زندگی نامه شهریار

زبان شیرین فارسی که ازدوران های بسیار دور در تاریخ تا کنون یکی از زبان های رایج در بوده ، همواره با آثاری آمیخته بود که به آن شعر می گویند جملاتی شیرین تر از معمول که گاه با وزن و قافیه و منظوم و گاه غیر منظوم ، اما ناقل احساسات و عواطف شاعر که متاثر از جائی یا چیزی یا کسی شده باشد که چون خواننده نیز آن را بخواند تحت تاثیر قرار گیرد.با این تعریف لازمه شعر این نیست که منظوم باشد و به گونه ای تحت نظمی خاص قرارگیرد.

حتی قبل ازآن که در دوران معاصر شاخه وسیع و گسترده ای به نام شعر نو در زبان پارسی به وجود آید نیز صاحب نظران بر این عقیده بودند و تکیه اساسی روی خیال انگیز بودن مطلب قرار داشت.

خواجه نصیرالدین طوسی در کتاب ( اساس الا قتباس) وزن و قافیه را برای شعر امری  فرعی می شمارد و معتقد است که اگر سخن دارای وزن و قافیه باشد ولی نیروی خیال شاعرانه بهآن راه نداشته باشد به آن سخن نظم گفته می شود نه شعر و ملک الشعرای بهار نیز چنین می گوید:

ای بسا شاعر که او در عمر خود نظمی نیافت

ای بسا ناظم که او در عمر خود شعری نگفت

درزبان ما شعر جایگاه والایی دارد و صدها دیوان اعم ازدواوینی که در سطح جهان شهره خاص و عام گشته با آن که حتی به چاپ نرسیده در گسترش ، محبوبیت و غنای این زبان تاثیرات بسزایی داشته و دارند. با نگرش به ملل دیگر که هر کدام روزگاری برای خود استقلال داشته و با زبان ملی خود سخن می گفتند ، اما در برابر هجوم دیگران حتی در مرتبه اول همه چیز خود را از دست دادند ، من جمله زبان خود را ، شاید این شاید این گنجینه های پر ارزش نقش والایی داشتند اما اگر فاقد این ارزش ها بودیم هم چون ملل دیگر اکنون آثاری از زبان و تمدن اولیه خود  نداشتیم . مثلا حفظ زبان شیرین پارسی پس از حملات ویرانگری چون هجوم مغول یا اعراب ، بدون حضور شاعران و سخنان گوهر بارشان اگر غیر ممکن نمی نمود بسیار مشکل بود .در حالی که در بیش از هفت قرن به صورت مسلم و قطعی امرا ، سلاطین و شاهان محلی حاکم بر ایران یا بیگانه بودند و یا همچون نوکران چشم و گوش بسته ، به فرمان بیگانگان ودر حالی که دردوران های نکبت بار تسلط اعراب بر ایرانیان ، حیوانات انسان نمایی چون خلفای بنی امیه و بنی عباس بر سرنوشت جهان اسلام حاکم بودند و این خلفا تعصبات جاهلانه ای نسبت به قومیت خود داشتند. در حالی که کوچکترین بی اعتنایی به هر یک از مظاهر قومیت عرب جزایی کمتر از مرگ نداشت ، آیا اگر زبان شیرین شعر نبود که این امرا را جذب کند ما امروز زبانی به نام فارسی داشتیم ؟ خیر.

پس این هنرمندان بزرگ عصر سخنوری بودند که باژرف اندیشی و ظرافت خاص خود نه تنها در طول تمام دوران ها بیانگر عشق و عاطفه بودند و نه تنها با هنرمندی ، زبان شیرین فارسی در عمق وجود بیگانگان نیز می کاشتند و نه تنها با زیباترکردن کلام، وحشیانی چون مغولان و بیابانگرد هایی چون اعراب را نیز مجذوب فارسی می کردند ، بلکه در طول تمام تاریخ پژواک رسایی برای بانگ و فریاد افراد تحت ظلم و طبقات ستمکش جامعه نیز بودند و اگر از آن عده که سخن وری را روزی نامه خود کردند بگذریم سایر سخنوران را می توان سربازان دلیری بر شمرد که با نثار خون قلم خود ، حریم زبان پارسی را پاسداری کردند که البته این بزرگ مردان عرصه ی علم وادب برای همگان حتی بیگانگان نیز شناخته شده اند و با سخنان  دُرّ وار خود و با کلام دلنشین خود ، خود را و زبان فارسی را جاویدان ساختند .

آثاری چون شاهنامه سراسر حماسه که پیغمبر سخن پارسی طوس سرود و کلام شیخ سعدی شیرازی که دریایی بی پایان از نصایح و پند حکمت است و حافظ سرور غزل سرایان جهان که با شاهکار خود عشق راستین را جاودان ساخت و…. .

