شاهنامه

ایران اسلامی ،در همه جا به فرهنگ  و ادبیات دیرپا و بالنده اش شناخته شده است و هم اکنون نیز با اتکا به آن و برقراری  رابطه  بین ادبیات کهن ایران زمین و با توجه به نکات  اخلاقی، عرفانی و سرگذشت دلاوران  و پهلوانانی  که  به وفور در ادبیات  ایران یافت می‌شود، می‌توان با پیامدهای شوم تهاجم فرهنگی مقابله کرد . شاهنامه  آبرو، هویت و مایه ی مباهات هر ایرانی  است .از نقاط  برجسته ی  شاهنامه فردوسی  زنان  مختلف  شاهنامه است . زنانی که نقش بسیار مهم  در زندگی  مردان  بزرگ شاهنامه داشته‌اند .زنانی مانند تهمینه ، سودابه ، رودابه،  فرانک، شیرین، ارنواز، منیژه، سیندخت و دیگران که جمعا پنجاه ونه نفر هستند .

فردوسی در شاهنامه از تعبیرات واظهارنظرهای متفاوتی درباره ی زنان سود جسته است او در شاهنامه زنان را بسیار والامقام و عامل سعادت برای هر مردی می داند و گاهی نیز پاکدامنی ،پرهیزگاری ،تیزهوشی و شجاعت زنان را همانند  مردان می داند وآنهارامی ستاید زن در یک موقعیت رازدار مشاور مرد است و می تواند با هوشمندی و تدبیر عاقلانه خود مرد را از مشکلات رهایی دهد مانند سیندخت مادر رودابه ،و در موقعیتی دیگر زنان را متهم می کند که رازداری نمی دانند.

این تفاوت به ضرورت  موقعیت‌های مختلف مکانی و زمانی آورده شده که متاسفانه در حال حاضر دستاویزی برای کسانی شده که می‌خواهند فرهنگ مار زیر سوال ببرند و بگویند زن در ایران از ارزش و اعتبار برخوردار نیست،زنان هیچ آزادی  عملی ندارند اما همه میدانیم که دول غربی با این حیله و نیرنگ می خواهند ما را از ارزشهای خود دور کرده وبا خود هم قدم و هم آوا کنند.

اما اگر زنان ایرانی با فرهنگ و دین و ادبیات خود به اندازه ی کافی آشنا باشند می دانند که این ها همه ترفند است و شعر شاعرانی چون فردوسی را نمی توان تنها در چند بیت خلاصه‌ و معنی کرد .شعر فردوسی را باید از ابتدا تا انتها خواند ،موقعیت زمان و مکان را در نظر گرفت و بعد در مورد آن قضاوت  کرد.

مقدمه 

درباره ی فردوسی و شاهنامه

حکیم ابوالقاسم فردوسی از ستارگان قدراوّل آسمان ادب و فرهنگ ایران است که در دوره های گذشته ی تاریخی،با کتاب گرانقدر خود شاهنامه،در میان مردم شهرت یافته است واز غایت روشنی بعدها زندگی او در غباری از تیرگی و ناشناختگی فرو رفته است.فردوسی را همگان می شناسند امّاحیات و کارواندیشه او،چنانکه بوده،بر هیچ کس روشن نیست.

قدیمی ترین کتابی که به نام فردوسی و اثر جاودانه ی او اشاره می کند،تاریخ سیستان[1] متعلق به نیمه ی قرن پنجم است ومفصّل ترازآن چهار مقالهی نظامی عروضی[2]که درسال 550 هجری یعنی نزدیک به یک قرن و نیم پس از فردوسی تالیف شده است.

اطّلاعات  تاریخ  سیستان  درباره ی فردوسی از چند سطر نمی گذرد آنچه در چهار مقاله درباره ی وی آمده است ،و متاسّفانه به کتاب های دیگر نیز راه یافته،مانند بسیاری ازاطّلاعات دیگر آن کتاب توام با داستان پردازی و فاقد اعتبار لازم تاریخی است.

آنچه درباره ی فردوسی به کمک قراین و نشانه های تاریخی از شاهنامه بدست می آید و تا حدودی می توان به صحّتش اطمینان داشت ،این است که وی در یکی از سال های329 یا 330 هجری ،یعنی همان سال هایی که شمع زندگانی رودکی سمرقندی‹‹ شاعر تیره چشم و روشن بین ››عصر سامانی خاموشی می گرفت،در منطقه ی توس(شاید قریه ی باژ یا فاز کنونی) به دنیا آمد.از خانواده و کسان او اطّلاع چندانی در دست نیست ؛ همین قدر می دانیم که وی از نجیب زادگان طوس بود  واز خود املاک و اموالی داشت،به طوری که می توانست از درآمد ملک موروثی نزدیک به دو بهره از حیات بارور خود را در رفاه نسبی بگذراند.

