوالات(بعلت زیاد بودن تعداد سوالات) ،پرسشنامه در دو مرحله بین معلمان توزیع گردید. در مرحله اول 59 سوال پرسشنامه (4صفحه)توزیع و به هنگام جمع آوری ،پرسشنامه مرحله دوم (2 صفحه ادامه سوالات تا101)توزیع و به هنگام جمع آوری دو قسمت پرسشنامه مر بوط به هر آموزگار ضمیمه یکدیگر گردید (هر آموزگار دارای یک کد بوده که در دو قسمت پرسشنامه درج شده است ).اعتبار پرسشنامه بر اساس ضریب آلفای کرانباخ بر آورد گردید.این ضریب برابر است با 97% که در سطح ل=%1 معنی دار می باشد و نشان می دهد پرسشنامه از اعتبار بسیار بالایی برخوردار می باشد

شیوه اجرا و مراحل انجام پژوهش

1. تهیه و تنظیم سوالات پرسشنامه بر اساس اهداف و سوالات پژوهش
2. توجیه همکاران در مورد نحوه اجرا و توزیع پرسشنامه

اجرای پرسشنامه در دو مرحله به شرح زیر:

• الف:تعیین کد برای کلیه معلمان پایه اول
• ب:تقسیم سوالات پرسشنامه به دو دسته:دسته اول ، سوالات 1 تا 59 و دسته دوم دنباله سوالات از سوال60 تا سوال 101 .
• ج:کد گذاری دو دسته پرسشنامه بر اساس کد های تعیین شده برای آموزگاران .
• د: توزیع سوالات مرحله اول پر سشنامه و توجیه آموزگاران بصورت حضوری .
• ه:جمع آوری سوالات مر حله اول و توزیع سوالات مر حله دوم پرسشنامه.
• و:جمع آوری سوالات مرحله دوم پرسشنامه .
• ز:ضمیمه کردن سوالات مرحله اول و دوم مر بوط به هر آموزگار به یکدیگر بر اساس کدهای تعیین شده .

پیشنهادهای عملی جهت کار بست یافته ها

آموزش زبان فارسی در دوره ابتدایی از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا نه تنها زمان مهم ترین ابزار ارتباطی یک فرد با بقیه افراد است، بلکه وسیله اصلی ارتباطی او هم با انسان هایی است که در گذشته زندگی کرده اندو هم با انسانهایی است که در آینده خواهند آمد. علاوه بر این، آموزش زبان آموزی ارتباط بسیار نزدیکی با همه دروس دارد، زیرا دانش آموزان در تمام لحظات حضور در کلاس، یا به مطالب درسی از زبان معلم و یا شاگردان گوش فرا می دهند، یا خودشان آنها را می خوانند، یا بیان می کنند و یا اینکه به نوشتن مطالب اشتغال دارند. با توجه به اهمیت موضوع و تالیف کتاب بخوانیم و بنویسیم در پایه اول، بر اساس یافته های پژوهش، پیشنهادهای زیر می تواند در جهت کیفیت بخشی به تدریس این کتابها بیفزاید:

1. نظر به اینکه معلمان پایه اول مولفه های مربوط به کتابهای بخوانیم و بنویسیم را بالاتر از سطح متوسط ارزیابی کرده اند، می تواند انگیزه ای باشد جهت معلمان پایه های بالاتر که در سالهای آتی کتب جدید التالیف بخوانیم و بنویسیم در آن پایه ها تدریس می گردد.
2. نتایج نشان داد معلمین زن ویژگیهای کتب بخوانیم و بنویسیم را بهتر از معلمین مرد ارزیابی کرده اند. با تشکیل کلاسهای آموزشی، جلسات گروههای آموزشی و جشنواره های الگوی تدریس برتر می توان این تفاوت در دیدگاهها را به حد اقل رساند.
3. براساس نتایج جدول کمترین میانگین نمرات مربوط به «انسجام، هماهنگی و ارتباط منطقی ساختار و محتوا و تناسب آن با سن دانش آموزان» می باشد. پیشنهاد می شود مولفین کتاب مذکور در جهت هماهنگی بیشتر ساختار و محتوای کتابهای بخوانیم و بنویسیم تغییراتی را در آنها ایجاد نمایند.