در این تحقیق سرگذشت این بزرگ آمده است که آشنایی با زندگی آ ن شاید از جهات مختلف بر همگان لازم باشد.

تولد شهریار و خانواده ی پدری شاعر

از جمله پرآوازه ترین شعرای کهن سرای معاصر ایران می توان از غزل سرای زبردست  و عارف سوخته دل شهریار نمود .  سید محمد حسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار در سال 1285 ه.ش در شهر تبریز ودرخاندانی از سلاله ی سادات پای به عرصه ی گیتی گذارد.پدرش حاجی میرزا آقا خشکنامی از سادات آذربایجان و متولد خشکناب تبریز و مردی متدین و وارسته بود که با علم و دانش آشنایی دیرینه داشت و اهل ونزل را نیز به دین سو رهنمون بود ، او دروزارت عدلیه ی آن دوران شاغل و به واسطه ی اعتماد مردم مورد تایید آشنایان قرار داشت ضمن این که از خوشنویسان دوران خود نیز به شمارمی رفت.رشد اولیه و بچگی شهریار در ده بود« حیدر باباکوه» و بزرگ ترین شانس او در زندگی این بود که الفبا را نزد اشخاص با ایمان تعلیم دیده ، شهریار در طول دوران طفولیت و نوجوانی و جوانی ازمحضر و محبت پدر برخوردار بود و تحت تعلیمات وی قرار داشت .

اوتحصیلات ابتدایی خود را در شهر تبریزگذراند و در آغاز نوجوانی برای کسب معلومات بیشتر به تهران رهسپارودر مدرسه دارلفنون ادامه تحصیل داد،ضمن اینکه در این مدت به شعر و شاعری نیز علاقه مند بودومورد توجه محافل ادبی قرار داشت .

نخستین دوره تربیت و تحصیل

شهریار به زبان فرانسه هم علاقه بسیاری داشت و در سن 14 سالگیبه 4 زبان تسلط داشت:

ترکی ،فارسی،عربی ،فرانسه.

ذوق ادبی اش را مدیون ادرش بود ، مادرش سواد خواندن و نوشتن نداشت اما چون پدری اهل علم وادب داشت محفوظات شیرین ادبی بسیار داشت ، اشعار بسیار لطیف ترکی ، فارسی، عربی به خاطر داشت و مخصوصا زمانی که خود او شعر می خواند اشک می ریخت و حال مادر در او هم منعکس شده بود.

مراتب شاعری

شهریار در سن 7سالگی اشعار شاعر معروف آذربایجانی«صابر» را می خواند و حفظ  می کرد. در سن 9سالگی برای اولین بار مصمتی فارسی ساخت:

یاد دارم پدرم شیشه می دید شکست     من چرا سبطه اجدادی خود داده زدست

پی زونار شدم وای به من      من گنه کار شدم وای به من

مردم آزاد شدم وای به من

سومین شعر خود را دربابای کوه نی علی در هنگامی که نظاره گر منظره تبریز بود و در زمانی که مشغول به تحصیل فرانسه بود در وصف تبریز و مهتاب و… سرود. چهارمین شعر را در 12 سالگی سرود:

گل کم از خارشوگر تو به گلزارآیی     کار گل زار شود گر تو به گلزارآیی

نرخ یوسف شکند چون تو به بازارآیی

شعر پنجم را در سن 13 سالگی در سفری با پدر خویش در شهر مراغه سرود در کنار رودخانه صافی، مطلع آن این است:

صوفی بیا که بر لب صافی مکانم هست        وین صبح جاودانه صفا بخش جانم هست

ازاین به بعد ذوق شعری شاعر راه افتاد تا به تهران رفت.در سال1308یعنی در سن 23 سالگی اولین مجموعه شعری شهریار به چاپرسیدکه اشعاری نغز و آبداری چون«بوی پیراهن» «سوز وساز» «مسارفت شاعرانه»و…در آن از جذابیت بیشتری برخوردار بود.

در این سال ها شهریار مشغول تحصیل در مدرسه طب بود و علاوه بر تحصیل از سرودن شعر نیز غافل نبود به طوری که استاد ملک الشعرای بهار او را جوانی پر جوش خروش دانسته وآینده ای تابناک در عالم ادب را برایش پیش بینی می کرد .

تخلص شعری به نام شهریار

در سن 14 سالگی در سال 1300در تهران دوستان شهریار برای تعویض تخلص از بهجت به شهریار به حافظ تفعلی زدند و این غزل آمد:

دوام عمر وعز ومال او نخواه حافظ         که چرخ سکه دولت به نام شهریاران زدند

از این به بعد غالبا او را به نام شهریار خطاب می کردند. شهریار شاعر جوان ،خوش قریحه ، با ذوق وطا لب موضوعات نو در حال پرواز است ، پرواز به سوی قله شهرت و خوشنامی، زندگی نیز برایش مهیا و از هیچ بابت کسری ندارد.