نجیب زادگان ایرانی تبار در روزگار فردوسی طبقه ای صاحب مقام و دارای امتیاز اجتماعی خاصّی بودند که به ‹‹دهقانان›› شهرت داشتند؛و عبارت بودند از گروهی از نجبای درجه ی دوم که از امور لشکری به دور بودند و تنها خود را به دفاع از ارزش های قومی و همچنین ولایتی که در آن پایبند بودند،می دیدند.

این طبقه در هر وقت و زمان نزد معلمان دینی به خوبی تربیت وتهذیب می شدند وحافظ سنت و فرهنگ ایرانی بودند،چنان که پس از سقوط امپراطوری ساسانی روایات تاریخی و داستان – های ملی ایران را حفظ داشتند و سینه به سینه به نسل های بعد از خود منتقل می کردند.

نام او وپدرش در نخستین ترجمه ی شاهنامه به زبان عربی که در حدود سال 620   هجری صورت گرفته[3]،منصوربن حسن و کنیه و لقب شاعری اش بنابر قدیمی ترین مآخذ، یعنی تاریخ سیستان و چهار مقاله ابوالقاسم فردوسی آمده است و در این تردیدی نیست.

از کودکی ونوجوانی فردوسی اطّلاع چندانی از شاهنامه به دست نمی آید،امّا ظاهراً بین سی و پنج تا  چهل  سالگی بود که  دقیقی شاعر حماسه پرداز و هم ولایتی او، که نظم  روایات ملّی ایران را چند سال پیش آغاز کرده بود،درسن جوانی به دست غلامش کشته شد و فردوسی بر آن شد که کار ناتمام اورا دنبال کند.

در این کار جوانمردی از دوستانش به تشویق او همت گماشت و خدای نامه ی منثور را که دربرگیرنده ی تاریخ شاهان قدیم ایران بودوچندسال پیش از آن به  امر ابومنصورمحمدبن عبدالرزاق طوسی فراهم آمده بود در اختیارش گذاشت و فردوسی از روی آن سرودن شاهنامه را آغاز کرد.

هنگامی که فردوسی تقریباً پنجاه و هشت ساله بود و بیش از دو ثلث کتاب خود را به نظم درآورده بود، محمود غزنوی در سال 387 هجری به جای پدرنشست با افزودن قلمرو سامانیان و صفاریان به محدوده ی فرمانروایی پدر،امپراتوری وسیعی در شرق وشمال شرق ومرکز ایران آن روز به هم زد.فردوسی که بر اثر مرور زمان و عدم رسیدگی لازم ونیز خشکسالی های پیاپی املاک خود را یا از دست داده بود یا بر سر کار نظم شاهنامه گذاشته بود، در اواخر عمر در اثر تنگدستی  و یا به سبب آن که تقدیم آن را به  پادشاهی مقتدر برای  بقای  کتاب خود لازم می دید،به این اندیشه افتاد که شاهنامه را به نام محمود کند.اما نظر به اینکه شاهنامه اثری ایرانی بودوبه کام ترکان تلخ آمد و دیگر اینکه فردوسی شیعی مذهب ومحمود سنی متعصب بوده است در شاهنامه چنان که توقع می داشته ازوی  ستایشی به عمل نیامده است همچنین به سبب شعر ناشناسی محمود و حسد  حاسدان ،این کتاب  مقبول طبع سلطان غزنه  واقع  نشد و قدر کار بزرگ استاد طوس نادیده گرفته شد و پاداشی که شایسته ی این اثر عظیم و رنج سی ساله ی او بود به وی نداد. از این رو فردوسی ناکام و رنجیده خاطر سال های آخر عمر خود را در تنگدستی و ضعف قوا و بیماری و تنگدلی گذرانید سرانجام در حالی که نزدیک به هشتاد سال داشت به سال 411 هجری درگذشت ودر زادگاه خود طوس به خاک سپرده شد.

زن در تعبیر شاهنامه

ایران  اسلامی همواره  و در همه جا  به  فرهنگ  و ادبیات  دیرپا و با لنده اش شناخته شده است ، این عنصر اصیل است که ایران را پیوسته بر سر پا داشته و هم اکنون نیز با اتکا به آن وبرقراری رابطه بین ادبیات کهن ایران زمین وبا توجه به نکات اخلاقی ، عرفانی و سرگذشت یلان،دلاوران و پهلوانانی که به وفور در ادبیات ایران یافت می شود،می توان با پیامد های شوم تهاجم فرهنگی که هم اکنون کشور ما با آن مواجه است مقابله کرد.

‹‹ فرانک››مادر فریدون

ستاره شناسان به ضحاک که پادشاه وقت بود گفته بودند به دست سالار و فرماندهی دلاور به نام فریدون که هنوز از مادر متولد نشده است کشته خواهد شد.ضحاک برای حفظ تاج و تخت خود در جستجوی فریدون بود تا او را بکشد و در امان باشد.چندین سال گذشت و فریدون متولد شد.