فارسی

1. پاکدل ،رحمت اله (1380 ). مدارس یادگیری محور ، فصلنامه مدیریت در آموزش و پرورش ،انتشارات معاونت برنامه ریزی آموزش و پرورش.
2. پرتو مهر(1381). تحلیل بر کتاب فارسی اول ابتدایی ،دو هفته نامه سازمانی آموزش و پرورش استان اصفهان ،نیمه اول آذر.
3. خلخالی ،سید مرتضی (1379). چالش برای اصلاح نظام سنجش در جهان ،مقاله ارائه شده در چهارمین کنفرانس آموزش شیمی ایران.
4. ذوالفقاری ،حسن (1381). مهارت کتاب خوانی باید از کودکی نهادینه شود.رشد آموزش ابتدایی ،ویژه نامه شماره 4.
5. ذوالفقاری ،حسن .سنگری ،محمدرضا (1381). کتاب راهنمای معلم ،تهران ؛انتشارات اداره کل چاپ و توزیع کتابهای درسی.
6. راهنمای معلم (1381). کتاب معلم اول دبستان ،تهران؛انتشارات اداره کل چاپ و توزیع کتابهای درسی.
7. رضایی ،زهرا (1379). نگاهی به نتایج ارزشیابی برنامه درسی جدید فارسی اول ابتدائی ،رشد آموزش ابتدائی ،ویژه نامه شماره 4.
8. رهبری نژاد ،یدالله (1380). نظری به نتایج ارزشیابی برنامه درسی کتب بخوانیم وبنویسیم ،رشد آموزش ابتدائی ،ویژه نامه شماره 4.
9. رئیس دانا ،فرخ لقا(1376). دنیای یادگیری در مدرسه ،تهران: انتشارات افست.
10. سنگری ،محمد رضا(1382). همایش کتب جدید التالیف بخوانیم وبنویسیم ،شهرضا: تالار فجر،دی ماه 82.
11. سنگری ،محمد رضا (1381). همایش روسای آموزش وپرورش سراسر کشور ،تهران: مردادماه 81.
12. سیف ،علی اکبر (1379). روان شناسی پرورشی ،تهران ،انتشارات آگاه.
13. سیفی زاده ،علی اکبر (1382). تفاوت قوت وضعف کتاب بخوانیم وبنویسیم .دو هفته نامه نگاه به رویدادهای آموزش وپرورش نیمه دوم شهریور، شماره 213.
14. قاسم پور ،حسین (1381). زبان فارسی کلید فهم وابزار رابطه ،رشد آموزش ابتدایی ،ویژه نامه شماره 4.
15. قورچیان ،نادر قلی.فضلی خانی ،منوچهر.خالقی،داوود(1378). نظریه های یاد گیری ونظریه فرا شناخت در فرآیند یاد دهی –یادگیری ،تهران: انتشارات تربیت.
16. مشایخ،فریده(1380). دیدگاههای نو دربرنامه ریزی آمــوزشی ،تهـــران ،انتـــشارات سمت.
17. مهر محمدی ، محمود(1379). دیدگاه برنامه درسی ،تهران ،انتشارات سمت.

لاتین

1. Adams، M(1990).Beginning to read: thinking and learning about print. cambridge ،MA : MITpress.
2. Ahmad ,Manzoor (1992).Quality and relevance:concept and practice , Forum for Advancing Basie Education and Literacy .p 3.
3. Baker ,s(1998).kameenui,E.J.vocabulary acquisition:Research bases.Mahwah ,NJ:Erlbaum.P163.
4. Chall ,J (1990).The reading crisis :why poor children fall behind combridge ,MA:Harvard University press.
5. Collins june (1994). Metacognition and reading to Learn ,Norma decker.
6. Dickinson ,D.(2001).Beginning Literacy with Langaage .Baltlmore :Brookes.
7. Hart .B(1995).Meaningful differences .Baltimore :Brookes.
8. Hoover ,w(1990).The simple view of reading .Reading and writing .p:127
9. Lockheed,E(1991).Improvement Education in Developing countries. Washing ton D.C.World Bank p51.
10. Lockheed,E,Verspoor,M(1991). Improring primary Eduacation in Developing countries .Washingt on ,D.C.
11. Lefrancois,R.G(1994).psychology for Teaching ,Belmont :wood sworrth Publishing company P.7.
12. Rosier ,M.J. and Keeves ,J.P(1991). The IEA study of science I:science Education and curriculg in Twenty Three countries ,Oxford ,pergamon ,P.7.
13. Sheaffer,Sheldon (1992).Educational quality reade find,forum for Advancing Basic Education and Literacy ,P.2.
14. Snow ,C(1998).preventing reading difficulties in young children .Washington ,DC:National Research council.
15. Stahl,A(1986).The effects of vocabulary instruction Review of Educational Research .P72.
16. Theisen ,Grey(1992). An Analysis of the stutus of curriculum Refrom and Text book production in Indonesia.
17. Unesco Report (1894). word conference on Education for All ,held in Jomtien ,Thailand ,worth Declamation on Education for All.New York ,Inter-Agency commission.