عشق شهریار

شهریاردرسال آخرمدرسه طب تحصیل می کند که ناگاه کمند گیسوان دختری آشوب گر او را به دام می اندازد آری شهریار عاشق می شودودرعشق شکست می خورد ودرس را رها می کند.

به کار شاعری می پردازد و اشعارش شور انگیز می شود و در این میان نه تنها به عشق خود نمی رسد که این امر باعث تغییر مسیر زندگی او نیز می شود کما اینکه کسی که تا میز طبابت فاصله چندانی نداشت ، برای گذراندن امور به مشاغل غیر پزشکی روی می آورد.

در آغاز شهریار به خدمت اداره ثبت اسناد در می آید ودر نیشابور و مشهد چند سالی را در این حرفه می گذراند سپس به تهران آمده و به استخدام بانک در می آیدو این امر به سال 1315 رخ می دهد.

شاهکار حیدر بابا ، یالان دنیا

دیوان شهریار همه شمول است، انواع مختلف شعر را در زیبا ترین شکل ممکن در آن یافت می کنید:

غزلیات ، قطعات، رباعیات ، قصیده ،مثنوی، اشعار فارسی، ترکی که در این میان حیدر بابای شهریار واقعا اعجاز است و از جمله شاهکار های شعر معاصر است . حیدر بابا شخص نیست بلکه طبیعت است ، مکانی مرتفع که شاعر دوران کودکی را در پایش گذرا نده کوهی است در خشکناب اما شاعر در اثر نامرادی ها ی روزگار دل شکسته است ، با دیگران به ندرت حشر و نشر دارد ، منزوی است ، از شهرت بیگانه ، واز آوازه گریزان ، او با تخیلات شاعرانه  خود زندگی می کندوحتی دوستان را به رغبت نزدخود نمی پذیرد.شهریار در اشعار خود غرق است و هنگام سرودن شعربا حال خود می سازد و از دنیای بیرونی کاملا جدامی شود بطوریکه در این مواقع اگرکسی براو وارد شود او را نمی بیند مگر آنکه با لمس کردنش ازحال مخصوصی که دارد بیرونش آورند.

شهریار و ابیاتی در وصف حضرت علی(ع)

شهریار اصولا آدم عاشق پیشه ای بود و هر چیز را که انتخاب می کرد و یا هر مرام یا عقیده ای را که نمی پذیرفت تا سر حد نهایت و عاشقانه پیش می رفت و یک بار که عشق دنیوی او را به کام کشید شوری دگر در او ایجاد کرد و بهجت را شهریار کرد ، آخر تخلص اولیه شهریار بهجت بود و او با تفالی که به دیوان حافظ زد این تخلص را برگزید.

احترام شهریار به شعرای بزرگ

شهریار به غالب شعرای بزرگ دوران های گذشته احترام می گذارد و به برخی ارادت خاص دارد او شعرائی چون سنائی ،فردوسی،مولوی ،نظامی،نظامی،سعدی و حافظ را بگونه ای دیگر نگاه می کند و تقریبا در سرودن اشعار مرشدش حافظ است:

یاد باد آنکه به لبخند گلی خوشگل بود     خوشگل او بود که دل کندن از او مشکل بود

شهریارا تو کجایی و وصال حافظ      آنچه تو می طلبی خواجه بدو واصل بود

شهریار و شعر نو

شهریار شعر نو نمی سراید اما آن را رد هم نمی کند و به نیما پدر شعر نو احترام می گذاردودر باره شعر نو می گوید شعر واجب نیست که منظوم باشد می توانیم بگوئیم شعر منثور است منتها شعر باید زیبا باشد و مطلبی را برساند.

او جملات نا مفهوم بی خاصیت را که تحت عنوان شعر نو می سرایند رد می کند ، اما شعر نو وتازه ای را که رساننده مطلبی و پیغامی باشد می پذیرد او از شعر محتوی  می خواهد و وزن و قافیه تنها را کافی نمی داند.

پاسخ شهریار به نقدی که به شعر آزاد او شده بود

از نظر قالب ، شعر نو، نوعی «بحر طویل» است و به ظن قوی تمام اشعار آزاد شهریار در این مقوله قرار دارد وی قطعه ای به نام «حمله پوشالی» دارد که در توضیح آن نوشته :

به مناسبت تنقیدی که نمد مال جمله خواندنی ها از شعر آزاد من کرده بود.