رودابه

«مهراب» پادشاه  کابلستان بود و از نژاد ضحاک عرب. او هر سال برای  سام دلاور, پهلوان ایرانی هدایای بسیاری می فرستاد تا بدین وسیله از حمله ی او ایمن باشد.

بعد از مدّتی  زال پسر سام  پهلوان  خواست تا سفری به کابلستان داشته باشد .ومهراب از این  قصد ونیّت آگاهی یافت وبا سپاهیان خود به استقبال زال شتافت.

هنگامی که مهراب به نزدیکی اقامتگاه زال رسید زال به استقبال او آمد واورا بسیار گرامی داشت.

تهمینه

روزی رستم دستان پهلوان نامدار ایرانی برای کاهش غمی که بر دلش سنگینی می کرد , به شکار رفت.

رستم به سوی مرز توران رفت و دردشتی در آن نزدیکی که پر از گور بودماواگزید. گوری گرفت و بریان کرد و خورد و خوابید.

چند تن از سپاهیان  ترک به آن  شکارگاه  آمده بودند.رخش را در آن  مرغزار بدون سوار مرکب سرگرم چرا دیدند.او را گرفتند و بردند هنگامی  که رستم از خواب برخاست رخش را ندید. بسیار غمناک شد و همه جا را جستجو کرد.

سودابه  

سودابه دختر پادشاه هاماوران بود. او در زیبایی سرآمد دختران زمان خود بود هنگامی

که وصف زیبایی سودابه به کاووس پادشاه ایران رسید خواهان او گشت و عاشق و شیفته ی سودابه ی ندیده شده بود.

به همین خاطر به سوی آن سرزمین حرکت کرد, وقتی به آن سامان رسید شاه هاماوران به استقبال او آمد و کاووس شاه را گرامی داشت.امّا هنگامی که از قصد او آگاه شد بسیار ناراحت و افسرده گشت.

نتیجه

زنان شاهنامه بسیارند که در این مقاله مجال پرداختن به همه ی آنها نیست . تنها نکته ی مهم دراین است که از زمان های دور زنان در سرنوشت  کشور خود نقش مهمی بر عهده داشته اند . بعضی  با درایت و تیزهوشی  سبب  بزرگی  و شکوه  کشورشان  شده اند و گروهی با دیو صفتی باعث ازبین رفتن امنیّت درکشورشده اند  اما مهمترین چیز این بود که همه ی زنان در سختی و مصائب یار و یاور همسران خود بوده و در رفع گرفتاری آن ها کوشیده اند.

در زمان کنونی زنان علاوه بر گرم کردن محفل خانواده وظایف اجتماعی زیادی نیز بر عهده دارند و به عنوان  نیمی از جامعه ی  فعّال ما باید در آبادی و آبادانی کشور و یاری مردان در روزهای سخت کوشا باشند.همانطور که تا به امروز زنان قهرمان ایران زمین در هر کجا که وظیفه ای  را  به عهده  گرفته اند آن را به بهترین  نحو به انجام رسانیده اند, و از نقش مهم آنان در به ثمر رسیدن انقلاب شکوهمند اسلامی و هشت  سال دفاع مقدّس نمی توان به سادگی  گذشت.

[1] -تاریخ سیستان،به تصحیح ملک الشعرای بهار ،موسّسه ی خاور ، تهران 1314،ص 7-8
[2] -نظامی عروضی سمرقندی،چهار مقاله ،به اهتمام و تصحیح محمد بن عبدالوهّابقزوینی،لیدن،1327 ه.ق ص 47-51
[3] -فردوسی شاهنامه، به تصحیح دکترعبدالوهّاب عزّام،ص3.

• مقدمه (درباره ی فردوسی و شاهنامه)   5-2
• زن در تعبیر شاهنامه  10-6
• فرانک مادر فریدون  12-11
• رودابه   16-13
• تهمینه   19-17
• سودابه  23-20
• نتیجه   24
• چکیده   26-25
• منابع  و مآخذ   27

منابع

1. تاریخ سیستان فبه تصحیح ملک الشعراء بهار،موًسسه ی خاور، تهران 1314  .
2. چهارمقاله،نظامی عروضی سمرقندی به اهتمام وتصحیح محمدبن عبد الوهاب قزوینی، لیدن،1327ه.ق.
3. بهین نامه ی باستان،گزینش و توضیح محمد جعفر یاحقی .مشهد- آستان قدس رضوی،موسسه چاپ و انتشارات ،چاپ پنجم،1376.
4. با کاروان حله،فردوسی آفریدگار رستم،انتشارات جاویدان،چاپ پنجم، تهران 1362.
5. داستان رستم و سهراب ،شاهنامه ی فردوسی،تصحیح و توضیح مجتبی مینوی،بنیاد شاهنامه، ،تهران،1352
6. منتخب شاهنامه،برای دبیرستان ها،به اهتمام محمد علی فروغی و حبیب یغمایی، وزارت فرهنگ، تهران.1321
7. شاهنامه ی فردوسی،بر اساس چاپ مسکو، نشر قطره، چاپ ششم،1379