در این شعر به صراحت می گوید که شعر آزاد او همان «بحر طویل »است. در مجله «خواندنی ها »که صاحب امتیاز آن علی اصغر امیرانی بود ، خسرو شاهانی صفحه ای را به نام «کار گاه نمد مالی» اداره و سر پرستی می کرد ، و در آن صفحه که بیشتر جنبه طنز و مطایبه داشت ، حملاتی _درست یا نا درست_  به شعرا و نویسندگان می شد.

شهریار و معاصرانش

شهریار که به هیچ حزب و دسته و گروه وابستگی نداشت و با سیر و سلوک معنوی ، فقر را از آن خویش ساخته بود ، با بیشتر شاعران و سخن وران روزگار خود بدون توجه به عقاید سیاسی آن ها رفیق خانه و گرمابه و گلستان بود.

این خیل انبوه را میتوان به دو گروه تقسیم کرد. گروه نخست کسانی که کم وبیش هم سن و سال شهریار بودند از قبیل :بهار ، نیما ،امیری ، فیروز کوهی ، پژمان بختیاری، رهی معیری و… .

گروه دوم که شامل نسل جوان تر می شود ، سخنورانی چون : سایه ، اخوان ثالث ، فریدون مشیری، سیاوش کسرایی را در بر می گیرد.

شهریار و موسیقی

شهریار علاوه بر این که خط را خوش می نوشت با موسیقی نیز آشنا بود و سه تار را خوش می نواخت. و هنگامی که کلمات نمی توانستند اندوه دل سوخته اش را باز نمایند . به ساز پناه می برد و آرامش روح پریشان خود را در ناله های جانسوز آن می جست .

روی همین آشنایی وعلاقه به موسیقی ، شهریار با بشتر اساتید موسیقی دوست و همنشین بود که از آن جمله می توان اقبال السلطان آذر ، حبیب سماعی ، شهنازی ، بنان و ابوالحسن صبارا نام برد.از آن میان آنقدر شیفته صبا و ساز او بود که در بیشتر اشعار خود ، به نوعی از آن هنرمند بزرگ یاد کرده است.  شهریار این بزرگان عالم موسیقی را چه در ایام حیات و چه پس از مرگ آن ها بسیار عزیز و گرامی می داشت و اشعاری که در ستایش و مرگ آنان سروده همه گواه بر علاقه مفرط او به هنر و هنرمندان اصیل و ارجمند موسیقی است ، از میان آن اشعار چند بیت از اشعاری که در سوگ صبا سروده می توان یاد کرد.

برگشت شهریار به وطن خویش

سرانجام شاعر ژرف اندیش معاصر ما شهریار پس از نزدیک به 4 دهه دوری از وطن به تبریز باز میگردد و در این برهه از زمان است که مقایسه ای دارد میان تبریز 40 سال پیش و تبریزی که او اکنون به آن وارد شده و خود در این باره می گوید:

«پس از 35 سال دوری از وطن به وطن اصلی خویش باز آمدم من در این شهر هیچ آشنایی نمیبینم حتی یک خشت بر دیواری ، و من به یک مومیایی شبیه هستم .

شهریار وحافظ

پس از آنکه خواجه شیراز با کلام جادویی خود آفاق غزل فارسی را تسخیر کرد ، کمتر شاعری را میتوان سراغ گرفت که غزل گفته باشد و به نحوی تحت تاثیر او قرار نگرفته باشد. آنان که پس ازحافظ آمدند همه به درستی اعتراف کردند که حافظ پایگاه سخن را در غزل ، به چکادی برده است که دستیابی به آن تقریبا غیر ممکن است .

وداع شهریار

در 82 بهار درسال1367هجری شمسی جهان فانی را وداع گفت.پیکر مطهرش درمقبرهالشعرای تبریز در کنار دیگر بزرگان علم و ادب و شعرای نام دار خطه آذربایجان به خاک سپرده شد که از آن پس میعاد گاه دوست دارانش گردید.

• مقدمه – صفحه 2
• تولد شهریار و خانواده پدری شاعر – صفحه 6
• نخستین دوره تربیت و تحصیل – صفحه 7
• مراتب شاعری – صفحه 7
• تخلص شعری به نام شهریار – صفحه 9
• عشق شهریار – صفحه 9
• شاهکار حیدر بابا ، یالان دنیا – صفحه 11
• شهریار و ابیاتی در وصف حضرت علی (ع) – صفحه 13
• احترام شهریار به شعرای بزرگ –  صفحه 14
• شهریار و شعر نو – صفحه 15
• پاسخ شهریار به نقدی که به شعر آزادی شده بود – صفحه 15
• شهریار و معاصرانش – صفحه 16
• شهریار و موسیقی – صفحه 17
• برگشت شهریار به وطن خویش – صفحه 18
• توجه مردم به اشعار شهریار – صفحه 19
• شهریار و حافظ – صفحه 20
• وداع شهریار – صفحه 22